غرفه ای با 90 سال فعالیت انتشاراتی

 در انتهای راهرو شماره 30 و در غرفه شماره 28 در بیست و هشتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران ، آثار و محصولات موسسه ای به نمایش گذارده شده که 90 سال از عمر فعالیت انتشاراتی آن می گذرد. روزنامه اطلاعات اگرچه در تیرماه 1305 فعالیت خود را آغاز نمود ولی تاریخ صحیح فعالیت مطبوعاتی این موسسه به 3 سال قبل از آن باز می گردد؛ به سال 1302 و زمانی که دفتر اطلاعات در اتاق کوچک یک عمارت کهنه در خیابان علاءالدوله (فردوسی امروزی) توسط عباس مسعودی دائر شد و به کار تهیه و تنظیم خبر های سیاسی و حوادث روز برای نشریات گوناگون آن دوران پرداخت. سپس در 1305 و 3 سال بعد از تاسیس دفتر اطلاعات عباس مسعودی سرپرست آن در 25 سالگی طی نامه ای از وزارت معارف خواستار دریافت امتیاز تاسیس روزنامه شد و با پاسخ مثبت آن وزارتخانه مواجه گردید.

روزنامه ای که 90 سال پیش ، با همت عباس مسعودی راه اندازی شد نخستین بار عصر روز یکشنبه 19 تیر 1305 در تهران منتشر شد. اولین شماره روزنامه اطلاعات یک برگ بود که در تیراژ 500 نسخه منتشر شد. در قسمت بالای این برگ در سمت راست نام صاحب امتیاز (عباس مسعودی) و آدرس روزنامه (خیابان لاله‌زار کوچه وثوق نظام) و در سمت چپ آن تقویم و بهای اشتراک روزنامه آورده شده بود. قیمت تک نسخه روزنامه اطلاعات چهار شاهی (هر 20 شاهی معادل یک ریال) و نرخ اشتراک سالانه ‌آن 50 قران (5 ریال) برای تهران و 6 ریال برای شهرستانها بود. در صفحه اول این روزنامه سه مطب شامل مقاله‌ای درباره علت انتشار روزنامه اطلاعات و مرکز خبری پشتیبانی کننده آن تحت عنوان «مرکز اطلاعات و نظریات آن»، گزارش جریان افتتاح ششمین دوره مجلس شورای ملی (به ریاست سنی مرحوم سید حسن مدرس) و نطق افتتاحیه رضاشاه منعکس شده است. نطق رضاشاه در بالای صفحه و با حروفی درشت‌تر از سایر مطالب منعکس شده بود. همچنین خبری در مورد قیام مردم مراکش وخبری درباره انتشار بیماری وبا در هند از دیگر مندرجات نخستین شماره روزنامه اطلاعات بود .

در صفحه دوم نیز اخبار کمیسیونهای مجلس، و مطلبی زیر عنوان «اخطار» که خبر از تعطیل شدن روزنامه اطلاعات پس از انتشار اولین شماره آن به چشم می‌خورد. دومین شماره این روزنامه به دلیل مشکلات و نارسائی‌های موجود با یک ماه وقفه در 19 مرداد 1305 منتشر شد.

صاحب امتیاز و مدیر مسئول روزنامه اطلاعات از ابتدای انتشار، عباس مسعودی بود. مسعودی کار خود را از حروفچینی در مطبوعات آغاز کرد. او در مدرسه دارالفنون تحصیل کرده بود و هنگام انتشار اولین شماره روزنامه اطلاعات 25 سال داشت.

در سالهای آغازین 1300 ش، تعداد روزنامه‌ها و مجلات در تهران زیاد بود اما هیچ دفتری برای اطلاع‌رسانی به نشریات وجود نداشت. مسعودی با ایجاد دفتر خبرگیری به نام «مرکز اطلاعات ایران» در حقیقت نخستین خبرگزاری ایران را پایه‌گذاری کرد و به کسب خبر از مراکز دولتی، سفارتخانه‌های خارجی و سایر شهرهای ایران پرداخت و خبرها را با استفاده از کاغذ کپی، تکثیر می کرد و به نشریات دیگر می فروخت. مدتی بعد به فکر تأسیس یک روزنامه افتاد و سرانجام در سال 1305 ش روزنامه اطلاعات را منتشر کرد. روزنامه اطلاعات تا چند سال به صورت یک برگ، هر روز منتشر می‌شد و عباس مسعودی در هر برگ نام خود را به عنوان صاحب امتیاز در بالای صفحه می‌نوشت. وی بعد از انتشار اولین نسخه روزنامه همانگونه که گفته شد با مشکلات زیادی مواجه شد به طوری که ناگزیر شد شماره دوم آن را یک ماه بعد منتشر کند.

با این حال ، علاقه و پشتکار مدیر روزنامه، سبب گسترش فعالیتهای این مؤسسه مطبوعاتی گردید، به طوری که پس از چند سال «تهران دوژورنال»، نخستین روزنامه فرانسوی زبان را در تهران منتشر کرد. از آن پس نشریات دیگری نیز از سوی مؤسسه اطلاعات منتشر می‌شد از جمله: «الاخاء» به زبان عربی، اطلاعات بانوان، دنیای ورزش، جوانان امروز، اطلاعات هوایی، اطلاعات هفتگی، اطلاعات ماه، اطلاعات بین‌المللی، اطلاعات علمی، اطلاعات سالیانه، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی و ...

عباس مسعودی از سال 1314 به فعالیت پارلمانی روی آورد. وی بعداً نماینده مجلس شد و از دوره دهم تا پایان دوره پانزدهم نمایندگی مجلس را از حوزه انتخابیه تهران بر عهده داشت. سپس در 1328 که انتخابات مجلس سنا برای اولین بار در تهران برگزار شد، با سمت سناتوری تهران به این مجلس راه یافت و این سمت را تا زمان مرگ خود ـ 27 خرداد 1353 ـ حفظ کرد. مسعودی که 12 سال نیز نایب رئیس سنا بود، هنگام مرگ 73 سال داشت. وی به زبان انگلیسی و فرانسه آشنا بود.

 ساواک در سند بیوگرافی او آورده است: او فردی متخصص در فن، اهل زد و بند، خوش مشرب، محافظه‌کار، حقه‌باز، هنرهای هزار رنگ، جاسوس صفت، علاقه‌مند به افزایش ثروت، غیرقابل اعتماد و مورد تنفر عامه مردم می‌باشد. نامبرده با تمام حوادث بعد از دهه 20 سازش داشته، نوکر رضا شاه بود و با مخالفین او نیز نزدیک بود. در سال 1320 پس از حادثه سوم شهریور سلسله مقالاتی بر علیه رضا شاه نوشت. در سال 1321 در ماجرای 17 آذر بر علیه قوام‌السلطنه شرکت کرد و پس از 17 سال برای اولین بار روزنامه اوتوقیف شد و به زندان افتاد. از اواسط سال 1320 روزنامه او طرفدار مصدق شد و در 25 مرداد سال 1332، شدیدترین حملات بر علیه شاه و حکومت را انجام داد. با حزب توده، حزب اراده ملی و هر سیاست گروهی نزدیک بود و سازش می‌کرد. بعد از وارد شدن به امور روزنامه‌نگاری به سیاست انگلستان نزدیک شد و ترقی کرد و با عامیون نزدیک شد. مسعودی عضو جمعیت فراماسونری لژ ایران و از افراد مؤثر در تشکیل کلوپ روتاری و عضو کلوپ تهران بود. مسعودی که بنیانگذار و مدیر مؤسسه اطلاعات بود. سرانجام در سن 73 سالگی در در دفتر کار خود، درگذشت.1 عباس مسعودی در سالهای آخر عمر خود مدیریت مؤسسه اطلاعات را به پسرش فرهاد سپرده بود.

در 17 دی 1356، در روزنامه اطلاعات مقاله‌ای زیر عنوان «ایران و استعمار سرخ و سیاه» به چاپ رسید که در آن، به امام خمینی  توهین شده بود. بعدها گفته شد که این مقاله با اصرار ساواک و به دستور وزارت اطلاعات در این روزنامه درج شده است. اعتراضهای شدید مردمی علیه انتشار این مقاله، بزودی سراسر ایران را فرا گرفت و شماری از مردم در شهرهای مختلف به شهادت رسیدند و یا مجروح شدند. روزنامه اطلاعات نیز با حرکت مردم همسو شد و حتی در اعتصاب دو ماهه روزنامه‌های کشور که از 15 آبان 1357 شروع شده‌ بود، شرکت کرد. پس از پایان اعتصاب سراسری نشریات کشور، اطلاعات با تغییراتی در محتوا، هم سویی خود را با حرکت انقلابی مردم بیشتر کرد و در دو نوبت، ابتدا روز فرار شاه از کشور (26 دی 1357) و دیگری همزمان با ورود امام خمینی به میهن (12 بهمن 1357) بزرگ‌ترین تیترهای تاریخ مطبوعات کشور را بر صفحه اول خود نشاند: «شاه رفت»، «امام آمد».

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، داراییهای مدیر روزنامه اطلاعات توقیف شد و این روزنامه با مدیریتی جدید ادامه کار داد.

روزنامه اطلاعات که در حال حاضر با عمر 90 ساله‌اش قدیمی‌ترین روزنامه کشور به شمار می‌رود و اخیراً بزرگترین و مجهزترین چاپخانه مطبوعات کشور را در اختیار گرفته است، تنها در دو نوبت، در کار انتشار آن وقفه‌ ایجاد شد. یکی در سال 1321 ش به دلیل انتشار مقاله‌ای در انتقاد از دولت احمد قوام، که به مدت 43 روز توقیف شد و دیگری در دوران اعتصاب مطبوعات در روزهای باشکوه انقلاب اسلامی که از 15 آبان تا 15 دی 1357 روزنامه اطلاعات نیز مانند دیگر روزنامه ها به حمایت از انقلاب مردم دست از کار کشیدند. پس از آن هرگز در کار انتشار آن وقفه‌ای ایجاد نگردید.

--------------------

پی‌نویس:

1ـ «اسناد ساواک، پرونده‌های انفرادی». 96337 سوم، 8512 / م 1 پ. 74528 سوم.