سیری در زندگانی مرحوم شیخ عباس قمی

روز اول بهمن ۱۳۱۹ آیت‌الله شیخ عباس قمی از علما و محدثان عصر حاضر و صاحب «مفاتیح‌الجنان» دار فانی را وداع گفت. حاج شیخ عباس قمی از علما، مورخان و محدثان عصر حاضر محسوب می‌شود. او در قم متولد شد و تحصیلات ابتدایی را در آن شهر فرا گرفت. سپس در1316ق. به نجف رفت و از محضر درس حاج میرزا حسین نوری محدث بهره فراوان برد. در 1320 ق. پس از وفات استاد خود به قم بازگشت. آنگاه از قم به مشهد رفت و از آنجا مجدداً رهسپار نجف شد او سرانجام در 23 ذی‌الحجه سال 1359ق / اول بهمن ۱۳۱۹درگذشت و در جوار مرقدحاج میرزا حسین نوری استاد خود دفن شد.
درباره مرحوم شیخ عباس قمی تاکنون کتاب و رسالات متعددی منتشر شده است. آن چه امروز نیاز زمان و جامعه‌ی ماست، شناخت شخصیت‌های برجسته تاریخ معاصر، با توجه به بعد زمان و مکان و عملکرد آنان در ظرف زمان خود است. برای شناخت بهتر شیخ باید دوران زندگی، تحولات اجتماعی، دگرگونی‌های سیاسی، حرکت‌های فرهنگی دوران را شناخت . در بررسی زمانه‌ زندگی شیخ بین نهضت تنباکو به رهبری مرحوم میرزای شیرازی تا نهضت علمای خراسان به رهبری آیت الله سید حسین قمی علیه استبداد پهلوی و دین ستیزی رضاخان به موراد ذیل برخورد می‌کنیم.
تهاجم فرهنگی غرب علیه اسلام؛ فعال شدن تشکیلات ماسونی؛ پدیدآمدن مذاهب ساختگی استعماری در ایران، عربستان، عراق، پاکستان؛ پیدایش احزاب و جمعیت‌های مختلف با ایدئولوژی‌‌های الحادی، غربی؛ نغمه‌های باستان‌گرایی از سوی شرق شناسان و ایران شناسان با طرح ایران منهای اسلام، نشر مطبوعات رنگارنگ با اهداف انحرافی شان؛ تأسیس مدارس جدید و تعطیل اجباری مدارس قدیم وحوزه‌های علمیه، نشر و ترجمه کتاب‌های غربی خاصه در تاریخ؛ چاپ نوشته‌های ضد اسلام و تشیع و دهها مورد دیگر . همه این موارد دین ستیزی، اسلام زدائی و محو معنویت تشیع اشتراک نظر داشتند. آن چه در این سرزمین می‌بایست کوبیده می‌شد «معارف الهی» بود. حتی با تأسیس فرق دراویش مختلف، به از میان بردن «تعهد» و «تعصب» دینی همت گماشتند.
در این هنگامه در حوزه‌ی علمیه‌ی قم، یک روحانی محقق، محدث، مورخ، ادیب و ژرف‌اندیش برخاست تا از حریم و حرم اسلام و تشیع دفاع کند. او زندگی‌اش را وقف اسلام کرد؛ تا آن جا که روزانه افزون از 17 ساعت مطالعه می‌کرد و می‌نوشت وی حماسه‌ای در عرصه‌ی احیای اندیشة شیعی آفرید. وی با رجوع به منابع و مأخذ معتبر اسلامی که در صلاحیت و توانمندی علمی و عملی او بود، به تدوین تاریخ اسلام با نام «منتهی‌الآمال» همت گماشت که یک دوره تاریخ تحلیلی و مستند است. دیگر کتاب ارزنده وی «پیرامون نهضت امام حسین (ع) و وقایع کربلا» نام دارد.
شیخ عباس قمی در دورانی که معنویت و حقیقت دین مورد هجوم بود به تدوین، تنظیم و ارایه کتاب دعایی با نام «مفاتیح‌الجنان» شامل یکدوره اعمال واجب و مستحب در طول سال، همت گماشت. پس از رسالات سید بن طاوس و .. علامه مجلسی، کاری بدین عظمت و کامل در عالم شیعه نبود. این کتاب در تمام خانه‌ها و اماکن مقدسه به عنوان رساله‌ای در باب «سیر و سلوک» علمی و عملی برای مشتاقان عرفان عملی در آمد که هر روز بر اهمیت و ضرورت آن افزوده می‌شود.
شیخ عباس قمی 8 جلد کتاب با عنوان «مستدرک‌ بحارالانوار» برای متخصصان حدیث تدوین کرد که در حوزه‌های علمیه دستمایه‌ای برای عالمان دینی است.
از دیگر آثار شیخ عباس قمی می‌توان به تخلیص «معراج‌السعاده» اثر ملا احمد نراقی، تدوین یکصد کلام از سخنان امام علی (ع)، نگارش «منازل الآخرت» به عنوان توشه‌ی راهیان ابدیت و شناخت منازل موت، قبر، سئوال و جواب و عالم برزخ، اشاره کرد.
آنچه در اعمال شیخ مهم است این است که وی بدون آن که وارد جدال مکتبی، درگیری و یا رویارویی با مهاجمان و معاندان دینی شود، با تبیین و تدوین معارف اسلامی، سدی، محکم در برابر سیل بنیان کن بی‌دینی در ذیل عناوین مختلف شد. شاید بتوان سه مشخصه برای شیخ عباس قمی بر شمرد:
1ـ عارف و اهل معرفت؛
2ـ زاهد و بدور از مقام، شهرت و ثروت؛
3ـ عالم و عامل، محقق و پژوهشگر و در نهایت مترجم و مؤلف