آشنایی با زندگی وآثار حجت الاسلام علی حجتی کرمانی

درآمد: 

21 اردیبهشت ماه 1399 مصادف با بیستمین سالگرد درگذشت حجت الاسلام علی حجتی کرمانی اسلام شناس ، نویسنده ، مترجم  ، سخنور و قرآن پژوه است. به همین مناسبت از جناب آقای قاسم تبریزی درخواست کردیم به عنوان یکی از دوستان نزدیک ایشان، مهم ترین نکات زندگی و آثارحجت الاسلام علی حجتی کرمانی  را برای سایت موسسه در قالب مقاله ای کوتاه  برای مخاطبان ما بنویسند که حاصل آن مطلب پیش روی شما است.

*******

حجت الاسلام علی حجتی کرمانی فرزند حجت الاسلام شیخ عبدالحسین حجتی کرمانی در سال 1316 درکرمان متولد شد.تحصیلات ابتدایی را در زادگاه خود پشت سرگذاشت ، دیپلم دروس جدید، مدرسه معصومیه دروس حوزوی را در کرمان گذراند، سپس برای ادامه تحصیل به حوزه علمیه نجف اشرف مشرف شد. پس از دو سال اقامت و تحصیل در حوزه نجف به حوزۀ علمیه قم رفت. جمعا بیش از بیست سال در قم اقامت و اشتغال به تحصیل و تدریس و تالیف داشته تا یکی از گویندگان و نویسندگان مشهور حوزه علمیه گردید. در این مدت در درس حضرات آیات ناصر مکارم شیرازی، جعفر سبحانی تبریزی، سپس به درس حضرات آیات امام خمینی، شیخ مرتضی حائری، سیدمحمدرضا گلپایگانی، سیدکاظم شریعتمداری... و درس فلسفه علامه سیدمحمدحسین طباطبائی وارد شد. (1)

حجت الاسلام حجتی کرمانی از نوجوانی به کار تحقیق، نوشتن، خطابه علاقه وافر داشت. در نشریات و مجلات مذهبی سلسله مقالاتی از ایشان به چاپ میرسید، خاصه مجله درسهایی از مکتب اسلام، از شماره اول شروع به نوشتن کرد و یکی از نویسندگان دائمی آن بود. برخی از آثار منتشر شده مجموعه مقالات مکتب اسلام میباشد. در فصلنامه «مکتب تشیع» نیز مقالاتی از ایشان انتشار یافت. ایشان از سال 1351 به تهران مهاجرت و تا پایان عمر در تهران زندگی میکرد. (2)

با آغازنهضت امام خمینی، ایشان ازجمله روحانیانی بودند که حضور سیاسی فرهنگی داشتند، سخنرانیها، مقالات، ترجمه هایشان در جهت و مسیر انقلاب و نهضت اسلامی بود. دستگیری، زندان، شکنجه، تبعید در سالهای (1342-1355) توسط ساواک در مورد ایشان هم اعمال شد! تا آنجا که در دستگیری اواخر (1353) منجر به بیماری روحی این روحانی مبارز گردید که تا پایان عمر آزارش میداد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مصاحبه ها، مقالات، ترجمه هایی در کارنامه علمی داشته، خاصه تدریس در دانشکده الهیات و معارف اسلامی نیز جزو فعالیت های علمی وی بود.(3)

اساتید

خودش در این باره می‌گوید: «اما در جبل عامل سید محمد حسین پسر عمویم سید عبدالله قسمتی از شرح قطر در علم نحو و قسمتی از شرح سعد بر متن عزی در علم صرف را نزد او خواندم و او اولین استاد من بود.» ۲- سید جواد مرتضی، در قریه عیثا نزد او شرح قطر الندی شرح ابن ناظم بر الفیه ابن مالک و قسمتی از کتاب مغنی را خواندم.

۳- سید نجیب الدین فضل الله عاملی عیناثی که نزد او مطول و حاشیه ملا عبدالله و شرح شمسیه- که دو کتاب اخیر در علم منطق است- و کتاب معالم را تا مبحث استصحاب خواندم.

اساتید او در نجف

۴- سید علی فرزند عموی ما سید محمود که شرح لمعه را نزد او خواندم.

۵- سید احمد کربلایی.

۶- شیخ محمد باقر نجم آبادی ، که نزد این دو نفر قوانین و شرح لمعه و رسائل را خواندم.

۷- شیخ ملا فتح الله اصفهانی معروف به شیخ الشریعة که قسمت اعظم کتاب رسائل را نزد او خواندم. تا اینجا مربوط به دوره سطح بود.

۸- شیخ ملا کاظم خراسانی صاحب کفایه در علم اصول و حاشیه رسائل و شرح تبصره که یک دوره خارج اصول را نزد وی خواندم.

۹- شیخ آقا رضا همدانی که خارج فقه را از روی کتابش مصباح الفقیه تا مبحث زکات خواندم.

۱۰- شیخ محمد طه نجف که خارج فقه در نزد وی خواندم. » (4)

سیری در زندگی پدر

حجت الاسلام حاج شیخ عبدالحسین حجتی کرمانی، در یک خانواده زرتشتی در کرمان متولد، پدر نامش را «رستم» گذاشت. رستم در نوجوانی با برخی جوانان متدین کرمان آشنا و جذب اسلام شد. در 12 سالگی عملاً اسلام آورد و خانه پدر و بعد، میرزا بهرام زرتشتی که مدتی هم در منزل وی بود رها و رسماً در محضر آیت الله شیخ علی احمدی از علمای کرمان به آئین اسلام و نامش را «غلامحسین» گذاشت و تحت کفالت حاج اسداله خیاط... زندگی مستقل را آغاز، به آموزش قرآن و یادگیری خط و ادبیات فارسی پرداخت. برای امرار معاش شاگرد مغازه شد. اما مغازه دار مسلمان پرهیزکار نبود، با روح و قلب جوان مسلمان سازگار نبوده، لذا مغازه را رها و به تحصیل علوم اسلامی پرداخت. در سال 1293 راهی قم شد. سپس به نجف اشرف مشرف، تحصیل را ادامه داد. بار دیگر راهی قم شد. با صدور شناسنامه به دستور آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی نام خانوادگی را «حجتی کرمانی» برگزیدند. از دوران تحصیل در قم، آشنایی با معلم اخلاق و جهاد و مبارزه، آیت الله حاج شیخ محمدتقی بافقی بود که در سال 1306 به دلیل اعتراض به بی حجابی خاندان پهلوی رضاخان با چکمه به حرم رفت و آیت الله بافقی را زیر لگد گرفت و او را دستگیر و زندانی ساخت.

در دورانی که طلبه تازه مسلمان در نجف درس میخواند، با آغاز مبارزه علمای عراق علیه استعمار و متجاوزین انگلیسی قصد حرکت به جبهه داشت که به دلیل عدم آمادگی رزمی ایشان را از رفتن برحذر داشتند. با آغاز دیکتاتوری رضاخان شیخ غلامحسین حجتی به عنوان روحانی تحصیلکرده نجف و قم، به کرمان بازگشت. در سال 1309 ازدواج، به امامت جماعت و تبلیغ پرداخت. با اوج قدرت رضاشاه، مساجد و مدارس علمیه سخت بی رمق بودند و علمای ایران و منجمله کرمان در انزوا یا تبعید به سر میبردند. خانواده های متدین و بانوان باحجاب نیز، تحت فشار بودند. همسرش با چه ترس و لرزی فقط شبانه به منزل اقوام میرفت. شیخ غلامحسین نیز خود کمتر از منزل بیرون میرفت و اگر لازم بود، شبانه به منزل نزدیکان و دوستان سرمیکشید. حتی آیت الله حاج علی اصغر صالحی کرمانی هم اجازه پوشیدن لباس روحانیت نداشت! و طبق مقررات آن زمان اجازه عمامه نمیگرفتند چون اجازه ها را به رسمیت نمی شناختند.

با سقوط دیکتاتوری رضاخان زمینه حرکت اسلامی آغاز، علما و متدینین فعال، مدارس، مساجد، مجالس وعظ و خطابه و روضه خوانی و عزاداری رونق گرفت.غلامحسین حجتی کرمانی در مسجد امامت جماعت، تدریس در حوزه، تدریس و آموزش قرآن را انجام و خود همواره با قرآن و دعا انس خاصی داشت. او دارای 9 فرزند بود. 5 دختر، چهار پسر، محمدجواد 1311، علی 1316، محمد 1319، محمدرضا 1326. از میان فرزندان ایشان ، حجت الاسلام محمدجواد از طلاب قم، از فعالان سیاسی، عضو حزب ملل اسلامی. حجت الاسلام علی نیز درس خوانده قم، اهل قلم، ترجمه، تألیف، مبارز زندانی ... و محمدآقا نیز فعال سیاسی بود.

حجت الاسلام علی حجتی کرمانی در خاطرات خود از دوران کودکی درباره  پدر مینویسد:

«به یاد دارم که نخستین بار در اوان کودکی با قرآن آشنا شدم. در محیط خانواده به وسیله پدرم که تقریباً حافظ قرآن بود و معمولاً صبحگاهان و به هنگام شب و در هر فرصتی با صدای بلند و با لحنی جذاب و مؤثرتلاوت قرآن میکرد، خدای او را مشمول رحمت و مغفرت بیکرانش گرداند و با صاحب قرآن محشور کند که در چه سطح شکوهمندی با این کتاب مقدس، انس گرفته بود، آن طور که به وقت قرائت، انگار که تمام وجودش، جان و روانش و همه هستی اش، یک آهنگ بود، آهنگ قرآنی. فراموش نمیکنم که معمولاً شبها قبل از استراحت در صحن حیاط قدم میزند و با آهنگی دل انگیز و قلبی سرشار از شوق ایمان، این آیۀ شریفه را مکرر تلاوت میکرد:

«لَوْ أَنْزَلْنَا هذَا الْقُرْآنَ عَلَى جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خَاشِعًا مُتَصَدِّعًا مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَتِلْکَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ» درهمان حال قطرات اشک بر گونه هایش جاری بود و همه ما را تحت تأثیر قرار میداد. بارها من و برادرانم و حتی گاه و بیگاه یکی از خواهرانم، موظف بودیم که یکی دو ساعت آیات حفظ شده را از قرآن گوش کنیم و آن مرحوم از حفظ بخواند و اگر اشتباهی بود، یادآور شویم. از اینها مهمتر این که تنها تلاوت و قرائت و حفظ قرآن نبود، بلکه چنان قرآن را فراراه عمل و زندگی خود قرار داده بود که میتوانم به جرأت سوگند یاد کنم که هیچ جاذبه ای به جز جاذبۀ قرآن او را مشغول نمی داشت.»

آغاز مبارزه و دستگیری

حجت الاسلام علی حجتی کرمانی در سال 1336 به فعالیت مطبوعاتی در روزنامه «ندای وطن‌» و «مکتب اسلام‌» پرداخت و از سال 1341 در جریان مبارزه با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و در پی آن مبارزات امام و آغاز نهضت در شهر کاشان به فعالیت سیاسی پرداخت و در 15 خرداد 42 فعالیت می‌کرد. در سال 43 دستگیر شد و طی سالهای 44 و 52 نیز دوبار بازداشت شد .

تشکیل خانواده

در سال 1343ش با بیت اصیل و شریف آیت‌الله صدر وصلت نموده و به مصاهرت و دامادى حجت‌الاسلام حاج سید رضاى صدر دامت برکاته درآمد و در سال 1351ش، به تهران  منتقل گردیده شد. یکسال بعد در سال 1352 به شهر ایلام تبعید می شود و به مدت سه سال در دوران تبعید به دلیل علاقه وافری که به قرآن پژوهی داشت، به نگارش کتاب «تاریخ علوم قرآن» و تکمیل و بازنویسی آن همت می گمارد.

حجت‌الاسلام حجتی کرمانی پس از پایان تبعید از یک‌سو دچار بیماری جسمی و روحی شده بود، از سوی دیگر دغدغه فعالیت فرهنگی داشت بر همین اساس کانون نشر و پژوهشهای اسلامی را با برادران سیدمحمدحسن پورمستوفی، علی‌اکبر وحاج، احمد وحاج، قاسم تبریزی، مصطفی زمانی تأسیس و هدف از آن نشر و پخش کتب اسلامی مورد نیاز نسل جوان و جامعه بود. کانون در سال‌های 1355-1359 یکی از ناشران فعال اسلامی بود. علاوه با نشر کتب جدید، در پخش اعلامیه، چاپ و پخش کتب ممنوعه [ناخوانا] پخش کتب ناشران اسلامی، ... و آثاری از نویسندگان و مترجمان فعال ازجمله آیت‌الله عباسعلی عمید زنجانی، حجت‌الاسلام علی حجتی کرمانی، احمد آرام، علی‌اکبر کسمائی، دکتر ابوالفضل عزتی، مهندس مهدی بازرگان با نام مستعار (عبدالله) سه اثر از دکتر علی شریعتی، آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر، امام موسی صدر، محمدعلی لسانی را منتشر کرد

مهاجرت به اروپا جهت معالجه

در سالهای پایاتی حکومت شاه ، بیماری ایشان شدت یافت به همین منظور  راهی اروپا شد تا هم درمانی باشد و هم از تیغ و فشار ساواک جان سالم بدر برد. در اروپا هم علاوه بر تبلیغ  مبانی اعتقادی اسلامی به نقد و بررسی مکاتب دیگر ، خاصه برخی از اعضای جامعه سوسیالیست‌ها تدوین کتاب، پیرامون جمهوری اسلامی و چند مقاله در روزنامه «ایرانشهر» چاپ لندن، مشغول شد از جمله کارهای او در این دوران  نقد نامه سرگشاده امیر پیشوا، مولود خانلری، حسین ملک، حسین مهدوی در 202 صفحه حاصل آن کارهای تئوریک  سیاسی او بود.

علاوه براین بررسی و نقد نوشته اسماعیل نوری علاء از کانون نویسندگان ... و در پاسخ تحلیل‌های مادیگرایانه جریان چپ‌گرا و غرب‌گرا، مقاله «ماهیت نهضت کنونی ایران صددرصد اسلامی است، و در این متن پاسخ به نامه سرگشاده داد. (18/12/1357) و دیگر مقاله‌ای برای هیأت تحریریه هفته‌نامه ایران پست چاپ لندن نوشت.  که در ضمیمه کتاب بحث آیت ‌الله ناصر مکارم شیرازی پیرامون «حکومت اسلامی چگونه است؟» که نوعی پاسخ به نقادی روشنفکران بود، منتشر گردید.

حجت‌الاسلام علی حجتی کرمانی متاسفانه هیچگاه فرصت تدوین خاطرات نکرد.اگرچه نگارنده ضرورت تدوین خاطرات را چند بارخدمت ایشان  یادآور شدم  ولی ایشان بیماری و نداشتن حوصله و آرامش را علت های ننوشتن خاطرات خود بیان می‌کرد.

آثار حجت الاسلام علی حجتی کرمانی

حجت الاسلام علی حجتی کرمانی از آنجا که هرگونه تغییر و تحول در جامعه ایران اسلامی را منوط به تغییر و اصلاح فرهنگ مردم می‌دانست، از همان آغازین روزهای سال ۱۳۳۲ ش. به عنوان نویسنده‌ای متفکر و ژرف نگر، قلم به دست گرفت و در زمینه‌های گوناگون فکری و اعتقادی، آن هم از طریق بهترین شیوه، اقدام به نوشتن ‌کرد. انتشار نشریه «بعثت» با همکاری آیت الله هاشمی رفسنجانی، حجت الاسلام سیدهادی خسروشاهی و حجت الاسلام سیدمحمود دعایی که در آن علاوه بر دیدگاه­‌ها و نظرات سیاسی نویسندگان و گردانندگان، بخشی از اخبار نهضت اسلامی نیز درج می‌شد. یکی از فعالیت های مهم آقای کرمانی در این دوران است.

حاصل چهل سال حیات فکری او نگارش بیش از چهل جلد کتاب است. وی مدتی با سمت دانشیار در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران به تدریس پرداخت .  بعضی از آثار شیخ علی حجتی کرمانی به این شرح می‌باشد:

1- روش زندگی  2- چهارده معصوم/ علامه سیدمحمدمحسن امین/ تهران/ سروش

3- نقد متد دیالکتیک/ علی حجتی کرمانی/ تهران/ کانون نشر و پژوهشهای اسلامی

4- تشیع مولود طبیعی اسلام/ آیت الله شهید سیدمحمدباقر صدر/ ترجمه علی حجتی کرمانی/ کانون نشر و پژوهشهای اسلامی 5- چهارده داستان 6- فاجعه تمدن/ سید قطب/ ترجمه علی حجتی  کرمانی

7- اقتصاد در اسلام/ امام موسی صدر/ با مقدمه و پاورقی 8- اسلام و فرهنگ قرن بیستم/ امام موسی صدر/ با مقدمه و پاورقی 9- اسلام و تبعیضات نژادی/ علی حجتی کرمانی/ تهران/ شرکت سهامی انتشار 10- تاریخ علوم قرآن  11- درباره جمهوری اسلامی 12- زن و ا نتخابات (با همکاری)

13- آفریدگار جهان (با همکاری) 14- لبنان به روایت امام موسی صدر و شهید دکتر مصطفی چمران

15- حج راچگونه انجام داده ای/ ترجمه 16- نیایش در ماه رمضان، شرح برخی از ادعیه

17- سیر قضاوت در ادوار مختلف تاریخ 18- عصر امتیاز ماشین 19- عقل و احساس

20- دوازده مقاله 21- اسلام و تبعیضات نژادی/ با مقدمه مهندس مهدی بازرگان 22- متد دیالکتیک مارکسیستی/ تهران، کانون نشر و پژوهشهای اسلامی 23- از بردگی روم قدم تا مارکسیسم 24- حکومت در اسلام- با مقدمه و پاورقی 25- نشریه بعثت با همکاری حجت الاسلام سیدهادی خسروشاهی، حجت الاسلام سیدمحمود دعایی. 26- سیره معصومان/ علامه سیدمحسن امین عاملی/ 14 جلد، ترجمه حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ علی حجتی کرمانی، تهران، انتشارات سروش، 1373، دوره، 1350  (5)

در میان آثار حجت الاسلام  علی حجتی کرمانی یکی از صالحات و باقیات ایشان ترجمه و نشر یک دوره سیره چهارده معصوم(ع) به قلم محقق اندیشمند عالم مجاهد ژرف اندیش مرحوم علامه سیدمحسن امین لبنانی بود. قلم زیبا، نثرسلیس، توانایی مرحوم حاج شیخ علی حجتی کرمانی این اثر را برای خوانندگان فارسی زبان آسان نمود. چراکه نیاز به دانستن، شناختن، معرفت نسبت به مکتب تشیع و ائمه طاهرین(ع) بیش از پیش احساس میگردد. و امروز باید در احیاء، ترجمه، نشر، پخش آثار متقدمان گامهای اساسی برداریم تا نسل آینده با توجه به دسترسیهای مناسب بتوانند در راستای فرهنگ شیعی تلاش نمایند.

کتاب مطرح دیگر ایشان "متد دیالکتیک مارکسیستی"/ علی حجتی کرمانی/ تهران/ کانون نشر و پژوهشهای اسلامی/ 1356/ وزیری/ 305ص  است.

در این کتاب نفاق‌افکنان سفسطه‌جویان و به آنها که دل به شعارهای داغ زرق‌و برق‌دار، پرطمطراق و دهان پرکن، خوش دارند، و به آن‌ها که چشم و گوش و دل خویش را تنها به منافقان سپرده‌اند و هیچگاه به بنیاد مکتب و ژرفای فلسفه‌ای نیاندیشیده‌اند... (ص 2) درس های بزرگی ارائه می شود.

کتاب حاضر را استاد در زمانی که دوران تبعیدی ایلام را می‌گذراند تدوین و تألیف نمود. کتاب نقد و بررسی بنیاد فلسفه و جهان‌بینی مارکسیسم/ ماتریالیسم/ دگماتیسم/ جهش تکاملی و اجتماعی/ ماتریالیسم تاریخی/ مروری بر آن‌چه گذشت و نقدگونه‌ای از ما (164-229) سپس با عنوان کدام راه؟ اسلام؟ مارکسیسم، بحثی پیرامون: در راه ارائه ایدئولوژی اسلامی (246) و طرح اجمالی مسائل اسلامی (250-271) درحقیقت مباحث مهم فلسفی علمی اسلام، انسان‌شناسی از نظر اسلام، مسائل مربوط به دین، رسالت حضرت محمد بن عبدالله(ص)، امامت، مرجعیت ادعایی، برنامه‌های اخلاقی، نظام اسلامی، تاریخ اسلام، ... که آن را باید یک طرح برای بررسی، تحلیل، تدوین یک دوره اسلام‌شناسی دانست، به مخاطبان خود ارائه می کند. (6)

درگذشت :

مرحوم حجت الاسلام علی حجتی کرمانی سرانجام در تاریخ بیست و یکم اردیبهشت 1379، مطابق با پنجم صفر ۱۴۲۲ق. هنگام مراجعت از کربلای معلی، در مرز سوریه و عراق بیمار و در همانجا دار فانی را وداع گفت. پیکر آن مرحوم از سوریه به ایران منتقل شد و روز دوشنبه 25 اردیبهشت 1379 در حرم کریمه اهل بیت حضرت معصومه علیها السلام به خاک سپرده شد. (7)

منابع: