آخرین رئیس‌جمهور کمونیست افغانستان

محمد نجیب‌الله آخرین رئیس‌جمهور کمونیست افغانستان در 1326شمسی متولد شد. وی که از نژاد پشتون بود، در 1344 در دوران حکومت ظاهرشاه به عضویت حزب کمونیست درآمد و دو سال بعد به کمیته مرکزی این حزب راه یافت. نجیب‌الله در 1357 به سفارت کشورش در ایران منصوب شد و در 1359 به ریاست سازمان پلیس مخفی افغانستان موسوم به «خاد» (خدمات اطلاعاتی دولتی) دست یافت. او در 1360 عضو دفتر سیاسی حزب کمونیست افغانستان شد. در 1364 چند ماهی وزیر کشور بود وسپس در 14 اردیبهشت 1365 بعد از کناره‌گیری «ببرک کارمل» به دبیرکلی حزب کمونیست افغانستان انتخاب شد و یک سال بعد ریاست جمهوری افغانستان را برعهده گرفت. در طول این یک سال یکی از فئودالهای پشتون افغانستان از ایالت پکتیا به نام «محمد چمکنی» ریاست جمهوری افغانستان را برعهده داشت.
نجیب‌الله پس از احراز مقام ریاست جمهوری تلاش فراوانی کرد تا خود را متدین و ناوابسته به کرملین نشان دهد. سالهای حکومت وی با اوجگیری نهضت اسلامی افغانستان همراه بود. نجیب‌الله برای مشروعیت بخشیدن به حکومت خود زمینه خروج نظامیان روسی از کشورش را فراهم کرد، تبلیغات ضدمذهبی رایج در حکومت کمونیستی کابل را قطع کرد، اصلاحاتی در سیستم اقتصادی افغانستان آغاز نمود، حاکمیت کمونیسم بر افغانستان را همسو با تحولاتی که در اتحاد جماهیر شوروی جریان داشت، کم‌رنگ کرد و آموزه‌‌های اسلامی را جایگزین تبلیغات الحادی در کتب درسی دانش‌آموزان افغان نمود. نجیب‌الله با این تلاشها سعی در جلب حمایت احزاب و گروه‌های مختلف افغانی که با دولت مرکزی در جنگ بودند نمود و به همین سبب در پی وقوع اصلاحات سیاسی در شوروی سابق و بلوک شرق که با قطع کمکهای نظامی و مالی کرملین به دولتهای وابسته به شوروی سابق و نیز خروج نیروهای این کشور از افغانستان همراه بود، خود را بیمناک نشان نداد. با این حال با اوجگیری تلاشهای بین‌المللی برای فیصلة بحران داخلی افغانستان و تعیین دولتی جدید برای این کشور، وی مقاومتی نکرد و حمایت خود را از برگزاری انتخابات آزاد در افغانستان اعلام نمود. نجیب‌‌الله سرانجام با تشکیل شورایی مرکب از نمایندگان طرفین درگیر در افغانستان که سازمان ملل آن را در بهار 1371 تعیین کرده بود، از قدرت کناره‌گیری کرد. وی خانواده و بستگانش را از طریق ایران به دهلی انتقال داد اما خود به افغانستان بازگشت و به امید به دست آوردن مجدد قدرت در پناه دفتر نمایندگی سازمان ملل در کابل باقی ماند. او سرانجام در پنجم مهر 1375 پس از تصرف شهر کابل توسط گروه طالبان به دست افراد این گروه دستگیر و در ملاءعام تیرباران شد.

موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی