درباره نامه تاریخی امام خمینی به گورباچف

پیام ماندگار

این پیام بازتاب نگاه رحمانی امام خمینی به بشریت است

اشاره:

در اولین روز سال 1989 میلادی ـ 11 دی 1367 ـ نامه معروف و تاریخی امام خمینی خطاب به میخائیل گورباچف آخرین رئیس جمهور شوروی در زمینه مرگ کمونیسم و ضرورت پرهیز روسیه از اتکا به غرب انتشار یافت.

امام خمینی در شرایطی از صدای شکسته شدن استخوانهای مارکسیسم سخن به میان آورد که اتحاد جماهیر شوروی هنوز به عنوان یک مجموعه و یکی از قدرتهای برتر جهان برقرار بود، جنگ سرد خاتمه نیافته بود، دیوار برلین به عنوان نماد جدائی شرق و غرب، فرو نریخته و حاکمیت کمونیسم بر قانون اساسی شوروی و مقدرات مردم در جمهوریهای این کشور، هنوز برقرار بود.

نامه تاریخی امام خمینی (س) توسط هیأت منتخب ایشان مرکب از آیت الله جوادی آملی، محمدجواد لاریجانی و خانم مرضیه حدیده چی  دباغ، 13دی 1367در مسکو به گورباچف تحویل داده شد.

مقدمه :

پیام امام خمینی(س) به گورباچف در دوره ای ارسال شد که اتحاد جماهیر شوروی هنوز به عنوان یک مجموعه قدرتمند در شرق بعنوان یکی از دوقطب قدرت در دنیا مطرح بود و دیوار برلین که نماد جدایی شرق و غرب محسوب می شد، پا برجا بود وکمونیسم حاکم مطلق بر قانون اساسی شوروی و بر مقدرات مردم در جمهوری های این کشور بود. در این زمانه امام خمینی(س)، در نامه عبرت آموز خویش به گورباچف از صدای شکسته شدن استخوانهای مارکسیسم سخن گفت و آگاهانه هشدار داد که گورباچف در مسیر اصلاحات برای حل مشکلات اقتصادی اتحاد جماهیر شوروی در دامان غرب نیافتد. آنچه در ادامه می خوانید، گفتگوی خبرنگارهفته نامه"حریم امام" با حسن بهشتی پور، تحلیلگر مسائل بین المللی با موضوع کندوکاوی در باره شرایط زمانی ارسال پیام امام به گورباچف است که از نظر می گذرد:

• آقای بهشتی پور ضمن تشکر، مقدمتا شرایط زمانی ارسال پیام را چگونه بررسی می فرمایید؛

نامه امام خمینی(س) به گورباچف و درس هایی که برای همه انسان ها در همه اعصار در آن زمان نظام دوقطبی بر اکثریت قریب به اتفاق کشورهای جهان حاکم بود؛ از یکسو آمریکا نظام سرمایه داری کاپیتالیسم را رهبری می کرد و از سوی دیگر شوروی نظام سوسیالیستی مبتنی بر اندیشه های مارکسیست و لنینیست را هدایت می کرد. در چنین شرایطی امام خمینی(س) به عنوان یک اندیشه ورز اسلامی که رهبری انقلاب اسلامی را بر عهده داشت. یکسال پیش از فروپاشی دیوار برلین، سه سال قبل از اعلام رسمی فروپاشی شوروی، خطاب به رهبر یکی از دو ابرقدرت آن روز بدون هیچگونه نگرانی یا ترس و با شجاعت ساختار حاکم بر این دو نظام را به چالش می کشد. مخاطب اصلی این پیام فقط شخص آقای گورباچف نبوده، بلکه امام(ره) برای جلوگیری از بازسازی دوباره کمونیسم در شوروی سابق و مقابله با دین ستیزی آن و نیز در صورت فروپاشی، افزون نشدن قدرت آن به قدرت رقیب، این نامه را ارسال فرمودند و تأثیرات بین المللی آن از اهمیت زیادی برخوردار بود. می دانیم که در آن مقطع ‌‌آقای گورباچف برای کارایی بیشتر نظام سیاسی شوروی سابق دو طرح گلاسنوست و یا همان آزادی بیان  و پروستاریکا و یا همان کاراتر کردن اقتصاد سوسیالیستی را دنبال می کرد. البته دنیای غرب در آن دوران به تضعیف شوروی فکر می کرد و نه فروپاشی آن.

• از نظر شما اصل نامه را چگونه می توان تحلیل کرد؟

= نامه امام خمینی (س) به گورباچف را می توان از سه جنبه مختلف بررسی کرد :  اول از جنبه تحلیل محتوای نامه که به چهار بخش اساسی قابل تقسیم است: اول: تذکر به گورباچف که مهم ترین دلیل شکست شوروی از نگاه امام ضدیت نظام الحادی با باورهای دینی و خداجویی مردم بوده است. دوم: نشان دادن راه بازگشت به ارزش های متعالی دین باوری و پیشنهاد به مطالعه کتب اندیشمندان اسلامی و اعزام هیاتی به قم برای آشنایی با اندیشه های اسلامی...

• بله؛ گورباچف بعد از استماع پیام از تمام اعضای هیئت رهبری شوروی سابق خواست که پیام امام را مطالعه و نظرات خود را بیان دارند و نیز مسئولیت تهیه پاسخ به محتوای نامه را به هیئتی مطالعاتی سپرد و در نهایت 7 اسفند ماه 67 وزیر امور خارجه خود را جهت خواندن پاسخ پیام امام(ره) به تهران اعزام داشت که این دیدار داستان جالبی دارد که در جای خود شرح مبسوط می طلبد و نهایت اینکه معلوم شد که آقای گورباچف یکی از اهداف پیام که لزوم رها کردن اندیشه بی خدایی و کمونیسم می باشد را دریافت داشته؛ اما توان به زبان و قلم آوردن آن را ندارد....

خب به هر حال می دانید که پس از سالها که گذشت و ‌پس از فروپاشی شوروی و برکناری آقای گورباچف، ایشان هر از چندی مطالبی در مورد ابراز تأسف خودش از اینکه به کل محتوای پیام امام خمینی(س) را نادیده گرفته بود، اظهار  پشیمانی می کرد. حتی آخرین بار هم بخاطر دارم که در سالگرد رحلت حضرت امام خمینی(س) طی مصاحبه ‌ای با خبرنگار واحد مرکزی خبر در مسکو از اینکه به هشدارهای بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران قبل از فروپاشی شوروی بی‌اعتنایی کرده بود، اظهار تأسف کرد و گفت: مخاطب پیام آیت‌ الله خمینی از نظر من، همه اعصار در طول تاریخ بود... زمانی که من این پیام را دریافت کردم احساس کردم که شخصی که این پیام را نوشته بود متفکر و دلسوز برای سرنوشت جهان است. من از مطالعه این پیام استنباط کردم که او کسی است که برای جهان نگران است و مایل است من انقلاب اسلامی را بیشتر بشناسم و درک کنم.‌ آقای ‌‌گورباچف با تشریح نابسامانی های اقتصادی و سیاسی روسیه  گفت که اگر ما پیشگویی های آیت‌الله خمینی را در آن پیام جدی می‌گرفتیم امروز قطعاً شاهد چنین وضعیتی نبودیم.

 ‌تحلیل سوم و چهارم خود را ارائه بفرمایید؛

= بله؛ از جنبه تحلیل محتوای نامه امام(س) داشتم عرض می کردم که سومین تحلیل توجه به اینکه نظام غرب نیز محکوم به فنا است و راه نجات از مارکسیسم پناه آوردن به چاه کاپیتالیسم غربی نیست؛ و چهارم هم؛ پیش بینی در مورد اضمحلال نظام مارکسیستی در آینده با تعبیر «شنیده شدن صدای شکستن استخوان های نظام کمونیستی» این موضوع درست سه سال پیش از اعلام رسمی فروپاشی شوروی در یازدهم دی ماه 1367 انجام شد.

• در باره شرایط بین المللی ارسال پیام در آن زمان بیشتر توضیح بفرمایید؛

= در آن زمان نظام دوقطبی بر اکثریت قریب به اتفاق کشورهای جهان حاکم بود. از یکسو آمریکا نظام سرمایه داری کاپیتالیسم را رهبری می کرد و از سوی دیگر شوروی نظام سوسیالیستی مبتنی بر اندیشه های مارکسیست و لنینیست را هدایت می کرد. در چنین شرایطی امام خمینی(س) به عنوان یک اندیشه ورز اسلامی که رهبری انقلاب اسلامی را بر عهده  داشت یکسال پیش از فروپاشی دیوار برلین، سه سال قبل از اعلام رسمی فروپاشی شوروی، خطاب به رهبر یکی از دو ابرقدرت آن روز بدون هیچگونه نگرانی یا ترس و با شجاعت ساختار حاکم بر این دو نظام را به چالش می کشد. این در شرایطی بود که ایران همچنان در شرایط جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود و تقریبا 30 کشور جهان از صدام بعثی حمایت می کردند. البته داخل پرانتز این را هم بیان کنم که در زمان ارسال پیام گورباچف هم مانند بسیاری از تحلیل گران غرب تصور می کرد جمهوری اسلامی ایران برای بازسازی خرابی های جنگ می خواهد از شرق سیاسی تقاضای کمک کند و از این جهت با اشتیاق فراوان پذیرای هیئت گردید. هر چند که در خاطرات خانم مرضیه حدیده چی و دیگران آمده است که گورباچف در هنگام استماع پیام، به طور کامل رعایت آداب تشریفات را نمود ولی با پایان یافتن پیام، دریافت که جنس آن پیام هیچ شباهتی به آنچه قبلاً تصور می کرده ندارد و لذا نوعی سردرگمی در چهره و رفتار ایشان دیده می شد. نکته دیگری که باید گفته شود این است که در آن زمان خیلی ها بودند که نصحیت میکردند که در شرایط جنگی بهتر است امام با شوروی درگیر نشود و حتی به آنها در افغانستان امتیاز بدهد تا در مقابل شوروی حمایت های نظامی خود از صدام قطع کند. اما امام خمینی (س) بر اساس اندیشه نفی سلطه شرق و غرب بصورت هم زمان با نگارش این نامه تاریخی نشان داد که همچنان بر سیاست استقلال  انقلاب و اسلام از ابر قدرتهای پوشالی باور دارد و با قاطعیت این مسیر را ادامه می دهد.

• درس های تاریخی این پیام بر اساس اندیشه اسلامی را در چه مواردی می دانید؟

= امام خمینی(س) در این نامه به دبیرکل وقت حزب کمونیست می آموزد در تفکر اسلامی مبارزه علیه استبداد و استعمار بصورت همزمان باید بدون اتکاء به نیروی خارجی بویژه اندیشه غرب باور پیش برود. امام خمینی(س) تاکید می کند نباید مردم را از چاله اندیشه های مارکسیستی خارج کنیم و به چاه نظام سرمایداری بیندازیم. امام خمینی با تعیین خطوط باورهای جهان شمول اسلامی در این نامه کوشید به مخاطبان خود یادآور شود تنها راه نجات بشر امروز بازگشت به ارزش های دینی و رجوع به منابع اصیل اسلامی است.

• به نظر شما این پیام بر اساس کدام جنبه از مبانی فکری امام (سیاسی، فقهی، و مبانی حقوقی) ارسال شده است؟

= این پیام همه ابعاد سیاسی حقوقی و مبانی اعتقادی را شامل می شود. مخصوصا نگاه رحمانی امام(س) به بشریت که از اهمیت زیادی برخوردار است. امام(س)در معرفی ‌اسلام‌ به ‌عنوان ‌منجی ‌بشریت ‌به ‌جهان ‌و گورباچف در بخش ‌پایانی ‌و در نتیجه‌گیری ‌از نامه ‌ارسالی ‌به ‌گورباچف، ‌اسلام ‌را به ‌عنوان‌ دین ‌جهان‌شمول ‌با ارزش­ های ‌متعالی ‌و عدل ‌محور که ‌توانایی ‌فراهم ‌کردن ‌وسایل ‌راحتی‌ و نجات ‌ملل ‌از مسائل ‌و مشکلات ‌کنونی ‌جهان ‌را دارد، معرفی ‌می‌کند و این نگاه رحمانی امام را می رساند.

• به نظر شما کاربرد این پیام برای نسل حاضر در عصر حاضر چیست؟

= پیام امام برای نسل جدید این است که نمی توان با اتکأ به نیروی خارجی مستقل شد باید خود را باور کنیم و بدون اتکأ به قدرت خارجی کشور خود را بسازیم.