تاریخ دفاع مقدس روایتگری تداوم خط عاشورا
مکتوبات دفاع مقدس بر اساس واقعیت منطبق بر اندیشه امام حسین(ع) نگاشته می‌شود
آقای سید مهدی حسینی رزمنده و نویسنده دفاع مقدس با بیان اینکه تخیل در مکتوبات دفاع مقدس جایگاهی ندارد، گفت: معمولاً آنچه در قالب مستند، داستان یا خاطره در این حوزه نوشته شده بر اساس واقعیت و منطبق بر فرهنگ و اندیشه امام حسین(ع) است. دفاع مقدس امتداد عاشورای حسینی بود. لحظه به لحظه وقایع کربلا، به اشکال مختلف در جبهه‌های جنگ تکرار می‌شد. نوجوان شهید مرحمت بالازاده را که یادمان نرفته است. خطاب به رئیس جمهور وقت گفته بود، بگویید دیگر روضه حضرت قاسم(ع) را نخوانند، چون اگر امام حسین(ع) به قاسم ۱۳ ساله اجازه رفتن به میدان جنگ را داد، چرا به من که ۱۳ سال دارم اجازه جبهه رفتن نمی‌دهند؟ مرحمت نمونه‌ای بارز از تشابه فرزندان روح‌الله به اصحاب عاشورایی سیدالشهدا(ع) بود. رزمندگانی که در هیئت‌ها و روضه‌ها رشد کردند و به وقتش در کربلای دفاع مقدس، هشت سال تمام هر روز عاشورایی خلق کردند.
امسال، همزمان شدن هفته دفاع مقدس با دهه اول محرم و ایام سوگواری برای سیدالشهدا(ع) و یارانش، استعاره‌ای تقویمی از پیوند معنایی و عملی دو قطعه از تاریخ است. هر چند که میان این دو مقطع از زمان (عاشورا و دفاع مقدس) بیش از هزار و ۴۰۰ سال فاصله است، اما این بار بخشی دیگر از جغرافیای جهان - جایی که مرزهای ایران و عراق را تشکیل می‌دهد - محل تلفیق این دو مقطع تاریخی شد.
در ایام ماه محرم، پای صحبت‌های سیدمهدی حسینی یکی از رزمندگان و راویان دفاع مقدس که در نوشته‌ها و آثار خود به ظهور فرهنگ عاشورا در دوران دفاع مقدس اشاره کرده نشستیم تا به بررسی آثاری که از دریچه محرم و عاشورا به دفاع مقدس پرداخته‌اند، بپردازیم، مشروح این گفت‌وگو در ذیل آمده است.
با توجه به تجربه ملموس خودتان در دفاع مقدس، به نظر شما چقدر جریان فرهنگ و ادبیات عاشورایی در جامعه ایرانی بر برانگیختن احساسات و عواطف برای حضور در جبهه‌ها اثرگذار بوده است؟
در تاریخ صدر اسلام متونی وجود دارد که انبوهی از معارف و آموزه‌های اخلاقی، سیاسی، اجتماعی و خانوادگی را در بردارد. قرآن کریم متونی دارد که بسیاری از آداب و دستورالعمل‌ها در آنجا داده شده است. شخصیت‌های برجسته در صدر اسلام، پیامبر گرامی اسلام(ص)، فرزندان و خاندان عصمت و طهارت(ع) از این مدل قرآنی و منبع استفاده کرده‌اند و هریک به عنوان یک منبع غنی فرهنگی، سیاسی و اجتماعی در جامعه ظهور و بروز کرده‌اند و در عصر خود تأثیرگذار بوده‌اند. بخصوص قیام عاشورای امام حسین(ع) از همین متن اسلام بهره‌مند شده و همان‌طور که در قرآن آمده که «به کسی ظلم نکنید و زیر بار ظلم نروید»، امام حسین(ع) همین روش را در پیش گرفت و یاری رساندن به مظلومان و دفاع از محرومان را که از تأکیدات قرآن است سرلوحه عمل خود قرار داد و در قیام عاشورایی خود از همین موضع ورود پیدا کرده و همین‌طور درمورد دیگر معصومین(ع)، اما امام حسین(ع) با یک جامعه بسیار فشرده و محدودی مواجه بود که از تنوع جمعیتی برخوردار بودند و هریک ایده خاصی داشتند و تاریخ ایران و جهان از شیوه مبارزات سیاسی و مسلحانه ایشان بهره‌مند شده‌اند، حتی بسیاری از شخصیت‌های سیاسی مانند گاندی، رهبر آزادیخواه هند، قیام امام حسین(ع) را بخاطر این روحیه مقاومت و دفاع از مظلومان و محروما ن تقدیر و تحسین کرده‌اند.
در برخی کتاب‌های مربوط به دفاع مقدس، طبعاً تجربه زیسته مردم در حوزه‌های مختلف اعتقادی و مذهبی به تصویر کشیده می‌شود، چگونه این تجارب می‌تواند در شرایط کنونی جامعه مؤثر واقع شود؟
در سال‌های اخیر، مثلاً بعد از جنگ 33 روزه یا قبل از مبارزه حزب‌الله لبنان با اسرائیلی‌ها، جماعتی از کارشناسان و دانشمندان اروپایی و صهیونیستی پس از مطالعات گسترده، کنفرانسی تشکیل دادند مبنی بر اینکه مقاومت شیعه ناشی از چه چیزی می‌شود؟ پس از بررسی به دو نماد برخورد کردند و گفتند، شیعه دو نماد دارد که موجب تقویت مقاومت آنها هم در جریان ایران و عراق و هم لبنان شده است و این دو نماد یکی پرچم سرخ امام حسین(ع) است که از گذشته داشته‌اند و دیگری پرچم سبز حضرت مهدی(عج) است که در آینده در پیش دارند و این دو نماد موجب مقاومت شیعه در مبارزات شده است.
در ادبیات انقلاب اسلامی و نمونه‌های صد ساله اخیر، شعارهایی، مانند «نهضت ما حسینی است، رهبر ما خمینی است» و در سال 1342 هم شعارهایی از جمله اینکه «زیر بار ستم نمی‌کنم زندگی» که شعار 15 خردادی‌ها بود و «یا مرگ، یا خمینی» که شهادت را از امام حسین(ع) درس گرفته بودند، شاهد هستیم. اگر به آثار مربوط به دفاع مقدس رجوع کنید نیز همانند این شعارها را مشاهده می‌کنید. در واقع محور تمام مقاومت‌ها، دفاع از حق و مظلوم بوده است.
در سال اول جنگ هیچ سازمان رزمی در ایران وجود نداشت در حالیکه سازمان رزم عراق، لشکر زرهی مجهز و آموزش دیده داشت و به مردم مرزی فشار می‌آوردند و آنها را آواره می‌کردند و مردم ایران که در آن زمان، ارتش آماده رزم نداشتند، به عشق امام حسین(ع) جهاد و مقاومت کردند و از خانواده، وطن و مظلومان در برابر ظالمان دفاع کردند. این آمادگی مردم بدلیل اتکای آنها به فرهنگ و اندیشه امام حسین(ع) بود که توانستند ایستادگی کنند و دشمن را شکست دهند.
پرداختن به فلسفه عاشورا و پیوند آن با حقایق جنگ تحمیلی اهمیت ویژه‌ای دارد. آیا ادبیات دفاع مقدس طی این مدت توانسته از عهده این رسالت برآید؟
بسیاری از نویسندگان و پژوهشگران آثار خود را به قیام امام حسین(ع) اختصاص داده‌اند و قیام را تشریح کرده‌اند که بسیار پربار و آموزنده هستند. درواقع دانشمندان در هر دوره‌ای به موضوع خاصی پرداخته‌اند. در دوره معاصر هم دانشمندان و پژوهشگران زیادی مانند علامه محمدتقی جعفری، شهید عبدالکریم هاشمی‌نژاد، شهید مطهری، عبدالحسن زرین‌کوب و ... داشته‌ایم که در آثار خود، قیام امام حسین(ع) را مورد بررسی قرار داده‌اند، همچنین در حوزه علمیه قم نیز در این زمینه مطالعات گسترده‌ای انجام شده و آثار بسیاری تألیف شده است.
علی‌رغم ارتباط معنایی عمیقی که بین آثار مربوط به دفاع مقدس و قیام امام حسین(ع) وجود دارد، اما کتاب مستقل در رابطه با دفاع مقدس و ایام محرم خیلی کم است، البته مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کتابی درباره سیره محرم و انقلاب اسلامی منتشر کرده است. لذا با توجه به خلأ موجود در این زمینه لازم دانستم این موضوع را مورد بررسی قرار دهم و آثاری با این مضمون منتشر کنم و در همین راستا سلسله مقالاتی با عنوان «نقش هیئت‌های مذهبی و قیام امام حسین(ع) در دفاع مقدس» را نوشتم، زیرا اکثر افرادی که در جبهه‌ها حضور می‌یافتند در ایام محرم به عزادای در هیئات مذهبی مشغول بودند و این فرهنگ مقاومت و مبارزه با ظلم و ایستادگی در برابر متجاوزین نیز در همین هیئت‌ها منتقل شد.
درادبیات جنگ کمتر به قالب‌های هنری مثل رمان و داستان که وقت و هنر و دقت بیشتری نیاز دارند پرداخته شده و در مقابل، قالب خاطره بیشتر مطرح است و این قالب همچنان بر فضای ادبیات جنگی ما غلبه دارد، به نظر شما کدام آثار به واقعیت نزدیکتر است؟
قطعاً آنچه برای من و دیگر نویسندگان همیشه مهم بوده این است که در بیان رویدادها سعی کنیم وقایع را همان‌گونه که اتفاق افتاده مطرح کنیم، با مطالعه آثار مربوط به صدر اسلام و یا آثار مربوط به قیام عاشورا و مقاومت امام حسین(ع) و مقایسه آنها با آثار مربوط به دفاع مقدس و جنگ تحمیلی، رزمندگانی را مشاهده می‌کنیم که در صدر اسلام مقاومت می‌کردند و در دوره معاصر نیز همان مدل پیاده شده است. این گونه نیست که نویسندگان با تخیل خود به موضوع پرداخته باشند یا بخواهند ایده جدیدی تولید کنند، معمولاً آنچه در قالب مستند، رمان، داستان یا خاطره نوشته شده با واقعیت منطبق بوده است، واقعیتی که نمونه آن در آثار تاریخی یافت می‌شود.
در حال حاضر اثری در زمینه دفاع مقدس در دست نگارش دارید؟
آثار زیادی دارم که آماده چاپ هستند. از جمله این آثار می‌توان به «نقش هیئت‌های مذهبی و قیام امام حسین(ع) در دفاع مقدس و انقلاب اسلامی» اشاره کرد که تعدادی از مقالات مرتبط با این موضوع چاپ شده و تعدادی در دست اقدام است. کتاب «تاریخ تحلیلی انقلاب اسلامی»، اثر دیگری است که توسط ناجا چاپ شده و درباره زندان‌های سیاسی نیز مطالبی کار کرده‌ام و «روند فروپاشی رژیم شاه» به عنوان اثری دیگر آماده چاپ است.
نظرات