مروری کوتاه بر تاریخچه سقاخانه در ایران

سقاخانه در معماری سنتی ایرانی، به فضاهای کوچکی در معابر عمومی گفته می‌شد که اهالی و کسبه برای دسترسی رهگذران تشنه به آب سالم درست می‌کردند. سقاخانه معمولا ظروف سنگی بزرگی بود که آب آشامیدنی را در آن می‌ریختند و پیاله‌هایی با زنجیر به آنها بسته می‌شد.

سقاخانه‌ در ابتدا بیشتر جنبه خدماتی داشت و بانی آن بیشتر به منظور ثواب بردن، به ساخت و نگهداری آن اقدام می‌کردند برخی سقاخانه‌‌ها دائم بودند و برخی دیگر در زمان‌های خاص بویژه هنگام عزاداری محرم برپا می‌شدند. برای آگاهی دادن به رهگذران در شب، شمع‌هایی در اطراف سقاخانه تعبیه و روشن می‌شد که بعدها جنبه‌ای مذهبی پیدا کرد و کسانی که نذر و نیازی داشتند هر شب‌جمعه، شمع‌هایی را در سقاخانه‌ها روشن می‌کردند.

در تهران، بیش از ۲۹۰ سقاخانه وجود دارد که سقاخانه خدابنده لو تنها سقاخانه مصور تهران است که از دوره قاجاریه به جا مانده ‌است و از بی‌نظیرترین آثار تاریخی شهر تهران به شمار می‌رود. در تهران قدیم به لحاظ معماری و گستره مخاطبان، سقاخانه‌های نوروزخان، شیخ هادی نجم‌آبادی، سقاخانه آیینه و سقاخانه مصور خدابنده‌لو شهرت زیادی داشت.

سقاخانه نوروزخان در خیابان پانزده خرداد شرقی، جنب بازار آهنگران واقع شده بود و در گذشته نه چندان دور از معروف‌ترین سقاخانه‌های تهران به شمار می‌رفت. سراسر گذر این سقاخانه طاق‌بندی شده بود و شمایل بزرگان دینی و مذهبی، علم، بیرق و علامت سیاه را به آن می‌آویختند. زورخانه‌ای به همین نام در کنار این سقاخانه وجود داشت که از زورخانه‌های معروف و نامی شهر به شمار می‌رفت و دالان ورودی آن از زیر سقاخانه نوروزخان می‌گذشت.

سقاخانه آیینه در خیابان ظهیرالاسلام قرار داشت. در تزئینات این سقاخانه آینه‌کاری بسیار به کار رفته و همین سبب نامگذاری سقاخانه به آیینه شده است. این سقاخانه از سوی حاج میرآخور در سال 1304 قمری بنا شد و یکی از پرزرق و برق ترین سقاخانه‌های تهران به شمار می‌رفت.