الگوی رهبری کاریزماتیک با شخصیت امام (ره) همخوانی نداشت

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) سارویی با مطرح کردن این پرسش که انقلاب اسلامی با چه شیوه‌ای پیروز شد؟ اظهار کرد: در کشورهای بلوک شرق مبازرات مسلحانه باعث بروز انقلاب می‌شد و در برخی دیگر از کشورها هم مدل‌هایی مانند انقلاب مخملین و براندازی نرم باعث تغییر رژیم‌ها می‌شد. این شیوه‌ها بیشتر در کشورهای وابسته به غرب دیده می‌شود اما الگوها و شیوه‌های ویژه‌ امام خمینی (ره) منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شد. 

وی دهه 50 را بستر زمینه‌ساز انقلاب اسلامی دانست و عنوان کرد: خیلی‌ها معتقدند امام خمینی (ره) دیدگاه‌های متنوعی داشتند اما ما ثابت کردیم، دیدگاه‌های ایشان همواره از ثبات برخوردار بود. البته مبارزات امام خمینی (ره) در دهه‌های مختلف با هم متفاوت بود. ایشان در دهه‌های 40 و 50 به این نتیجه رسیدند که تنها استفاده از شیوه نقد رژیم کارساز نیست. در کتاب «بسیج مردمی؛ گفتمان امام خمینی» هم هدف ما این بوده است که به بستر انقلاب اسلامی توجه کنیم. 

نویسنده کتاب «اندیشه مطهر» در پاسخ به این پرسش که انقلاب اسلامی با کدام ره‌یافت به شکوفایی رسید؟ توضیح داد: عوامل فرهنگی بیش بقیه موارد در شکل‌گیری و به بار نشستن انقلاب اسلامی نقش داشتند و بدون شک رهبری امام خمینی (ره) مقدمه‌ساز پیروزی انقلاب اسلامی بود. 

وی با اشاره به بخش‌های مختلف کتاب افزود: در بخشی از کتاب به پیشینه بسیج مردمی در ایران اشاره شده و در بخش دوم اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) و ثبات اندیشه ایشان مطرح شده است. در زمان ایشان گفتمان‌های متعددی مطرح می‌شد و مدل رهبری ولایت فقیه که ریشه در صدر اسلام و تاریخ تشیع دارد، با ظهور انقلاب اسلامی ایران احیا می‌شود. البته باید به نگرش جامعه نسبت به امام (ره) هم توجه داشت. ایشان در دهه 40 به عنوان مرجع تقلید مسلمانان شناخته می‌شدند اما در دهه 50 نقش اصلی امام خمینی رهبری انقلاب اسلامی بود. 

این نویسنده با بیان این‌که مدل رهبری کاریزماتیک با شخصیت امام خمینی (ره) سازگاری نداشت، اضافه کرد: رهبری ایشان با الگوهای رایج سازگاری نداشت بلکه زعامت ایشان ریشه در فرهنگ 1400 ساله اسلام و تشیع دارد. شخصیت امام (ره) سه وجه بارز داشت؛ نخست ایدئولوگ انقلاب، دوم بسیج‌گر و سوم هم زمامداری انقلاب. در آموزه‌های اهل بیت (ع) دو عنصر تعیین کننده مهدویت و عاشورا وجود دارد که در واقع بال‌های سرخ و سبز شیعه به حساب می‌آیند. عاشورا نماد شهادت طلبی شیعیان است و در ایام انقلاب هر کسی به شهادت می‌رسید روی دست مردم قرار می‌گرفت و برایش مراسم ختم و سوم و اربعین می‌گرفتند. 

سارویی در بخش دیگری از سخنانش به حمایت دانشگاهیان و بازاریان از مبارزات امام خمینی (ره) اشاره کرد و افزود: یک اندیشمند گفته است:«اگر آرزوهای ما کوچک باشد، مسیر ما هم کوچک است و آرزوهای بزرگ راه‌های بزرگ می‌طلبد». وجه ایمانی امام خمینی هم در چهار وجه قابل توجه است. امام خمینی (ره) به هدف، به راه، به خدا و به مردمش ایمان کامل داشتند و همین ایمان تعیین‌کننده‌ترین شیوه فرهنگی ایشان بود. 

تعیین وزن گفتمان
در ادامه نشست دکتر عباسعلی فرزندی، یکی از منتقدان حاضر در نشست گفت: اشکالات شکلی در این کتاب به چشم می‌خورد. برای مثال در صفحه 39 بعد از عدد 5 عدد 7 آمده و یک شماره فراموش شده است. در صفحه 55 هم چهار زمینه ذکر و عنوان شده ارکان بسیج به چهار بخش تقسیم شده است اما در بحث و بررسی آن‌ها ابتدا به رکن چهارم پرداخته شده است. 

وی با اشاره به این‌که نخستین و مهم‌ترین بحث، تبیین مفهومی است اظهار کرد: باید بدانیم گفتمان چیست و گفت‌وگو چه معنایی دارد؟ و باید دانست گفتمان چه ابعاد و ویژگی‌هایی دارد؟ کسی تا کنون درباره بسیج مردمی کاری نکرده است و حالا که قرار است ما در این زمینه کار کنیم باید ویژگی‌ها و شاخص‌هایش را بشناسیم. 

فرزندی با اشاره با انواع گوناگون گفتمان اضافه کرد: گفتمان احزاب، گفتمان جنگ مسلحانه و گفتمان تکیه بر قدرت برخی گفتمان‌هایی هستند که در جهان معاصر مطرح شده‌اند اما وزن یک گفتمان در نوشتار باید مشخص شود. 

وی ادامه داد: در نگاه اول به کتاب متوجه می‌شویم مباحث نظری و مفهومی حجم آن‌ را نگرفته است و این مباحث باید 80 الی 100 صفحه را دربر بگیرد. ما باید نسبت گفمان بسیج مردمی در دوره‌های مختلف انقلاب را بررسی کنیم. متاسفانه در کتاب، هیچ موضوعی و هیچ عقبه‌ای برای انقلاب در حوزه فراملی مطرح نشده است. اشکال دیگر کتاب این است که در جایی از بسیج مردمی به عنوان گفتمان مسلط امام یاد شده اما این مقوله باید در عرصه عمل دیده شود و باید در متن خودش را نشان دهد. برای مثال باید گفته شود در زمان دفاع مقدس و در زمانی که تجزیه طلبان در کشورمان فعالیت می‌کردند، بسیج مردمی چه کارکردی داشت. 

فرزندی با اشاره به بخش دیگری از کتاب، افزود: در صفحه 293 گفتمان سیاسی اسلام به سه شاخه انقلابی، اصلاحی و تقلبی تقسیم شده است. معتقدم چنین متن‌هایی پیش از انتشار، احتیاج به یک مرور محتوایی کلی دارند. در این کتاب اهداف گفتمان و نتیجه‌گیری از هم تفکیک نشده‌اند و در چند صفحه که به عنوان نتیجه‌گیری به کتاب ضمیمه شده است هم مطالب جدیدی مطرح می‌شود. 

ارکان سه‌گانه انقلاب اسلامی
حجت‌الاسلام و المسلمین حسن جهانی‌فرد به عنوان دیگر منتقد حاضر در نشست اظهار کرد: اولین نکته‌ای که در کتاب به چشم می‌آید این است که عکس جلد با محتوای آن همخوانی ندارد. در این اثر روی کلیات بحث زیادی شده اما گفتمان ضعیف است. 

وی ادامه داد: در ترتیب تقسیم‌بندی فصول هم اگر فصل سوم مقدم بر فصل دوم می‌آمد، بهتر بود چون فصل دوم مصداقی برای فصل بعدی است. در ذکر منبع هم باید به این نکته توجه کرد که روزنامه‌ها و مجلات و حتی پایان‌نامه‌ها نمی‌توانند منابع معتبری برای یک اثر باشند. هرچند پایان‌نامه قابل تاییدند اما اشکالات فراوانی هم در آن‌ها به چشم می‌خورد. برای مثال مبحث «حقیقت پیشین» در صفحات 25، 30 و 31 کتاب مطرح می‌شود اما در منابع ذکر شده، چنین چیزی دیده نمی‌شود. 

جهانی‌فرد با بیان این‌که گویا نویسنده تعصبی افراطی روی امام خمینی (ره) داشته است، عنوان کرد: سطح مذهبی و تدین مردم در این اثر بسیار پایین ذکر شده است، در حالی که ارکان سه گانه انقلاب، اسلام، رهبری و مردم هستند و رهبری بدون ملت معنایی ندارد. 

وی با اشاره به مطالب صفحه 192 کتاب، توضیح داد: در اینجا آمده است:«خدای تبارک و تعالی می‌فرمایند من یک موعظه دارم، نه بیشتر و آن این‌که برای خدا قیام کنید.» نمی‌گویم این جمله امام خمینی (ره) غلط است اما معتقدم ارجاع درستی نشده و بخشی از آن برداشته شده است. 

این منتقد درباره مطالب بخش دیگری از کتاب، عنوان کرد: تعبیر ذکر شده از شهید صدر درباره اسلام هم صحیح نیست و شک ندارم این جمله از علامه امینی است نه شهید صدر. 

در این لحظه عباسعلی فرزندی صحت مطلب ذکر شده در کتاب را تایید کرد اما جهانی فرد گفت: خیر! مطمئنم این جمله از علامه امینی است. 

جهانی‌فرد در پایان با اشاره به محتوای کتاب، اظهار کرد: کتاب « بسیج مردمی؛ گفتمان امام خمینی» اثر بسیار خوبی است و مشخص است که نویسنده برای آن زحمات زیادی متحمل شده است. در این کتاب به مقوله انقلاب اسلامی و حضور مردم در این واقعه به خوبی پرداخته شده است.