علل وعوامل فروپاشی نظام پهلوی ازنگاه شریف امامی و جمعی دیگر از کارگزاران شاه

درآمد:

حبیب لاجوردی در سال ۱۳۵۹به پیشنهاد آقای کینان از اساتید و متخصصین امور شوروی  در دانشگاه هاروارد آمریکا طرح اولیه ی پروژه تاریخ شفاهی ایران را نوشت. این طرح درشهریور ۱۳۶۰ درمرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد تصویب شد وازهمان زمان اجرای آن با مصاحبه بازیگران صحنه سیاسی ایران در پنجاه سال اخیرآغازگشت.

هدف این طرح جمع‌آوری و نگهداری خاطرات افرادی اعلام شده بود که در رویدادهای سیاسی و تصمیمات مهم ایران نقش آفرینی داشتند. به گفته آقای لاجوردی معیاراصلی برای آماده‌سازی فهرست مصاحبه‌شوندگان، دیدگاه‌ها و مواضع سیاسی آنها بود. درنهایت آقای حبیب لاجوردی با حدود 135 نفر طی سه الی چهار سال (1363-1360) مصاحبه می کند. البته دراجرای این مصاحبه ها افراد متعددی او را یاری کردند.

درمطلب پیش روعلل و عوامل فروپاشی رژیم پهلوی از نگاه هشت تن از کارگزاران عالی رتبه حکومت پهلوی ارائه شده است. این عوامل  اززبان کسانی  در مصاحبه با لاجوردی نقل شده که خود سالها امور مختلف کشور را در دست داشتند. و بی شک در کاستی ها و خیانت ها مشارکت داشتند و صد البته آنها می توانستند به علل مهم دیگری مانند بی توجهی به اعتقادات مردم ، دوری کردن از روحانیت دلسوز و ایجاد تبعیض در جامعه اشاره کنند اما بی اشاره ازکنار آن گذشتند. با این حال ازجهت آن که این اظهار نظرها ارزیابی درون حاکمیتی محسوب می شود و بی واسطه از سوی کسانی مطرح شده که خود مستقیما شاهد عینی بوده اند بنابراین ارزش تاریخی دارد . به همین علت در اینجا از اظهارات آنها خلاصه برداری شده و پس از عنوان بندی در ادامه نقل می شود:

+++++++++

 الف:از نگاه بهمن آبادیان،دکترای اقتصاد ازدانشگاه بمبئی (1334)،عضوگروه برنامه ریزی سازمان برنامه  (1337)، رئیس اداره  بررسیهای اقتصادی بانک مرکزی ( 1344 )،معاون سازمان برنامه ( 1349)

1-افزایش درآمدهای نفتی و بی انضباطی مالی

2-غفلت از توسعه انسانی و تمرکز بر توسعه فیزیکی

ب: ازنگاه ابوالحسن ابتهاج، ریاست بانک رهنی 1320، ریاست بانک ملی 1322، سفیر ایران در فرانسه 1330، مدیرعامل سازمان برنامه 1335، دستگیری و زندان 1340، تاسیس بانک خصوصی ایرانیان 1342

3-استبداد شاه و متروکه شدن قانون اساسی

4- فساد گسترده درفرادستان

5-ضعف نظام تصمیم گیری و حکمرانی

6- مبارزه ی دروغین با فساد

7- خودکامگی شاه

8- اتلاف منابع ملی در پروژه های سرمایه گذاری

9-اختلاف نظر با شاه برسرچگونگی هزینه کردن عایدات نفت واشتباه درهزینه کرد عایدات نفتی

10- انتقادناپذری شاه

11- زوال سرمایه اجتماعی

12- نظام انگیزشی فساد پروردرفرادستان

13- استبداد پروری ایرانیان

پ:ازنگاه علی امینی، دکترای اقتصاد وحقوق از پاریس، وزیراقتصاد ملی در کابینه منصور 1329، وزیراقتصاد ملی درکابینه مصدق 1329، وزیر دارایی درکابینه زاهدی 1332، نخست وزیر ایران 1340 تا 134

14- بی اعتقادی شاه به اصلاح ساختارهای غلط

15- گسیختگی ساختاری  درون حکومتی

16- بی توجهی به شایسته سالاری

17- دخالت درجزئیات اموراجرایی کشور

ت: از نگاه محمدمهدی سمیعی، دکترای حسابداری از لندن، ریاست بانک مرکزی 1350،

ریاست سازمان برنامه و بودجه 1347 ، ریاست انجمن حسابداران خبره 1351

18- بی اختیاری دولت ها در برابر اراده شاه

19-بی توجهی به نهادسازی و اصلاحات نهادی

20-تناقضات رفتاری شاه در تصمیم گیری های مهم برای کشور

21-دخالت شاه دراموری که به حوزه اختیارات قانونی اش مربوط نبود

ث: ازنگاه جعفر شریف امامی ،مهندس راه آهن از آلمان 1318، وزیر راه 1329، وزیر صنایع و معادن از1336 تا 1339،نخست وزیر ایران 1339 تا 1340 و1357،ریاست مجلس سنا 1342 تا 1357

22- ناکارآمدی هیئت دولت و نظام اجرایی کشور

23- بی انضباطی مالی دولتیان

24-  تضعیف جایگاه مجلس در تصمیم گیری ها

25- نحوه انتخاب نخست وزیر و هیئت وزیران

ج: ازنگاه عبدالمجید مجیدی،دکترای حقوق از پاریس 1331 ،معاون نخست وزیر و رئیس دفتر بودجه 1344، وزیر کار و امور اجتماعی 1347 تا 1351، وزیر مشاور و رئیس سازمان برنامه 1351 تا 1356، دبیر کل بنیاد فرح 1357.

26- زوال سرمایه نیروی انسانی

27- تضاد منافع دولت و ملت

28- بی توجهی شاه به نظام برنامه ریزی کارشناسی

29- فرارسرمایه در نتیجه اتخاذ سیاست های اقتصادی اشتباه

30- ناکارآمدی نهادهای نظارتی و کنترلی در کشور

چ:از نگاه غلامرضا مقدم، دکترای اقتصاد ازدانشگاه استنفورد، معاون وزیر بازرگانی 1339،معاون بانک مرکزی 1339 تا 1342،مشاور صندوق بین المللی پول 1963 تا 1969 ، قائم مقام و معاون سازمان برنامه 1348 تا 1352.

31- تضعیف قانون اساسی

32-  انقلاب سفید ونتایج اجرای سیاست های اصلاحات ارضی

 33- بی توجهی به امور زیربنایی از جمله آموزش - پرورش

ح: از نگاه محمد یگانه، دکترای اقتصاد از دانشگاه کلمبیا ،استخدام در سازمان ملل 1949 تا 1964 معاون وزیر اقتصاد 1343 تا 1348، وزیر مسکن و آبادانی 1348 تا 1349 ،مدیر اجرایی صندوق بین المللی پول 1972 تا 1973، رئیس بانک مرکزی 1351 تا 1354 ، وزیر اقتصاد و دارایی 1356 تا 1357

34- نقش هویدا در تضعیف جایگاه دولت و استبداد شاه

35- بی توجهی به هشدارهای کارشناسی در مورد تصمیم گیری های غلط در کشور

36- بی توجهی به اولویت های اصلی کشور