نگاهی به بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی

انقلاب اسلامی ایران در جهان تیره و تار و ظلمت‌بار قرن بیستم، انفجار نور برای ملت‌های محروم و زمین‌لرزه‌ای بن‌افکن برای کاخ‌نشینان، ستم‌پیشگان و جهانخواران شمرده شد که جهانیان را غافلگیر و شگفت‌زده کرد. این انقلاب با هیچ یک از معادلات و معیارهای جهانی از پیش تعیین شده همخوانی نداشت و برای جامعه بین‌الملل و نظام حاکم بر آن، رویداد ناشناخته و پیش‌بینی نشده بود. از این رو، بسیاری از ملت‌ها – به ویژه اندیشمندان و پژوهشگران – به جستار و کاوش پیرامون علل و عوامل این انقلاب نشستند، لیکن هر چه بیشتر تلاش و کوشش کردند به کمتر برایندی دست یافتند. بسیاری از بیگانگان و غرب‌باوران در بررسی ریشه‌ها و زمینه‌های انقلاب اسلامی به بیراهه رفتند و با همان دید مادی و عینک تاری که از مکاتب غربی و شرقی بر چشم دارند، عواملی نابجا و نارسا برای انقلاب اسلامی ایران تراشیدند؛ برخی نیز با مقایسه انقلاب اسلامی با انقلاب‌های فرانسه، روسیه و ... تجلیل‌ها و تفسیرهای ساختگی و وارونه‌ای به نمایش گذاشتند و سر بی صاحب تراشیدند و سرانجام راه به جایی نبردند.
بی‌تردید تاریخ انقلاب اسلامی و ریشه‌ها و زمینه‌های پیروزی آن را تنها فرزندان انقلاب و رهروان راستین راه امام خمینی (ره)، معمار کبیر انقلاب اسلامی، که از سرشت، ماهیت، کیفیت و چگونگی پدید آمدن آن آگاهی دارند، می‌توانند به درستی مورد بررسی و تحلیل قرار دهند و برای نسل‌های امروز و فردا به خوبی روشن کنند که ملت بافرهنگ ایران با چه راهکارها، برنامه‌ها، اندیشه‌ها و آموزه‌هایی توانست چنین دگرگونی ژرفی در زیر سیطره ایدئولوژی استعماری، در قرن بیستم پدید آورد و با دست خالی و بدون در دست داشتن سلاح‌های نظامی و ساز و برگ جنگی، رژیم تا دندان مسلح شاه و نظام دوهزار و پانصد ساله شاهنشاهی را واژگون کند و دست همه قدرت‌ها و ابرقدرت‌ها را از سرنوشت ایران کوتاه کند. از این رو، امام در پیام تاریخی خود تأکید می‌کنند:
... باید پایه‌های تاریخ انقلاب اسلامی ما، چون خود انقلاب بر دوش پابرهنگان مغضوب قدرت‌ها و ابرقدرت‌ها باشد...(1)
آری؛ این ملت انقلابی و مغضوب استعمار و استکبار جهانی ایران است که می‌تواند ریشه‌ها و زمینه‌های پیدایش انقلاب و پیروزی آن را به رشته نگارش بکشد و به نمایش بگذارد؛ و در این راستا بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی به منظور تحقق رسالت مقدس تدوین تاریخ انقلاب و ترسیم حماسه‌آفرینی‌های ملت انقلابی و قهرمان پرور ایران و روشنگری از زوایای تاریک و ابهام‌آمیز این انقلاب و رهبران و رهروان آن تأسیس شده است.
اهداف، طرح‌ها، برنامه‌های تحقیقاتی و خلاصه‌ای از عملکرد این بنیاد به صورت اجمالی جهت آگاهی خوانندگان ارجمند و اندیشمند به شرح زیر تقدیم می‌گردد:
اهداف:
جریان‌شناسی تاریخی و شناخت عوامل پدیدآورنده رویدادها و دگرگونی‌ها می‌تواند ماهیت واقعی تاریخ را برای هر نسلی در هر عصر، روشن و آشکار کند. شناخت تاریخ، شناخت ریشه‌های فرهنگ و هویت هر جامعه‌ای است. ملتی که از گذشته خود بی‌خبر است، آینده خویش را نیز نمی‌تواند به درستی بسازد و در واقع گم شده دیار هستی است.
با عنایت به موارد مذکور از جمله مهمترین اهداف تأسیس بنیاد را می‌توان به شرح زیر نام برد:
1. تبیین ریشه‌های انقلاب اسلامی و راه‌ها و روش‌های سرنوشت‌سازی که ملت مسلمان ایران را از راه‌های صعب‌العبور تاریخ به سرچشمه زلال انقلاب اسلامی هدایت کرد.
2. شناخت گروه‌ها، جریان‌ها، شخصیت‌ها و عواملی که در پیدایی انقلاب اسلامی یا مقابله با این انقلاب مؤثر بودند.
3. رویارویی با تحریف‌گری‌ها، دروغ‌پردازی‌ها، وارونه‌نویسی‌ها و تاریخ‌سازی گروه‌ها، جریان‌ها و افراد مرموزی که عمدتاً از استقلال ایران اسلامی و اعتلای ملت مسلمان این مرز و بوم رنج می‌برند.
4. ثبت و ضبط اسناد، منابع، مدارک، متون و نشانه‌هایی که مربوط به انقلاب اسلامی است و دشمنان انقلاب به هر دلیلی درصدد محو و نابود کردن این نشانه‌ها و منابع می‌باشند.
5. کمک به محققان، پژوهشگران، دانشجویان و سایر کسانی که دوست دارند انقلاب اسلامی را از سرچشمه‌های ناب اندیشه‌های امام و یاران انقلاب اسلامی دریابند.

نشریافته‌های بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی در سال 1391

1.در زمینه تدوین تاریخ انقلاب اسلامی کتاب نهضت امام خمینی (ره) در سه جلد انتشار یافته بود و دفتر هارم آن در سال جاری نشر یافت.
این مجموعه کتاب‌ها هر چند در بر گیرنده همه زوایای تاریخ نیم سده گذشته نیست لیکن در بر گیرنده بخش‌های مهم و برجسته مبارزات ملت ایران در دوران طاغوت و تجاوزهای غارتگرانه استکبار جهانی و در رأس آن شیطان بزرگ (امریکا) می‌باشد.
موضوع دفتر چهارم کتاب نهضت امام خمینی (ره) تألیف حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید حمید روحانی حکومت اسلامی است که از رویدادهای سازنده و سرنوشت‌ساز نهضت امام به شمار می‌آید.
امام با طرح حکومت اسلامی در نجف، در سال 1348 دگرگونی فکری و سیاسی ژرفی در میان ملت ایران پدید آورد و حکومت اسلامی را به عنوان جایگزین (آلترناتیو) رژیم پوسیده شاهی و سلطنتی به نمایش گذاشت.
این طرح و اندیشه در میان مردم ایران و برخی دیگر از کشورها و در مراکز علمی و سیاسی مورد نگاه ویژه قرار گرفت و دیدگاه‌ها و اندیشه‌ها را به سوی خود کشید و در میان خانواده‌ها، جمعیت‌ها، گروه‌ها و سازمان‌ها مورد بحث و بررسی قرار گرفت. ملت ایران در پی مطالعه و بررسی روی این طرح، به این آگاهی رسیدند که نظام مورد نظر امام، نظامی مبتنی بر قوانین اسلام است و این نظام چه حکومت اسلامی نام داشته باشد و چه جمهوری اسلامی خوانده شود، حکومت خدا بر مردم است و قوانین اسلام در این نظام می‌تواند پیاده شود.
خیزش ملت ایران در سال 1356 با شعار «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» ناگهانی و بدون پیشینه نبود. مردم بدون مطالعه و شناخت، خواهان برقراری جمهوری اسلامی نشدند، بلکه نزدیک ده سال آزگار در محور این طرح، بحث و گفت‌وگو کرده بودند؛ تا آنجا که در سال 1354 (چنان که در دفتر چهارم آمده است) قانون و اساسنامه جمهوری اسلامی از سوی هواداران این طرح در سراسر کشور پخش شد و مردم ایران را پیرامون نظام اسلامی به آگاهی بایسته‌ای رساند. بگذریم از اینکه ملت ایران در درازای سده‌ها و دوره‌هایی، حکومت اسلامی را به عنوان ایده‌ای آرمانی و ایده‌ال در اندیشه داشتند و برای رسیدن به آن روزشماری می‌کردند.
گیرایی حکومت اسلامی تا آن پایه بود که دانش‌آموزان، نوجوانان، دختران اصیل و روشن‌اندیش – که در خانواده‌های دین‌باور سنتی می‌زیستند – و جوانان دانشگاهی، در آن روزگاری که زیر بمباران تبلیغاتی شدید مارکسیستی و لیبرالیستی قرار داشتند در راه برپایی حکومت اسلامی به پا خاستند، درس را رها کردند، از زندگی دست شستند، گروه‌ها و سازمان‌هایی پدید آوردند، در این راه به خیزش مسلحانه دست زدند و چه بسا جوانمردانی در این راه به شهادت رسیدند. شرح این خیزش‌ها و حماسه‌آفرینی‌ها در دفتر چهارم آمده است.

از اهداف و انگیزه‌های نگارنده در تدوین این مجموعه، روشن کردن این نکته بوده است که طرح و بحث حکومت اسلامی در ایران زمینه‌ای دیرینه و درازمدت داشته و این گونه نبوده است که تنها در سال 1356 یکباره بر سر زبان‌ها افتاده باشد. لیکن جای بالندگی و خرسندی است که در کنار این رسالت ارزنده، نام و یاد شماری از گروه‌ها، جمعیت‌ها و جوانمردانی را که با هدف برپایی حکومت اسلامی گروه تشکیل داده، فداکاری و دلاوری کرده و گمنام ماندند، زنده کند و در تاریخ به ثبت برساند.
دفتر چهارم نهضت امام خمینی (ره) در 924 صفحه و با همکاری پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است.

2. روزهای حماسه و نور در سه جلد، کتاب دیگر منتشر شده بناید تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی در سال 1391 می‌باشد که به شرح روزشمار انقلاب اسلامی در سال‌های 57-56 پرداخته است.
این مجموعه توشه تلاش درازمدتی است که خانم معصومه مرادپور نسبت به تنظیم و تدوین آن همت گمارده و توانسته است گوشه‌هایی از فداکاری‌ها و حماسه‌آفرینی‌های ملت قهرمان‌پرور ایران را در آن سال سرنوشت‌سازی که انقلاب پدید آمد و به پیروزی رسید به شکل روزشمار به نمایش بگذارد و نیز گوشه و نمونه‌هایی از جنایت‌های رژیم پهلوی را در درازای آن یک سال بنمایاند.
این مجموعه سه جلدی با همت انتشارات بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی منتشر شد.
3. از سال گذشته تا کنون فصلنامه 15 خرداد از شماره 29 تا 32 (پاییز 90 تا تابستان 91) منتشر شده که فهرست مقالات شماره‌های مذکور در بخش دوم ویژه‌نامه درج شده است.

طرح‌های در دست اجرا

1.تدوین تاریخ انقلاب اسلامی
در بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی طی سال‌های گذشته در زمینه تدوین تاریخ انقلاب اسلامی علاوه بر انتشار کتبی مانند نهضت امام خمینی و روزهای حماسه و نور، در خصوص موضوعات و محورهای دیگر نیز آثاری منتشر شده است؛ برای مثال کتاب از جولانگاه استر تا وادی صهیون تألیف آقای علیرضا سلطانشاهی که با همت انتشارات بنیاد تاریخ‌پژوهی ایران معاصر به چاپ رسید به سه اثر حبیب لوی و جریان تاریخ یهود ایران، مئیر عزری و اثر او که دایر بر شرح و توجیه روابط ایران با دولت اشغالگر است و هومن سرشار که سعی در تجمیع افراد و احوال آنها در امریکا دارد، مرور می‌کند.
همچنین آثاری از جمله تاریخ سیاسی بیست ساله استان گلستان، انقلاب اسلامی و گروه‌ها تجزیه‌طلب، نفوذ اسراییل در عراق و تأثیر آن بر امنیت ملی ایران، انقلاب اسلامی در مراغه و اسناد انقلاب اسلامی (جلد 6 و 7) در دست تدوین می‌باشد.
علاوه بر این، بنیاد تاریخ‌پژوهی در راستای تدوین تاریخ انقلاب اسلامی، موضوعات و محورهای زیر را مدنظر قرار می‌دهد:
● گردآوری اسناد و مدارک، خاطرات، تصاویر و کتاب‌هایی که می‌تواند در تدوین و نگارش تاریخ انقلاب اسلامی به کار آید.
● گردآوری گزارش‌های ریز و درشت رویدادها و جریان‌هایی که در دوران پهلوی اول و دوم در سراسر کشور اعم از شهر، روستا، استان و مرکز رخ داده است.
2. تدوین دانشنامه و دایره‌المعارف انقلاب اسلامی
این طرح یکی از ضروری‌ترین طرح‌هایی است که می‌بایست در حوزه تاریخ انقلاب اسلامی مورد استفاده قرار گیرد.
عدم تبیین بنیادهای نظری انقلاب اسلامی و پراکنده‌کاری‌ها در حوزه تاریخ انقلاب و تحریف واقعیت‌ها، اهداف و آرمان‌های انقلاب اسلامی از سوی بیگانگان و بیگانه‌پرستان، از جمله مسائلی است که ضرورت تدوین دانشنامه و دایره‌المعارف انقلاب اسلامی را روشن و مبرهن می‌سازد.
بنیاد برای انجام این وظیفه حیاتی تا کنون اقدامات زیر را انجام داده است:
● گردآوری بیش از 50 هزار مدخل مربوط به انقلاب اسلامی اعم از شخصیت‌ها، گروه‌ها، جریان‌ها، رسانه‌ها، هنر و ادبیات، مفاهیم و نظریه‌ها، بازتاب جهانی انقلاب اسلامی در حوزه‌های بین‌المللی و منطقه‌ای و غیره و اقدام جهت ساختاربندی این مداخل
● تهیه و تدوین شیوه‌نامه نگارش مقالات دانشنامه
● تشکیل شورای راهبردی علمی دانشنامه و برگزاری بیش از 75 جلسه علمی
● تشکیل بعضی از گروه‌های علمی – پژوهشی
● برنامه‌ریزی جهت تأسیس بانک محققان و دانش‌پژوهان حوزه انقلاب اسلامی
● سفارش 150 مدخل تصویب‌شده جهت تدوین مقاله
● اقدام جهت احصاء متون، منابع و اسناد مربوط به انقلاب اسلامی به زبان فارسی، عربی و سایر زبان‌های اروپایی (انگلیسی، فرانسه، آلمانی، ایتالیایی، روسی، اسپانیولی و ...)
3. تأسیس کتابخانه تخصصی در حوزه انقلاب اسلامی
تدوین تاریخ و دانشنامه انقلاب اسلامی بدون احصاء منابع مربوط به زبان‌های مختلف ممکن نیست؛ بنابراین در راستای تحقق اهداف مذکور بنیاد اقدام به تأسیس کتابخانه‌های جامع با ویژگی‌های زیر نموده است:
● شناسایی و تهیه متون و منابع مکتوب پیرامون مسائل و موضوعات انقلاب اسلامی
● شناسایی و تهیه نشریات، مقالات و پایان‌نامه‌ها و سایر آثار مربوط به انقلاب اسلامی
● اقدام به تأسیس کتابخانه دیجیتال با قابلیت جست‌وجو از منابع و متون
● اقدام به تأسیس پایگاه اینترنتی دانشنامه با تمامی امکانات مربوطه
بنیاد تا کنون بیش از 40 هزار جلد متون متنوع مربوط به انقلاب اسلامی را به زبان‌های فارسی، عربی و زبان‌های اروپایی تهیه کرده است و آمادگی دارد که این منابع را جهت تحقیق در اختیار دانش‌پژوهان حوزه انقلاب اسلامی قرار دهد.
4. انتشار فصلنامه 15 خرداد (فصلنامه تخصصی در حوزه تاریخ‌پژوهی ایران معاصر)
نشریه 15 خرداد برای نخستین بار از سال 1350 در حوزه نجف اشرف به صورت ماهنامه انتشار یافت و در سال 1354 در پی قرارداد الجزایر میان شاه و صدام توقیف شد.
در مرحله دوم، انتشار 15 خرداد از سال 1369 در ایارن به صورت فصلنامه آغاز شد و سرانجام در سال 1376 در پی جابه‌جایی در مسئولیت‌های مرکز اسناد انقلاب اسلامی و هجوم فرهنگی به آن مرکز، انتشار آن متوقف گردید.
اکنون نشریه 15 خرداد برای دوره سوم در راه پاسداری از حقایق تاریخی و رویارویی با تحریف‌گری‌ها و مبارزه با جوسازی‌ها و سمپاشی‌ها، رسالت خود را دنبال کرده است.

موضوعاتی که فصلنامه 15 خرداد بر آن متمرکز است عبارت‌اند از:

● پژوهش پیرامون هویت تاریخی، فلسفی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دینی اندیشه‌های امام خمینی (ره)
● اهمیت 15 خرداد در فرایند تکوین نظریه انقلاب اسلامی
● نقد متون، دیدگاه ها و گرایش‌های مطرح شده پیرامون رویدادهای انقلاب اسلامی
● پژوهش پیرامون تأثیر انقلاب اسلامی بر بیداری اسلامی در منطقه خاورمیانه و ملت‌های عرب
محورهای مذکور رسالت‌های اصلی فصلنامه 15 خرداد در دوره جدید می‌باشد. بدیهی است هر مبحث دیگری که نزدیک به مباحث مذکور بوده و یا در تبیین این مسائل و مباحث مؤثر باشد مورد استقبال این فصلنامه خواهد بود.
5.پروژه نمایه‌سازی اسناد و مدارک انقلاب اسلامی
از آنجا که یکی از کارکردهای اصلی متصور برای بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی، تجمیع اسناد موجود و ساماندهی آنها جهت بکارگیری در تدوین و تألیف متون تاریخی است، در سال‌های اخیر فرایندی به نام «نمایه‌سازی اسناد» در بخش اسناد این بنیاد بنا نهاده شده است. نمایه‌سازی اسناد عبارت است از بررسی محتوای اسناد و استخراج مفاهیم و موضوعات و کلمات کلیدی آنها جهت استفاده در سیستم‌های نرم‌افزاری.
6.تدوین تاریخ شفاهی و راه‌اندازی بخش سمعی – بصری
بخش سمعی – بصری بنیاد با دعوت از مبارزان و فعالان انقلاب، خاطرات و مشاهدات آنان را به صورت صوتی و تصویری ضبط می‌نماید. این خاطرات پس از پیاده‌سازی و ویراستاری جهت انتشار، آماده‌سازی و تدوین می‌شوند. از آنجا که همه اتفاقات و حوادث معمولاً به چشم و ذهن مورخان نمی‌آیند، ضبط و جمع‌آوری مشاهدات افراد کمک شایانی به تاریخ‌نگاری ناب و کامل انقلاب اسلامی ایران خواهد نمود.
7.برنامه زنگ تاریخ
یکی از اقدامات مهم در بخش تدوین تاریخ شفاهی، اجرای برنامه زنگ تاریخ است. این برنامه که حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید حمید روحانی کارشناسی و اجرای آن را بر عهده دارند، از شبکه دو سیمای جمهوری اسلامی ایران در روزهای زوج پخش می‌شود و با نگاهی متفاوت به بررسی زندگی و شخصیت حضرت امام خمینی (ره) و نهضت ایشان می‌پردازد. این برنامه در قالب 180 قسمت 15 دقیقه‌ای سعی دارد علاوه بر چشم‌اندازی به نهضت‌های شکل گرفته در صد سال اخیر کشور، نهضت و قیام امام خمینی (ره) را که بر پایه اسلام ناب محمدی استوار است به تصویر بکشد.
زنگ تاریخ با پرداختن به تاریخ معاصر کشورمان، چگونگی شکل‌گیری انقلاب شکوهمند اسلامی را که در سال 57 به بار نشست از قاب تصویر به سمع و نظر مخاطبان می‌رساند.

سیاست‌ها و راهبردهای پژوهشی بنیاد
بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی در حهت تحقق رسالت‌های خویش، سیاست‌ها و راهبردهای پژوهشی خود را بر محور موضوعات زیر متمرکز نموده و از همه دانش‌پژوهان متعهد حوزه انقلاب اسلامی انتظار دارد که این مؤسسه را در رسیدن به اهداف مورد نظر یاری فرمایند. امیدواریم همه آنهایی که قلب‌شان برای انقلاب اسلامی ایران می‌تپد با تمرکز بر این موضوعات، فضای علمی کشور را برای رشد اندیشه‌های انقلاب اسلامی و دستاوردهای فکری، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نظام جمهوری اسلامی آماده سازند.
● انقلاب اسلامی و فرهنگ شیعه
مهمترین مباحث و موضوعات مربوط به این محور، به پژوهش در خصوص نسبت انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی با فرهنگ اسلامی به طور عام و فرهنگ شیعه به طور خاص اختصاص دارد. پژوهش‌های انجام شده حول این محور باید تأثیراتی را که انقلاب اسلامی از فرهنگ دینی پذیرفته است، نشان دهد. مهم‌ترین سرفصل‌هایی که می‌تواند در این محور مورد توجه محققان و دانش‌پژوهان باشد عبارت‌اند از:
1. انقلاب اسلامی و سنت نبوی در حوزه سیاسی و تحولات اجتماعی و فرهنگی
2. انقلاب اسلامی و سنت علوی در حوزه سیاست و تحولات اجتماعی و فرهنگی
3. انقلاب اسلامی و آموزه‌های قیام حسینی و نهضت عاشورا
4. انقلاب اسلامی و رابطه آن با اندیشه‌های مهدویت و فلسفه دولت کریمه و جامعه توحیدی و ...
از آنجایی که سکولارها و مخالفان حکومت اسلامی تلاش می‌کنند این مسئله را در جامعه القا نمایند که اندیشه انقلاب اسلامی و حکومت اسلامی تحت تأثیر برداشت اختصاصی امام خمینی (ره) از دین بوده و دارای ریشه‌های عمیق در فرهنگ سالامی و رابطه دین و سیاست نیست، محققان و دانش‌پژوهانی که مایل به پژوهش در این محور هستد باید تلاش کنند که با توجه به سنت نبوی و سیره سایر معصومین (ع) حقانیت برداشت‌های امام خمینی (ره) و پیروان انقلاب اسلامی را در این باره به صورت مستند و علمی اثبات نمایند.
مهم‌ترین بحث این محور، نقش انقلاب اسلامی در بازآفرینی تمدن اسلامی است. تمدن اسلامی بی‌تردید میراث گرانقدری است که تحت تأثیر فرهنگ قرآنی، سنت نبوی و سیره معصومین (ع) دگرگونی‌های عظیمی را در جهان در طول بیش از 1400 سال ایجاد کرده است. مسلمانان برای بازآفرینی نقش مجدد فرهنگ اسلامی نیاز به یک اندیشه نظام‌مند، پویا، عدالت‌محور، مقتدر، عقلانی و معنوی دارند. اهمیت انقلاب اسلامی و اندیشه‌های امام خمینی (ره) در این میان از مهم‌ترین محورهایی است که می‌تواند در چنین نسبتی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
● ریشه‌های فکری انقلاب اسلامی
پژوهش پیرامون هویت فکری، فلسفی، فرهنگی و دینی انقلاب اسلامی و اندیشه‌های امام خمینی (ره) از مهم‌ترین محورهایی است که برای غنابخشی به نظریه انقلاب اسلامی اهمیت ویژه‌ای دارد؛ در حال حاضر مهمترین موضع تهاجم دشمنان انقلاب اسلامی متمرکز بر این محور است. مخالفان حکومت اسلامی برای تضعیف مبانی فکری انقلاب اسلامی، یا به مبانی معرفت‌شناسی انقلاب یا به هویت تاریخی آن می‌تازند و پیوسته القا می‌کنند که چون انقلاب اسلامی و اندیشه حکومت اسلامی ریشه در مبانی فکری عالمان شیعه ندارد، نمی‌تواند پایدار بماند.
مهم‌ترین موضوعاتی که در این محور قابل پژوهش هستند عبارت‌اند از:
1. چشم‌انداز عالمان شیعه به مسئله حکومت و سیاست در تاریخ اسلام به ویژه در دوران معاصر
2. پیشینه‌های تاریخی ولایت فقیه در حوزه فقه سیاسی، فقه حکومتی و فقه کلامی
3. متفکران حکومت اسلامی در دوران معاصر
4. نظریه‌های مربوط به حکومت اسلامی
نقطه تمرکز پژوهش‌های مربوط به این فصل، استنباط مبانی فکری حکومت اسلامی از کلام، فقه، فلسفه، عرفان و اخلاق و دیدگاه‌های اجتماعی عالمان شیعی است.
● ریشه‌های اجتماعی، سیاسی و تاریخی انقلاب اسلامی
تشکیک در توانایی اندیشه دینی برای ایجاد جنبش‌های اجتماعی و تأسیس نظام‌های سیاسی پایدار یکی دیگر از مهم‌ترین محورهایی است که در دفاع از نظام‌های سیاسی دینی نمی‌توان از آن غفلت کرد. مخالفان حکومت اسلامی در بهره‌گیری از نوعی نگاه پوزیتیویستی به تاریخ تحولات جنبش‌ها، انقلاب‌ها و فرهنگ‌ها، عموماً در پی القای این دیدگاه هستند که ایجاد دگرگونی اجتماعی در عصر سلطه مطلقه مدرنیته از طریق تفکرات دینی که متعلق به دوران ماقبل مدرنیته است، امکان‌پذیر نیست.
دانش‌پژوهانی که علاقه‌مند به پژوهش در این محور هستند عموماً باید نقطه عزیمت پژوهش خود را بر اثبات توانایی دین در ایجاد جنبش‌های اجتماعی در ایران معاصر و سایر کشورهای اسلامی متمرکز کنند. در این محور مهم‌ترین موضوعات عبارتند از:
1. انقلاب اسلامی و نهضت‌های دوران معاصر
2. تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فکری و فرهنگی ناشی از اعتقادات دینی در ایران معاصر
3. ناکارآمدی تفکرات مدرن و فقر تفکر در جریانات شبه روشنفکری برای ایجاد تحولات بنیادی در ایران معاصر
4. اثرات نفوذ تجدد غربی در عقب‌ماندگی ایران معاصر و نقش اعتقادات دینی در بیداری جامعه
پژوهشگران علاقه‌مند به این محور باید تلاش کنند با توجه به اسناد و مدارک به جا مانده در این دوران، موضوعات مربوط به این محور را مورد پژوهش قرار دهند.
• شناخت ارکان نظام جمهوری اسلامی ایران
از مهم‌ترین مباحث مربوط به توانایی نظام جمهوری اسلامی ایران، مبانی فقهی و حقوقی آن و تفاوت بنیادهای این نظام با سایر نظام‌های سیاسی است. متأسفانه هنوز گفتمان رسمی سیاسی غرب در تحلیل انقلاب اسلامی و شناخت ارکان نظام جمهوری اسلامی ایران غلبه دارد و محققان انقلاب اسلامی با همان قالب‌های غربی در پی تبیین این انقلاب می‌باشند؛ لیکن دیگر تردیدی نیست که قالب‌های تفکر غربی در حوزه سیاست برای شناخت انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران کاملاً عقیم بوده و نمی‌تواند منجر به تولید علم در این حوزه شود.
پژوهشگرانی که تمایل دارند حول این محور به پژوهش بپردازند باید تمامی همت خود را در تولید تفکرات جدید و نظریه‌های بدیع برآمده از انقلاب اسلامی در میان نظریه‌های انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی در میان سایر نظام‌های سیاسی، قرار دهند. مهم‌ترین موضوعات که ذیل این محور قرار می‌گیرند عبارت‌اند از:
1. ماهیت نظام جمهوری اسلامی و تفاوت‌های آن با نظام‌های دیگر
2. تعامل مردم‌سالاری و باورهای دینی در نظام جمهوری اسلامی
3. بنیادهای فقهی و حقوقی نظام جمهوری اسلامی و تفاوت آن با سایر جمهوری‌ها
4. مطالعه تطبیقی نظام جمهوری اسلامی با سایر نظام‌ها از جنبه حقوق اساسی
5. نظام جمهوری اسلامی و تفکرات جدید در سیاست
6. نظام جمهوری اسلامی و بازسازی هویت ملی
• آسیب‌شناسی انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران
آسیب‌شناسی انقلاب اسلامی، فصل مهم دیگری از چالش‌هایی است که هر نظام انقلابی، نوپا و جدید در عرض آن قرار دارد. شناخت آفات انقلاب بی تردید بدنه نظام و نیروهای انقلاب را از آسیب‌ها و خطرهایی که در کمین نشسته است دور نگه می‌دارد. در این محور موضوعاتی چون:
1. آفات فکری و اخلاقی
2. آسیب‌های تشتت سیاسی و فرهنگی
3. آفات دنیاگرایی و گرایش به تمایلات اصالت سود و لذت
4. آفات مردم‌گریزی
5. آفات دین‌گریزی و تمایلات سکولاریستی
6. آسیب‌های ناشی از عدول از آرمان‌های انقلاب اسلامی
7. آسیب‌های ناشی از گروه‌گرایی، باندبازی، حزب‌سازی و ...
8. آفات خروج نسل‌های انقلابی از نظام
و ... مهم‌ترین مسائل قابل بررسی می‌باشند.
• اندیشه‌ها و آرمان‌های امام خمینی (ره)
انقلاب اسلامی ایران بی‌تردید بدون نام امام خمینی (ره) در جهان شناخته شده نیست. اگر قرار است این انقلاب پایدار بماند و اثرات خود را در زنده شدن دین در حیات اجتماعی نشان دهد باید ذره‌ای از اندیشه‌ها و ارمان‌های امام خمینی (ره) عدول نکند. اکنون دشمنان انقلاب اسلامی حجم عظیمی از تهاجمات خود علیه انقلاب اسلامی بر روی تخریب یا تحریف شخصیت، اندیشه‌ها و آرمان‌های امام خمینی (ره) سرمایه‌گذاری نموده‌اند؛ بر تمامی دوستداران انقلاب اسلامی واجب است که یاد و نام امام را همیشه زنده نگه دارند.
کسانی که مایل به پژوهش در این محور هستند می‌توانند با تمرکز و تفحص در موضوعات زیر سد محکمی بر سر راه دشمنان انقلاب اسلامی ایجاد نمایند:
1. زندگی و زمانه امام
2. آرمان‌ها و اندیشه‌های امام
3. نوآوری‌های فقهی، کلامی، سیاسی و ... امام
4. امام در چشم‌انداز دوستان انقلاب اسلامی
5. امام در چشم‌انداز دوستان انقلاب اسلامی
• تأثیر انقلاب اسلامی بر تحولات منطقه و موج بیداری اسلامی
انقلاب اسلامی به عنوان آخرین انقلاب بزرگ اجتماعی در دوران سلطه مطلق مدرنیته از یک طرف و تنها انقلاب بزرگ اجتماعی برآمده از اندیشه‌های اسلامی و باورهای دینی از طرف دیگر به خودی خود، اثرات تردیدناپذیری را در جهان به جا گذاشته است؛ این اثرات از زوایای مختلفی قابل بررسی است. همچنین با وقوع حوادثی که از روزهای ابتدایی سال 2011 میلادی در کشورهای عربی رخ داده و از ان تعبیر به «بیداری اسلامی» می‌شود، به نظر می‌رسد وقوع انقلاب اسلامی و پس از آن استقرار جمهوری اسلامی در ایران و انتشار آن به سایر ملل هم‌درد از جمله ملت‌های عربی و مسلمان، و الگو گرفتن مردم این کشورها از انقلاب اسلامی، این انقلاب را بدیل و جایگزینی مناسب برای نظام‌های مستبد و متأثر از دنیای غرب قرار داده است. علاقه‌مندان به این محور می‌توانند با تمرکز بر موضوعات زیر فضای لازم را برای بررسی اثرات انقلاب اسلامی در همه زمینه‌ها چه در دنیای اسلام و چه در جهان سکولار بررسی نمایند:
1. انقلاب اسلامی و نهضت‌های اسلامی در جهان پساسکولار
2. انقلاب اسلامی و نهضت‌های رهایی‌بخش در جهان پساسکولار
3. تأثیر انقلاب اسلامی بر نظریه‌های انقلاب
4. تأثیر انقلاب اسلامی بر قالب های نظام‌های سیاسی مردم‌سالار
5. انقلاب اسلامی و تحول مفاهیم سیاست، فلسفه، فرهنگ و اجتماع
6. انقلاب اسلامی و دگرگونی‌های استراتژی‌های سیاسی، دینی و فرهنگی
7. انقلاب اسلامی و مسئله فلسطین و صهونیسم بین‌الملل
8. انقلاب اسلامی و دکترین جهانی شدن، فرهنگ، سیاست و اقتصاد
9. انقلاب اسلامی و تأثیر آن بر بیداری اسلامی در منطقه و بر ملت‌های عرب
• دستاورهای انقلاب اسلامی
از مهم‌ترین مباحثی که در طول حاکمیت انقلاب اسلامی تا به امروز دشمنان نظام جمهوری اسلامی بر روی آن سرمایه‌گذاری ویژه‌ای کرده‌اند، ناکارآمد نشان دادن این نظام در تأمین خواسته‌های فکری، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جامعه است.
پیوسته در گوشه و کنار می‌شنویم که انقلاب اسلامی هیچ کاری برای مردم انجام نداده است. کسانی که مایل به پژوهش در این زمینه می‌باشند باید با تکیه بر آمارها، اسناد، مدارک و تحلیل‌های واقعی و عقلانی، اوضاع ایران قبل از انقلاب اسلامی، به ویژه در طول حاکمیت 70 ساله نظام مشروطه سلطنتی را با تحولات بعد از انقلاب اسلامی مقایسه نمایند و به مردم نشان دهند که چه تحولات بزرگی از نظر اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی در ایران اتفاق افتاده است. در این محور مهم‌ترین موضوعات عبارت‌اند از:
1. دستاوردهای فکری و علمی انقلاب اسلامی
2. دستاوردهای سیاسی و فرهنگی
3. دستاوردهای اقتصادی و اجتماعی
4. تولید مفاهیم جدید
5. زنده شدن دین در حیات اجتماعی
6. بازسازی نقش محوری زن در جامعه و نجات زن ایرانی از کالایی شدن در تقلید غربی
7. انقلاب اسلامی و بازسازی هویت زن ایرانی
8. انقلاب اسلامی و بیداری عقل ایرانی
9. انقلاب اسلامی و توسعه روستایی
10. انقلاب اسلامی و زوال نظام ضد عقلی و ضد دینی شاهنشاهی در ایران و ...
• سایر موضوعات
در فرهنگ انقلاب اسلامی علاوه بر محورها و موضوعات مذکور، ظرفیت‌های بزرگی برای پژوهش وجود دارد که علاقه‌مندان می‌توانند با تمرکز بر آنها در تولید فرهنگ و ادبیات ویژه انقلاب اسلامی کمک شایانی نمایند؛ مباحثی چون:
1. چهره‌ها، شخصیت‌ها و متفکران تأثیرگذار در انقلاب اسلامی
2. شهدا، جانبازان، ایثارگران و خانواده‌های آنها
3. نقد متون، منابع و آثار مربوط به انقلاب اسلامی و تاریخ معاصر ایران
4. نقد دیدگاه‌ها، جریانات و گرایش‌های موافق و مخالف انقلاب اسلامی (جریان‌شناسی)
5. بررسی اسناد و مدارک مربوط به انقلاب اسلامی مثل اسناد ساواک، اسناد لانه جاسوسی، اسناد منتشر نشده پیرامون انقلاب اسلامی و ...
6. تحلیل مناسب‌ها و رخدادهای مهم و تأثیرگذار در دوران انقلاب اسلامی مثل: جنگ تحمیلی، جنگ قومی گروهک‌ها علیه انقلاب اسلامی، تروریسم علیه انقلاب اسلامی، تسخیر لانه جاسوسی، سقوط لیبرال‌ها و ده‌ها موضوع دیگر در این زمینه.

پی‌نوشت:
1-صحیفه امام، ج 21، ص 239