رفتار نظامیان در مقابل تظاهر کنندگان

سری 8 نوامبر 1978 ـ 17 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران ـ 10959 به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

موضوع: رفتار نظامیان در 4 تا 6 نوامبر

خلاصه: تعدادی از شاهدان عینی قابل اعتماد در 5 نوامبر شاهد اتخاذ سیاست عقب‌نشینی از جانب نظامیان در مقابل تظاهر‌کنندگان بودند که با رفتار مشاهده شده ارتشیها در 4 تا 6 نوامبر مغایرت داشت. انگیزه‌های احتمالی برای این کار پیچیده هستند، بایستی بر اساس ساده‌ترین تعبیرات که ممکن است توسط رسانه‌ها یا مخالفین برداشت گردد به آن نگریسته شود.

1ـ سفارت با تعدادی از شاهدان عینی وقایع 4 تا 6 نوامبر از جمله روزنامه‌نگاران قابل اعتماد آمریکایی که هر سه روز را در خیابانها بوده‌اند و همچنین شهروندانی که در کشمکشهای مختلف درگیر شده‌اند گفتگو کرده است.

برداشت از توضیحات همه آنها یکسان است. ارتش در 5 نوامبر یک موضع آماده باش اتخاذ کرده بود. (روز بحرانی در اغتشاشات ایران) که با رفتار مشاهده شده آن در 4 نوامبر و در 6 نوامبر پس از اینکه دولت نظامی معرفی شد مغایرت داشت.

2ـ یک روزنامه‌نگار با تجربه گفت سربازان در 4 نوامبر در دانشگاه تهران زمانی که دانشجویان از دانشگاه به بیرون هجوم آوردند صف آتش تشکیل داده و آنان را متفرق ساختند. روز بعد هنگامی که دانشجویان از دانشگاه خارج می‌شدند سربازان فقط ایستادند و تماشا کردند. در خیابان شاهرضا که مرکز خرابکاری بود چندین روزنامه‌نگار حضور داشتند و متوجه شدند که سربازان در کنار خیابان ایستاده‌اند ولی مداخله‌ای در تلاش تظاهر‌کنندگان برای جمع‌آوری‌ مواد برای آتش زدن ننمودند. سربازان فقط هنگامی اقدام کردند که به نظر می‌رسید مردم به مخاطره افتاده‌اند. یک آمریکایی که در هنگام غارت و چپاولگری ساختمان وزارت اطلاعات به آنجا مراجعه نموده بود گفت زمانی که تظاهرکنندگان به ساختمان داخل شدند سربازان در کنار ایستادند ولی به افرادی که در ساختمان گیر افتاده بودند کمک کردند تا از محوطه خارج شوند. یک روزنامه‌نگار انگلیسی که با دو شاهد عینی گفتگو کرده بود گفت قبل از حمله به ساختمان سفارت انگلیس که قبلاً گزارش شد یک کامیون نفربر پر از سرباز سفارت را ترک کرد. روزنامه‌نگاری که در 6 نوامبر به خیابانها رفته بودند گفت حالت سربازان از روز قبل تهاجمی‌تر بود که به صورت گروههای کوچک حرکت می‌کردند و تظاهرکنندگان را با شتاب بیشتری متوقف می‌نمودند. شاهدان متوجه شدند که درصد سربازان نسبت به تظاهرکنندگان در 5 نوامبر از روز قبل آن کمتر بود.

3ـ ما در مورد انگیزه ارتش در خلال این دوره از منابعی چند تحقیق کردیم. مخالفین و برخی دیگر مدعی هستند که ارتش بر اساس دستورات شاه یا فرماندهان ارشد ارتشی تعمداً در کنار ایستاد تا مستمسکی برای حکومت نظامی بیابد. با در نظر گرفتن مضمون مشورتهای دولت و درک اجتناب‌ناپذیر بودن حکومت نظامی در دوره 4 ـ 5 نوامبر این توضیح به نظر ما خیلی ساده می‌آید. از طرف ایرانیان مطلع این فرضیه عنوان شده که ارتش تمایل به متهم شدن به راه‌اندازی حمام خون نداشت و در نتیجه از حمله به تظاهرکنندگان خودداری نمود و با آگاهی اقدام به نجات جان انسانها در مقابل از دست دادن صیانت خود نمود. (افسر ارشد ارتش به دفتر وابسته دفاعی همین مطلب را اظهار نمود که توسط تلکس جداگانه‌ای گزارش می‌شود.) دیگران فکر می‌کنند برخی از فرماندهان حجت خود را به تظاهرکنندگان کامل ساختند تا هنگامی که نمایشنامه دولت اجرا می‌شود خیالشان آسوده باشد. با در نظر داشتن نظرات شاهدان عینی که رفتار تمام سربازان در تمام منطقه مرکز شهر تقریباً یکی بوده، احتمال بر این می‌رود که به ارتش به هر دلیلی دستور داده شده بود که با شدت از ساختمانها و اموال دفاع نکنند. بحثهای مستمر و گاهی اوقات برخورد بین دولت شریف امامی و امرای ارتش در خصوص اینکه در خاتمه دادن به تظاهرات از چه مقدار نیرو بایستی استفاده شود ممکن است به تصمیم ارتش بر عدم خشونت کمک کرده باشد. خط دیگر فکری عنوان می‌کند که پوشش تلویزیونی نسبتاً وحشتناک 4 نوامبر از عملیات ارتش در دانشگاهها، ممکن است باعث شده باشد ارتش تصمیم به اتخاذ موضعی آرام‌تر و نرم‌تر در 5 نوامبر گرفته باشد. در هر حال با در نظر گرفتن انگیزه‌های چندگانه هشدار داد. شاید داستان کاملاً صحیح این قضیه هرگز روشن نشود. در هر حال با توجه به وجود انگیزه‌‌های گوناگون باید با برداشت‌های ساده‌لوحانه آنگونه که عنوان می‌شوند هوشیارانه برخورد نمود.‌



سولیوان

از مجموعه اسناد بدست آمده از لانه جاسوسی در تهران – کتاب نهم