تبعیدآفتاب و پیامدهای آن

  چه عاملى به تبعید امام خمینى(رحمت الله علیه)انجامید و چه پیامدهایی به دنبال داشت؟
پس از قیام خونین 15 خرداد و اوجگیرى روزافزون نهضت امام خمینى(رحمت الله علیه)، کارشناسان امریکایى، ناکامى رژیم شاه را در به دست آوردن رضایت تودههاى مردم ایران به مقامهاى مرکزى خود گزارش کردند. امپریالیسم امریکا نیز براى دگرگون کردن این وضع، پیشنهاد «کاپیتولاسیون»([1]) را مطرح کرد. رژیم شاه بىدرنگ دست به کار شد و دولت دستنشاندهى منصور، لایحهى کاپیتولاسیون را در تاریخ 21 مهرماه 1343 به مجلس شوراى ملى برد. با تصویب طرح کاپیتولاسیون در مجلس ایران، این شیوهى ضد انسانى بار دیگر در قرن بیستم زنده شد.
امام خمینى با آگاهى یافتن از تصویب این لایحه، با ایراد سخنرانى کوبندهاى در چهارم آبان ماه 1343، موضع نهضت خویش را در برابر ابتکار غرب و شرق روشن ساخت و رسوایى جدید رژیم را افشا کرد. انبوه مردم که از گوشه و کنار کشور براى شنیدن سخنان امام خمینى(رحمت الله علیه)در قم حضور یافته بودند، چنان تحت تأثیر سخنان امام قرار گرفتند که چندین بار بىاختیار با صداى بلند گریستند و سخنرانى امام قطع شد. رهبر نهضت در این سخنرانى، نفوذ آمریکا را به همه اعلام کرد و گفت:
امروز تمام گرفتارى ما از آمریکا و اسراییل است. قلب من در فشار است... ناراحت هستم... ایران دیگر عید ندارد. عید ایران را عزا کردند. ما را فروختند، عزت ما پاىکوب شد، عظمت ایران از بین رفت ... .([2])
امام در این سخنرانى تاریخى و انقلابى، موضع قاطع خود را در برابر بلوک شرق و غرب اعلام کرد و با معین کردن اهداف و آرمانهاى روحانیت، رهنمودهاى ژرف و روشن بینانهاى به نسل معاصر و آینده ارایه داد.([3])
ایشان افزون بر ایراد این سخنرانى تاریخى، با انتشار اعلامیهاى،([4]) خیانت ننگین شاه را افشا کرد و از همهى مردم ایران خواست از «مناقشات جزیى و موسمى خود صرف نظر کرده و در راه هدف مقدس استقلال و بیرون رفتن از قید اسارت کوشش کنند.» این اعلامیه که در تهران و اصفهان به تعداد بسیار زیاد چاپ و در سراسر کشور پخش شد، آتش خشم و انزجار ملت را شعلهور کرد.
رژیم براى مقابله با این وضعیت، در اقدامى شتابزده در شب 13 آبان ماه 1343، به اقامتگاه امام در قم یورش برد و ایشان را دستگیر کرد. آن گاه امام را با خودرو به تهران بردند و همان روز با هواپیما به ترکیه تبعید کردند.
پیامدهاى تبعید
1. راهپیمایى:
سیل راه پیمایى، تعطیلى و اعتصاب در بسیارى از شهرهاى ایران به راه افتاد و در برخى شهرستانها تا 30 روز ادامه یافت. همچنین تلگرافها، پیامها و اعلامیههاى فراوانى([5]) در هوادارى از رهبر نهضت و اعتراض به تبعید ایشان به تهران و ترکیه، سرازیر گردید.
2. عقبنشینى دولت:
حسنعلى منصور در سخنرانى خود در مجلس سنا، با اعلام عقبنشینى، در اعترافى ذلتبار گفت:
پس از مذاکرات دولت ایران، دولت آمریکا موافقت کرده که نسبت به هر موردى که دولت ایران تشخیص بدهد ضرورت داشته باشد، دولت امریکا موافقت خواهد کرد که نسبت به آن فرد، سلب مصونیت سیاسى نماید.([6])
3. برخورد رژیم با هرگونه اسباب تحریک مردم:
رژیم شاه با احساس وحشت از تبلیغات اسلامى در ماه رمضان، مأموران خود را در سراسر کشور بسیج کرد تا از سخنرانان مذهبى تعهد بگیرند برضد امنیت ملى، سخن نگویند.
4. ترور حسن على منصور:
حسن على منصور که تصویب کاپیتولاسیون و تبعید رهبر نهضت اسلامى ایران به دستور او انجام شده بود، در نخستین روز بهمن 1343 به دست محمد بخارایى از اعضاى هیأتهاى مؤتلفهى اسلامى، ترور شد.
5. انتقال امام از ترکیه به نجف و آغاز مرحلهى جدید نهضت در نجف:
با ابراز نارضایتى دولت ترکیه از حضور امام در آن کشور، ایشان به عراق تبعید شد. ایشان پس از استقرار در نجف، شیوهى جدیدى را براى ادامهى نهضت در پیش گرفت.
6. بازتاب جهانى تبعید امام:
تبعید امام در سطح جهان، بازتاب گستردهاى داشت. خبرگزارىها، رسانههاى گروهى، احزاب، افراد و شخصیتهاى بینالمللى. .. هر یک برداشتهاى متفاوتى داشتند. در این جریان، دانشجویان خارج از کشور نقش فعالى ایفا کردند و در نتیجهى این پشتکار، دبیر کل سازمان ملل متحد در زمینهى تبعید امام خمینى از رژیم شاه، توضیح خواست.([7])
پی نوشتها
[1]. لایحهى مصونیت قضایى مستشاران و شهروندان امریکا در ایران.
[2]-
[3]. لایحهى مصونیت قضایى مستشاران و شهروندان آمریکایى، ص 717.
[4]. همان، ج 1، ص 729.
[5]. اعلامیهى حوزه علمیهى قم، روزنامهى بعثت، سال دوّم، شمارهى اوّل، 27 رجب، 84، تلگراف حاج سید محمدهادى میلانى، تلگراف آیتالله قمى، اعلامیهى علماى بزرگ شیراز، خوزستان، علماى نجف و غیره.
[6]. انقلاب اسلامى و ریشههاى آن، عباسعلى عمید زنجانى، چ 4، ص 469.
[7]. نهضت امام خمینى، ج 2، ص 84، سند شمارهى 68.