مردی که شایسته رییس‌کلی بود
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، محمدحسین دانایی، روزنامه‌نگار و مجری طرح تدوین مجموعه چهار‌جلدی تاریخ شفاهی بانک مرکزی: اگر نام زنده‌یادان، مهدی سمیعی و دکتر محمد یگانه در تاریخ بانک مرکزی ایران ثبت نشده بود، آن‌وقت می‌توانستیم بدون تردید و دغدغه، شادروان دکتر محسن نوربخش را «شایسته‌ترین» رییس کل بانک مرکزی ایران در تاریخ پنجاه و سه ساله این بانک بدانیم.
رکورد 14 ساله ریاست بانک مرکزی
شادروان دکتر محسن نوربخش در عمر 54 ساله‌اش (از سال 1327 تا دوم فروردین 1382) دوبار رییس کل بانک مرکزی ایران شد. نخستین‌بار از سال 60 تا65 یعنی به مدت پنج و نیم سال و بار دوم از 73 تا 82 یعنی به مدت هشت سال و نیم. این سابقه 14 ساله، رکورد طولانی‌ترین مدت تصدی ریاست کلی بانک مرکزی ایران از زمان تاسیس در سال 1339 تا‌کنون است که به مرحوم دکتر نوربخش تعلق دارد و پس از وی، مرحوم مهدی سمیعی قرار می‌گیرد که او هم طی دو دوره، در مجموع حدود هفت سال رییس کل بانک مرکزی بود.
البته دکتر نوربخش در حد فاصل این دو دوره هم گرچه به‌طور رسمی و مستقیم سمتی در بانک مرکزی نداشت، اما اثر دیدگاه‌ها و نظریاتش در سیاستگذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌های بانک مرکزی ایران، دیده می‌شد. وی علاوه بر دو دوره ریاست کلی بانک مرکزی، مدتی نیز وزیر امور اقتصادی و دارایی، معاون اقتصادی رییس جمهور، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی بود و به‌طور معمول نیز در میان معاصران و همکارانش از دو لحاظ برجستگی داشت و حتی شخصیت ویژ‌ه‌ای به‌شمار می‌آمد.
پایبندی به اصول اخلاقی و رعایت اصول حرفه‌ای
نخست از لحاظ پایبندی به اصول اخلاقی مانند ادب، حسن خلق، رفتارها و روابط اجتماعی پسندیده و دوم از لحاظ حرفه‌ای یعنی هوش سرشار، قدرت درک و فهم بالا و سریع، ابتکار و خلاقیت، تسلط و اشراف بر مباحث علمی و اجرایی، قدرت تحلیل و تبیین مسایل اقتصادی و توانایی منحصربفرد در اقناع منطقی و علمی مخاطبان.
این ویژگی‌ها باعث شده بود که بانک مرکزی ایران در دوره ریاست وی، به بالاترین سطح کارایی و اثربخشی برسد و سرآمد سازمان‌ها و نهادهای اقتصادی کشور شود.
دکتر محمدعلی نجفی که در سال‌های پس از انقلاب، مدت‌ها در سطح وزیر و معاون رییس جمهور خدمت کرده، ضمن شرح خاطرات دوستانه‌اش با مرحوم نوربخش می‌گوید: «زمانی که من رییس سازمان برنامه و بودجه بودم، با وجودی که کارشناسان بسیار قوی در سازمان برنامه بودند، اما توافق کرده بودیم که نظرات دکتر نوربخش را در اقتصاد ارجح قرار دهیم، به این دلیل که فکر می‌کردیم تجربیات ایشان بیشتر از ماست.»
معتبرترین شخصیت اقتصادی در بیست‌ساله نخست پس از انقلاب
خصوصیات مذبور موجب شدند که دکتر محسن نوربخش طی دو دهه نخست پس از انقلاب، به‌عنوان معتبرترین شخصیت و مدیر اقتصادی در دولت ایران شناخته شود و نقش‌های بی‌بدیلی را ایفا کند. برخی از دستاوردهای مدیریتی و نقش آفرینی‌های خلاقانه وی در امور اقتصادی کشور به شرح زیر است:
- مدیریت بخش پولی، ارزی و اعتباری کشور در سال‌های اوج بحران‌های اقتصادی ناشی از جنگ تحمیلی و محدودیت‌های ناشی از عدم امکان صادرات نفت و کاهش منابع ارزی و کاهش شدید بودجه دولت و زمینه‌سازی برای مدیریت بحران‌های پس از پایان جنگ تحمیلی و آغاز روند بازسازی.
- اجرای مدبرانه برنامه استمهال بدهی‌های ایران در سال‌های 74ـ 73 به منظور مدیریت بحران بدهی‌های ارز، از طریق برنامه‌ریزی برای نظام‌مند کردن جریان بازپرداخت بده‌های خارجی کشور و اعاده فضای اعتماد و اطمینان بین‌المللی نسبت به بخش مالی کشور.
- بسترسازی برای رهانیدن سیستم بانکی کشور از انحصار دولتی و زمینه‌سازی برای حضور بخش خصوصی در بازار پولی از طریق اعطای اجازه فعالیت به موسسات مالی ـ اعتباری غیردولتی و به دنبال آن صدور مجوز فعالیت بانکی برای موسسات مذبور.
- تاسیس حساب ذخیره ارزی به منظور کاهش وابستگی اقتصادی کشور به درآمدهای نفتی و جلوگیری از اثرگذاری فوری شوک‌های اقتصادی ناشی از نوسانات درآمدهای نفتی کشور، به نحوی که با ذخیره‌سازی بخشی از مازاد درآمد حاصل از فروش نفت، هم ذخایر ارزی بانک مرکزی افزایش یافت و هم منابع لازم برای اعطای تسهیلات ارزی به بخش خصوصی ایجاد شد و با تقویت بخش خصوصی کشور، امکانات لازم برای افزایش ظرفیت تولیدی کشور فراهم شود.
اجرای سیاست تعدیل اقتصادی در دولت اول آقای هاشمی، باز کردن راه فاینانس‌ها برای تجارت کشور، اتخاذ سیاست یکسان سازی نرخ ارز، مساعدت در تشکیل سازمان خصوصی‌سازی و ساماندهی شرکت‌های دولتی، آماده‌سازی مقدمات برای اتوماسیون سیستم بانکی و آغاز حرکت به سوی استقرار و توسعه بانکداری الکترونیک در کشور.
و سرانجام، تلاش مستمر در زمینه مهار تورم و کاهش آن از طریق حفظ ارزش پول ملی و استفاده بهینه از منابع ارزی و استقرار سیاست‌های پولی براساس موازین علمی و تخصیص بهینه منابع ارزی و ریالی به بخش‌های مختلف اقتصادی به منظور تحقق رشد اقتصادی کشور.
کارنامه اجرایی اجرایی درخشان از یک مدیر لایق
کارنامه اجرایی شادروان دکتر نوربخش، هم از لحاظ ارایه یک الگوی عملی برای مدیریت سیستم بانکی و نیز از لحاظ ارایه یک استاندارد معتبر و مقبول در تراز بانکداری مرکزی یک کشور، کارنامه آبرومندی است و نشان می‌دهد که با وجود بی‌دقتی‌های رایج در نظام اداری کشور و رعایت نکردن اصول شایسته‌سالاری در امر گزینش مدیران و متصدیان مشاغل دولتی، او نادره دولتمردی بود که به واقع شایسته رییس کلی بانک مرکزی ایران بود و به همین دلیل، توانست با شایستگی کامل به ایفای رسالت خویش بپردازد.
ایبنا
نظرات