امام خمینی و انتخابات

ساختار سیاسی هر نظامی در اعطای آزادی‌‌‌‌ها نقش مهم و تاثیرگذاری دارد زیرا این نظام سیاسی است که دامنه آزادی‌‌‌‌ها و بویژه آزادی سیاسی را تعیین، تحدید و تضمین می‌‌‌‌کند.
خوشبختانه پیش‌بینی دشمنان نظام پس از رحلت امام خمینی نه‌تنها به وقوع نپیوست، بلکه ثابت شد نهال انقلاب اسلامی با رویکرد استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی در قلب‌های مردم جای داشته و ریشه دوانده است و وفاداری ملت به آرمان ‌های امام و نظام بار دیگر به جهانیان ثابت شد.
ملتی که امام راحل آن را یکی از ارکان اساسی حکومت اسلامی دانستند و سعادت واقعی جامعه را در تکامل وحی و توانا ساز آن دیدند و در این خصوص اراده مردم را بیش از هر عامل دیگر دخیل می‌دانستند.
بها و ارزشی که امام راحل به ملت می‌دادند سبب شد مردم در سایه رهبری ایشان، استعدادهای نهان خود را بروز دهند، اعتماد به نفس پیدا کنند و با دیدن خلوص عمل و شجاعت و حکمت رهبر خود به کنش اجتماعی روی آورند، امام خمینی به مردم توصیه می‌کرد نسبت به مسوولیت‌های خود حساس باشند.
ایشان در راستای احترام و ایفای نقش مردم معتقد بودند از حقوق اولیه هر ملتی است که باید سرنوشت و تعیین شکل و نوع حکومت خود را در دست داشته باشد. جامعه فردا، جامعه‌ای ارزیاب و منتقد خواهد بود که در آن تمام مردم در رهبری امور خویش شرکت خواهند جست.« باید اختیارات دست مردم باشد و هر آدم عاقلی این را قبول دارد که مقدرات هر کس باید دست خودش باشد. قانون این است، عقل این است، حقوق بشر این است که سرنوشت هر آدمی باید به دست خودش باشد. »
آزادی سیاسی، در واقع بیان رابطه متقابل حاکمان و شهروندان است و این که مردم در تکوین و هدایت نظام سیاسی دارای نقش و اثر هستند و می‌‌‌‌توانند نظام سیاسی را به سوی مطلوب خود هدایت کنند. هر چه ساختار نظام سیاسی باز و دموکراتیک باشد، آزادی‌‌‌‌های سیاسی نیز در آن چشمگیرتر است و مردم از حقوق بیشتری در زندگی سیاسی و اجتماعی خود برخوردارند. در یک نظام سیاسی بسته و محدود، آزادی‌‌‌‌ها و بخصوص آزادی سیاسی رونقی نخواهد داشت و فشار سیاسی بر مردم نیز زیاد است. به عبارتی، نظام استبدادی و دیکتاتوری حاکم است.
نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران، نظامی مردمی است که شکل‌‌‌‌گیری و پیدایش آن توسط حرکت‌های خود مردم به انجام رسیده است و استمرار آن نیز به حمایت مردم بستگی دارد.
در اندیشه امام خمینی آزادی از حقوق اولیه بشر شمرده شده است و ایشان به نحوی به حقوق اولیه بشر نیز معتقدند: استقلال و آزادی دو چیزی است که از حقوق اولیه بشر است و نیز حق اولیه بشر است که من می‌‌‌‌خواهم حرفم آزاد باشد... البته اینها همه از آن روست که امام خمینی آزادی را چونان نعمتی بزرگ می‌‌‌‌پندارد که به بشر ارزانی و در نهاد آدمی به ودیعت نهاده شده است و نیز ارزش حیات را به آزادی و استقلال می‌‌‌‌داند.
حق تعیین سرنوشت ازجمله شاخص‌های آزادی سیاسی
امام خمینی علاوه بر این که آزادی را از حقوق اولیه بشر می‌‌‌‌دانند، تعیین شکل و نوع حکومت را نیز از حقوق اولیه و پذیرفته شده افراد می‌‌‌‌دانند و معتقدند از حقوق اولیه هر ملتی است که باید سرنوشت و تعیین شکل و نوع حکومت خود را در دست داشته باشد. در اندیشه حضرت امام حق تعیین سرنوشت توسط مردم یک امر عقلی شمرده شده است. «باید اختیار، دست مردم باشد. این یک مساله عقلی است. هر عاقلی این مطلب را قبول دارد که مقدرات هر کس باید در دست خود باشد. »در جایی دیگر حضرت امام حق تعیین سرنوشت را جزو حقوق بشر ذکر کرده و به گونه‌‌‌‌ای بر این بخش از اعلامیه حقوق بشر صحه می‌‌‌‌گذارند.« در اعلامیه حقوق بشر هر کس، هر ملتی خودش باید سرنوشت خود را تعیین کند. ملت ما هم الان همه ایستاده‌‌‌‌اند و می‌‌‌‌خواهند سرنوشت خودشان را تعیین کنند.»
امام خمینی در بدو ورود به میهن اسلامی ضمن سخنرانی خویش در بهشت زهرا نیز به این نکته مهم و بنیادی اشاره می‌کنند که سلطنت پهلوی از اول که پایه‌‌‌‌گذاری شد برخلاف قوانین بود و با سرنیزه تأسیس شد و ملت هیچ دخالت نداشت. ایشان با این پیش‌فرض، اقدام به براندازی رژیم سلطنتی کرد که اساسا آن را غیرقانونی و مغایر با خواست مردم و فاقد آرای ملت می‌‌‌‌دانستند. نتیجه منطقی چنین سخنانی این است که ایشان پس از سرنگونی نظام شاهنشاهی با اتکا به آرای ملت و خواست و اراده آنان و به شکل قانونی به تشکیل نظام سیاسی مبادرت کنند و چنین نیز شد.
نظارت، انتقاد و اعتراض هم ازجمله شاخص‌های آزادی سیاسی است که امام خمینی(ره) بر آن تاکید داشتند. در نظام‌های سیاسی، ساز و کارهایی تعبیه شده است تا قوای موجود ضمن استقلال همدیگر را تحت نظارت و کنترل داشته باشند و هیچ نیرویی از قدرت خود سوءاستفاده نکند. یکی از این ساز و کارها در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، نظارت مردم و دولت نسبت به همدیگر با توجه به اصل هشتم قانون اساسی است که درباره امر به معروف و نهی از منکر می‌باشد، به هر تقدیر بازخواست از کارگزاران نظام و نیز پاسخگو بودن آنان به مردم ازجمله اموری است که باعث پیوند بیشتر میان مردم و دولت می‌‌‌‌شود. مردم باید از مسائلی که به زندگی سیاسی و اجتماعی آنان مربوط است، مطلع شوند و در صورت اشتباه کارگزاران نظام به آنان رای ندهند یا حتی از آنان بخواهند از مسوولیت خود کناره‌گیری کنند.
امام خمینی بیش از همه بر جنبه‌‌‌‌های نظارتی و انتقادی تاکید داشتند و معتقد بودند انتقاد سازنده باعث رشد یک جامعه می‌‌‌‌شود. «انتقاد بجا و سازنده باعث رشد جامعه می‌‌‌‌شود. انتقاد اگر بحق باشد، موجب هدایت دو جریان می‌‌‌‌شود. هیچ کس نباید خود را مطلق و مبرای از انتقاد ببیند و نیز با تبادل افکار و اندیشه‌‌‌‌های سازنده مسیر رقابت‌ها را از آلودگی و انحراف و افراط و تفریط باید پاک کرد.»
براساس اندیشه سیاسی امام پذیرش انتقاد و نیز وجود ساز و کارهای نظارتی رضایت هرچه بیشتر مردم از نظام سیاسی را فراهم می‌‌‌‌آورد و در این صورت مردم احساس تعلق خاطر بیشتری به نظام سیاسی دارند؛ زیرا می‌توانند از آن انتقاد کنند و از امور نظارتی خود بهره‌‌‌‌مند شوند. بر همین اساس، بی‌‌‌‌اعتمادی مردم به نظام سیاسی، بدترین آفتی است که دامنگیر حکومت‌ها می‌‌‌‌شود و برخورد مناسب با مردم و حفظ حرمت و کرامت افراد، تقویت پایه‌‌‌‌ها و ارکان نظام سیاسی را در پی‌‌‌‌دارد. در اندیشه و کلام امام توصیه و سفارش شده است که با مردم با رفتار خوب برخورد شود و موجبات رویگردانی آنان از حکومت از بین برود:« کاری بکنید که مردم به شما محبت بکنند، پشتیبان شما باشند. اگر مردم پشتیبان حکومت باشند، این حکومت سقوط ندارد. اگر یک ملت پشتیبان رژیم باشند، آن رژیم از بین نخواهد رفت.»
در اندیشه امام رابطه میان مردم و دولت دو طرفه است. دولت، منتخب مردم و پاسخگوی اعمال و کارکرد خود است. پاسخگو بودن دولت نسبت به مردم، همکاری و همگامی مردم در عمل را به همراه دارد. بر همین اساس مشارکت فعال مردم و نظارت آنان نسبت به مسائل گوناگون همواره مورد تاکید حضرت امام بوده است. ایشان مشارکت و نظارت مردم را تضمین‌کننده امنیت و آرامش جامعه می‌‌‌‌دانند: «آگاهی مردم و مشارکت و نظارت و همگامی آنها با حکومت منتخب خودشان، خود بزرگ‌ترین ضمانت در جامعه است.» در نگاه امام، مردم، از هر قشر و جایگاهی، باید در برابر کجی‌ها و انحرافات به اعتراض بپردازند، انتقاد کنند، امر به معروف نمایند تا جامعه اصلاح شود و حکومت در جهت خیر و صلاح ملت گام بردارد. از نشانه‌های یک مجموعه انسانی سالم و مدیریت صحیح، وجود روحیه نصیحت و انتقاد است. انتقاد و ارشاد و دعوت به خیر به استناد روایت «کلکم راع و کلکم مسوول عن رعیته» فریضه‌ای است همگانی و برپاداشتن آن در انحصار قشر خاصی نیست.
امام معتقد بود در جامعه اسلامی هیچ کس از انتقاد بری نیست چراکه عدم انتقاد از کسی به این معناست که او از هر عیب و نقصی مبراست در حالی که «هیچ کس و هیچ دستگاهی و هیچ فردی نمی‌تواند ادعا کند من هیچ نقص ندارم، اگر کسی این را ادعا کرد، بزرگ‌ترین نقصش همین ادعاست.»
اساسا در نظر امام «انتقادگریزی» ریشه در «حب نفس» دارد. همچنین امام میان انتقاد و توطئه تفاوت قائل است چنان که می‌فرماید: «لحن توطئه با لحن انتقاد فرق دارد. انتقاد از اموری است که سازنده است مباحثه علمی همان طور که علوم اسلامی بی‌مباحثه به مقصود نمی‌رسد، امور سیاسی هم بی‌مباحثه به مقصد نمی‌رسد... این را هیچ کس جلویش را نمی‌گیرد لکن یک وقت لحن، لحن انتقاد نیست، لحن، لحن تضعیف جمهوری اسلامی است... ما با این لحن مخالفیم. این لحن آزاد نیست، توطئه آزاد نیست، انتقاد آزاد است.»
امام می‌فرمایند: «با تبادل افکار و اندیشه‌های سازنده مسیر رقابت‌ها را از آلودگی و انحراف و افراط و تفریط باید پاک کرد. من باز سفارش می‌کنم کشور ما در مرحله بازسازی و سازندگی به تفکر و به وحدت و برادری نیاز دارد.»
امام راحل انتخابات را امری حیاتی قلمداد کردند و تاکید ایشان به امر رای دادن، انتخاب شدن و انتخاب کردن ناشی از توجه ویژه به کرامت انسان و سعادت جامعه اسلامی است که در آن انسان در تعیین سرنوشت خویش نقش مهمی ایفا می‌کند و در برابر خود، خدای خود و جامعه مسوول است.
ایشان هشتم مهر سال 1360 در پیامی خطاب به ملت ایران اهمیت انتخابات را برشمردند و فرمودند: امید است ملت مبارز و متعهد با مطالعه دقیق در سوابق اشخاص و گروه‌ها، آرای خود را به اشخاصی دهند که به اسلام عزیز و قانون اساسی وفادار باشند و از تمایلات چپی و راستی مبرا باشند و به حسن سابقه و تعهد به قوانین اسلام و خیرخواهی امت معروف و موصوف باشند.
اخلاق تبلیغات ریاست جمهوری از نگاه امام خمینی (ره)
دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری را با حضور 4 نامزد در پیش روی داریم که شورای نگهبان صلاحیت آنان را تایید کرده است. بنابراین به نظر می‌رسد با توجه به سوابق سیاسی و مذهبی نامزدها و اهتمام به منافع ملی و ارزش‌های انقلاب اسلامی، اخلاق انتخاباتی که مورد تاکید است به نحو احسن رعایت شود. ‌محوریت صلاح اسلام در تبلیغات، هوشیاری نامزدها و مبلغان آنان،‌ رعایت اخلاق اسلامی، صرفه‌جویی در تبلیغات، استفاده نکردن از اموال بیت‌المال در تبلیغات ازجمله مواردی است که حضرت امام خمینی (ره) بر آن تاکید داشتند.
امام راحل،‌ بارها ضمن تاکید بر نقش اساسی مردم در انقلاب به کرات خطرات عظیم کناره‌گیری صاحبان اصلی انقلاب که همان مردم‌اند و عزلت صاحبان اندیشه و علما را گوشزد فرموده‌اند و اینک این دولتمردان، کاندیدا‌ها و به اعتباری این نخبگان ایران اسلامی هستند که باید با اعمال و رفتارشان سعی در جذب و جلب مردم به انقلاب و حضور همیشگی و پرشور آنان به شرکت در انتخابات همت نمایند و خدای ناکرده با رفتاری ناشایست موجبات دلسردی مردم را فراهم ننمایند. در صحیفه نور هرگاه از رئیس‌جمهور و تبلیغات ریاست جمهوری سخنی به میان رفته است، امام شرایط و مسائلی اخلاقی را عنوان کرده‌اند.
امام خمینی‌ (ره) می‌فرمایند: «نصیحتی است از پدری پیر به تمام نامزد‌ها... که سعی کنید تبلیغات انتخاباتی شما در چارچوب تعالیم و اخلاق عالیه اسلام انجام شود و از کارهایی که با شوون اسلام منافات دارد، جلوگیری گردد. باید توجه داشت هدف از انتخابات در نهایت،‌ حفظ اسلام است. اگر در تبلیغات، حریم مسائل اسلامی رعایت نشود، چگونه منتخب حافظ اسلام می‌شود.»
امام راحل همچنین در سخنرانی 23 اردیبهشت 58 با مطرح کردن الگوهای نادرست تبلیغات ریاست جمهوری در کشورهای غربی، صرفه‌جویی و انجام هزینه‌های متعارف را به کاندیدا‌های کشور گوشزد می‌فرمایند:
«هیچ سابقه ندارد که در دنیا هر جا شما بگردید مردم به این شور و شعف بروند برای رای ‌دادن. اینقدر تبلیغات می‌کنند، این روسای جمهور وقتی می‌خواهند (انتخاب) شوند، اینقدر خرج می‌کنند، اینقدر تبلیغات می‌‌کنند، از یک ماه دو ماه قبل پول‌های گزاف خرج می‌‌کنند و تبلیغات زیاد، راست و دروغ تا این که یک عده از مردم جمع کنند و رای بدهند.
اینجا این مسائل نبود، مساله اسلام بود و مردم روی عقاید اسلامی خودشان با آن شور و شعف رفتند و رای دادند.»
امام خمینی(ره) همچنین فرموده‌اند: «‌هیچ فرد یا گروهی و هیچ نهاد و سازمان و حزب و دفتر و تجمعی نمی‌تواند در حوزه انتخابات دیگر دخالت نماید و برای غیر حوزه خود فرد یا افرادی را کاندیدا‌ نموده و از آنان تبلیغ نماید. در شرایط کنونی‌، اینجانب به هیچ کس اجازه نمی‌دهم تا از سهم سازمان‌ها و مجامع و اموال عمومی خرج انتخابات کند.»
با یادآوری برخی از نکات مورد توجه حضرت امام، امید است کاندیدا‌های ریاست جمهوری از این گونه آسیب‌ها در امان بمانند و با رفتار خود موجب دلگرمی بیشتر مردم و حضور فعال آنان شوند.
در پایان باید یادآور شد از لوازم اداره آگاهانه امور آن است که مجموع افرادی که در یک محیط اجتماعی  خواه کوچک و خواه بزرگ  کار و فعالیت می‌کنند، نسبت‌به مسائل آنجا هدف‌ها، برنامه‌ها، مسیرها و روش‌ها توجیه باشند، بدانند به کجا می‌روند، چرا می‌روند، چرا این گونه می‌روند. از وظایف یک رهبر راستین است که با صراحت‌ برنامه‌ها و هدف‌های خود را اعلام کند و هم خود و هم پیروانش از برنامه واحد و مشخص و روشنی پیروی کنند. چنان که امام خمینی حکومت اسلامی و هدف آن را تبیین فرمودند. چنان که می‌فرماید: «ما می‌خواهیم حاکمی در همه ایران، در همه ممالک اسلامی، یک حکومت‌باشد... یک حکومت ‌باشد که مال مردم را نخورد، یک حکومت ‌باشد که برای قانون متواضع باشد یعنی سر پیش قانون فرود بیاورد، قانون هرچه گفت قبول بکند. نه این که قانون برای مردم عادی باشد و قدرتمندها از قانون مستثنا باشند.»  به همین منظور به نظر می‌رسد کاندیداهای ریاست جمهوری نیز با الگوپذیری از حضرت امام خمینی(ره) ضمن رعایت فرمایشات ایشان، به منظور احترام به حقوق ملت برنامه‌ها و اهداف و مسیرهای دستیابی به آن را شفاف بیان کنند.