علامه امینی صاحب «الغدیر»

روز 12 تیر 1349 آیت‌الله علامه عبدالحسین امینی صاحب «الغدیر» در سن 68 سالگی درگذشت.

آیت الله امینی معروف به علامه امینی صاحب اثر پر ارج «الغدیر» در سال 1320 ه‍. ق، مطابق به 1281 ه‍. ش در روستای «سردها» از توابع شهرستان سراب به دنیا آ‌مد. خاندان امینى، خاندانى اهل علـم و فضل و تقوا، بینـش و داراى سابقه در خدمات دینى بود. پدر علامه امینى حجت الاسلام حاج میرزا احمد امینـى (متـوفـى 1370 هـ . ق) خـود از افـاضل و عالمـان نامـى و معروف منطقه بـود. نیاى علامه، (مولى نجف على) مشهور به (امیـن الشرع) (متوفى 1340 هـ . ق) نیز از فاضلان و متقیان بـوده و علاقه شـدیـدى به گردآورى کلمات ائمه اطهار (علیهم السلام) داشت که در ایـن مقوله مجموعه هایى گرد آورده بود. وى به فارسـى و ترکـى شعر مـى سرود نسبت این خاندان به امینى از همیـن لقب (امین الشرع) نیاى آنان بوده است.

شیخ عبد الحسین در نوجوانی در کنار پدر مقدمات علوم را در مدارس تبریز آموخت، آنگاه در محضر عالمانی چون سید‌محمد مولانا، سید مرتضی خسروشاهی و شیخ حسین، به فراگیری مراحل دیگری از علوم اسلامی پرداخت. سپس راهی نجف اشرف گردید و در آنجا از محضر سید‌محمد فیروز‌آبادی، سید ابوتراب خوانساری و دیگران استفاده برد.

علامه امینی از مراجع بزرگی چون سید‌ابوالحسن اصفهانی‌، میرزا حسین نائینی، و شیخ عبدالکریم حایری و شیخ محمد‌حسین کمپانی اصفهانی به خطوط خود آن بزرگان اجازة اجتهاد دریافت داشت. وی مدتی بعد رهسپار تبریز شد و به مشاغل صنفی روی آورد. ولی مجدداً راهی نجف شد و به کار تألیف و تحقیق پرداخت.

علامه امینی در علوم اسلامی مانند تفسیر، حدیث، درایه و علم رجال، استاد بود و در علم فقه و تاریخ گوی سبقت را از همة محققان ربوده بود. هنگامی که نخستین تألیف وی تحت عنوان شهدای راه فضیلت در سی و پنجمین سال عمرش منتشر شد، مراجع و علمای بزرگ زمان از جمله سید ابوالحسن اصفهانی، حاج آقا حسین طباطبایی قمی، شیخ آقا بزرگ تهرانی، شیخ‌محمد‌حسن کمپانی، و شیخ محمد‌خلیل عاملی زبان به تحسین او گشودند و بر مقام علمی وی صحه گذاردند. این زمانی بود که هنوز سخنی از الغدیر در میان نبود و پس از این مراحل بود که علامه امینی عمر پربرکت خویش را در راه تحقیق و تتبع گذرانده و کتاب نفیس خویش «الغدیر» را به جهان اسلام تقدیم داشت. با نگارش این کتاب که در حقیقت خود کتابخانه‌ای است، ناقدان، محققان، نویسندگان، روحانیون، شعرا، و ... با هماوایی به ستایش این اثر و تکریم مؤلف آن پرداخته و ‌آن را بزرگترین سند وحدت مسلمین و از کتب منبع و مرجع خویش دانستند.

الغدیر

الغدیر در رأس تألیفات علامه و حاصل زحمات 40 ساله ایشان است که بالغ بر بیست جلد می‌‌شود. وی در نگارش این اثر به ده‌هزار جلد کتاب و رساله مراجعه و همه را مطالعه نموده است. علامه برای گردآوری مطالب الغدیر سفرهای پژوهشی بسیار کرد. این سفرها عموماً به مطالعه و استنتاج و تهیه مأخذ و ملاقات با استادان می‌گذشت. از جملة شهرهایی که وی با این هدف به آنها سفر کرد، می‌توان حیدر‌‌آباد، دکن، علیگره، لکنهو، کانپور، جلالی (در هند) رامپور، فوعه، معرفه، قاهره (در مصر)، حلب، نبل و دمشق (در سوریه) را برشمرد.

اسم الغدیر حاکی از موضوع آن است. کتاب الغدیر به اثبات خلافت حضرت علی (ع) از ناحیة حضرت خاتم‌الانبیاء محمد بن عبدالله (ص) و نقل نص‌های راجع به غدیر خم و سایر نصوص از طرق غیر شیعه و از کتب علمای اهل سنت و تواریخ فرق اسلامی و رساله‌های تاریخی (کتب خطی و چاپی) و اثبات اغراض بعضی از تاریخ‌نگاران پیشین که در نقل روایات تعصب ناروا به کار برده اند پرداخته است. این کتاب در حسن تنظیم و انشاء بسیار ممتاز و کثرت منابع و نقل مدارک و استنتاج و تجزیة و تحلیل و کشف اغراض سوء مخالفان و پرده برداشتن از چهره شخصیتهای مغرض و خیانتکار از امور بسیار استثنایی و بی‌مانند محسوب می‌شود، به خصوص در فصاحت بیان و تنظیم جملات و انسجام و شیوائی عبارات فوق‌العاده ممتاز است. شهرت کتاب الغدیر به بسیاری از ممالک اسلامی و سایر مناطق جهان رسیده و همه جا منادی وحدت بین مسلمین گردیده است.

علامه امینی غیر از الغدیر تألیفات ارزشمند دیگری دارد، همچون: کامل‌الزیارات، سیرتنا و سنتنا، سیره نبینا، اعلام الانام فی معرفه‌الملک، شهدای راه فضیلت، تفسیر سورة حمد، ثمرات الاسفار، رساله در علم درایه، رساله در نیت، ریاض الانس، راه و روش ما راه و روش پیامبر ماست.

عشق به خـانـدان عتـرت چنـان سـراسـر وجـود علامه را فـرا گرفته بـود که ساعتها مطالعه در مخزن کتـابهاى خطـى و دست یافتن به گوهرهاى گرانبهاى نبـوى را بر خویشتـن خویـش هموار ساخته هرگز احساس خستگى نمى نمود.

گـوینـد در کتابخانه‌ى یکـى از شهرهاى عراق به مطالعه مـى پرداخت، چـون ایـن کتابخانه در هر شبانه روز تنها چهار ساعت بیشتـر باز نبـود علامه امینـى هـم نمـى تـوانست بیـش از چهار روز در آن شهر بماند، با توافقى که میان وى و رئیـس کتابخانه برقرار شده بود، علامه امینـى هـر روز به هنگام ظهر یعنـى ساعت تعطیل کتـابخـانه وارد آنجا مى شـد، کتابـدار، در را به روى او مـى بست تا روز بعد سـاعت 8 صبح که در را به رویـش مـى گشـود.

در نتیجه او روزى 20 ساعت در ایـن کتابخانه کار مى کـرد و بـا لقمه نـانـى که همـراه داشت و جـرعه آبـى که کتـابـدار در اختیارش مـى گذاشت، تـوانست از میـان چهار هزار نسخه‌ى خطـى مـوجـود در آن کتابخانه، مأخذ دلخـواه خـود را بیابـد.

از سوی دیگر علامه غیر از تألیف کتب، به اقدامات حسنه دیگری نیز می‌پرداخت از جمله تأسیس کتابخانة مکتب الامام امیرالمؤمنین العامه در نجف که از نظر کیفیت در شمار با ارزش ترین کتابخانه‌های علمی دنیای اسلام است. علامه امینی که برای گردآوری منابع الغدیر، به کشورهای گوناگونی هم چون هند، مصر و سوریه سفر می‌کرد با مشاهده کتابخانه‌های دنیا، از این که نجف اشرف که آن زمان مرکز علمی شیعه بود، یک کتابخانه پربار و مجهز ندارد، ناراحت بود. از این رو، تصمیم گرفت کتاب‌خانه بزرگی در نجف دایر کند تا پاسخ‎گوی دانش‎پژوهان باشد. در ماه جمادی الاولی سال ۱۳۷۳ق. در سن ۵۳ سالگی، علامه کتاب خانه را پایه‎گذاری کرد و به تهیه کتاب‎ها و فراهم آوردن کارهای ابتدایی مشغول شد. وی کتابخانه خود را که حدود ۵ ـ ۶ هزار جلد کتاب معتبر و تاریخی داشت، وقف کتابخانه امیرالمؤمنین کرد. او برنامه مهندسی و فرهنگی بسیار جامعی برای کتابخانه و اطراف آن طراحی کرده بود که بیماری مجال این کار را بدو نداد.

آیت‌الله علامه عبدالحسین امینی از مولود کعبه به عنوان محور امت اسلامی بعد از پیامبر یاد می‌کرد. او به همراه بزرگانی همچون سید شرف‌الدین عاملی «نهضت متن ‌گرایی» را بنیان نهادند تا مبانی فلسفه‌ سیاسی اسلام را با ارائه مدرک به امت اسلامی عرضه نمایند و به این وسیله در مقابل نهضت پیشین‌گرایی یا نهضت سلفیه ایستادند. علامه‌ی مصلح تلاش فراوانی به کار بست تا با جمع‌آوری دیدگاههای پیشوایان شیعه تمامی زمینه‌های شک و تردید را در باره‌ی حدیث غدیر از بین ببرد.

روش علامه برای مبارزه با استعمار تدافعی نبود بلکه با مطرح کردن ولایت و امامت و بحث‌های عمیق علمی پیرامون آن به ولایت فقیه در عصر غیبت رسید.

علامه عبدالحسین امینی سرانجام  روز جمعه 12 تیر ماه 1349 هنگام اذان ظهر بعد از حدود دو سال بیماری و در سن 68 سالگی به ملکوت اعلی پیوست. پیکر وی در تهران تشییع و سپس به نجف اشرف حمل و در آنجا بعد از طواف بر گرد مزار مولای متقیان در کتابخانه عمومی که خود تأسیس کرده بود (مکتب الامام امیرالمؤمنین) به خاک سپرده شد.

منابع :

• سایت تبیان
• خبرگزاری کتاب ایران
• سایت شیعه نیوز
• آرشیو موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی
• گلشن ابرار، جمعی از پژوهشگران، ج 2