هشدار مجدد امام به تداوم توطئه

چرا لغو لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی امام را راضی نکرد؟

ریاست جمهوری جان. اف. کندی بر آمریکا، همراه شد با مطالبه نخست وزیری علی امینی برای برخی اصلاحات آمریکایی؛ شاه اما در تاریخ 21 فروردین با سفری به آمریکا تضمین داد که خود قادر به آن هست.[1]

و در سال 1341 بر اساس طرحی که خواسته شده بود، اسدالله علم به نیابت از شاه «لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی» را به دولت برد. 14 مهر 1341 از تصویب کابینه امیر اسدالله علم گذشت و مطبوعات در 16 مهر آن را منتشر کردند. به‌موجب این مصوبه که در غیاب مجلس، حکم قانون داشت، قید سوگند به قرآن از شرایط انتخاب‌شوندگان و انتخاب‌کنندگان حذف می‌شد و افراد می‌توانستند با هر کتاب آسمانی مراسم تحلیف را به جای آورند.[2]

مقدمه‌ای برای یک توطئه

 امام خمینی که در آن هنگام در قم اقامت داشتند، دریافتند که این مصوبه مقدمه‌ای برای یک توطئه است و رژیم می‌خواهد عکس‌العمل روحانیت را بسنجد. امام معتقد بود که اعطای حق رأی برای زنان عوام‌فریبی بیش نیست، زیرا مردان هم در واقع حق رأی نداشتند و نام هرکس که موردنظر رژیم بود از صندوق‌ها بیرون می‌آمد. حکومت در پرتو این لایحه می‌خواست هر چه بیشتر حریم اسلام و روحانیت شکسته شود. امام دررابطه‌با مسئله آزادی زنان فرمودند: «ما با ترقی زن‌ها مخالف نیستیم. ما با فحشا مخالفیم، با این کارهای غلط مخالفیم. مگر مردها در این مملکت آزادی دارند که زن‌ها داشته باشند؟ مگر آزادی زن و ‌آزادی مرد با لفظ درست می‌شود؟» [3]

طبق مفاد این مصوبه، به زنان حق رأی داده شد و همچنین شرط سوگندخوردن به قرآن از میان برداشته شد؛ به این علاوه بر امام خمینی، شماری دیگر از علمای برجسته از جمله آیات عظام سید محمدکاظم شریعتمداری، سید محمدهادی میلانی، سید محمدرضا گلپایگانی به‌صراحت با این لایحه و اعطای حق رأی به زنان در چارچوب آن مخالفت کردند.

در پی این اعتراضات، امام خمینی(ره) در تاریخ ۱۷ مهر ۱۳۴۱ طی تلگرافی خطاب به محمدرضا پهلوی، مخالفت خود را با تصویب این قانون و مفاد آن اعلام و نسبت به پیامدهای آن هشدار داد.

پیام‌ها و بیانیه‌های امام خمینی و آیت‌الله مرعشی نجفی در اعتراض به لایحه فوق، انعکاس وسیعی در بین طبقات و گروه‌های مردم به جا گذاشت. این دو مرجع بزرگوار در این سخنرانی‌ها با اشاره به مصونیت قضایی آمریکایی‌ها، از محدودیت‌های ایجاد شده برای فعالان مذهبی نیز یاد کرده‌اند.

بیانات و سخنان امام خمینی در حمله و انتقاد به تصویب لایحه کاپیتولاسیون، شدید و کوبنده بود. این سخنان در همان ایام، به‌صورت اعلامیه در بسیاری از شهرهای ایران بخصوص تهران و قم انتشار یافت. همچنین در بخشی از سخنان ایشان از خطبا و وعاظ خواسته شده بود که با بیان محکم بر این کار ننگین اعتراض کرده، ملت را بیدار کنند.[4]

نقش حضرت امام در روشن ساختن اهداف واقعی شاه

نقش حضرت امام در روشن ساختن اهداف واقعی شاه و گوشزدکردن رسالت خطیر علما و حوزه‌‌های علمیه در این شرایط کارساز بود. تلگراف‌ها و نامه‌های سرگشاده اعتراض علما به شاه و اسدالله علم، موجی از حمایت اقشار مختلف مردم را در پی داشت. گفتنی است لحن تلگراف‌های امام خمینی به شاه و نخست‌وزیر تند و هشداردهنده بود. حکومت ابتدا به تهدید و تبلیغ علیه روحانیت اقدام کرد؛ اسدالله علم در یک نطق رادیویی گفت: «دولت از برنامه اصلاحی که در دست اجرا دارد عقب‌نشینی نمی‌کند»! باوجود این، دامنه قیام رو به فزونی نهاد. در تهران، قم، و برخی شهرهای دیگر بازارها تعطیل و مردم در مساجد به حمایت از حرکت علما گرد آمدند. [5]

57 نفر از وعاظ دستگیر شدند. مهم‌ترین آنها عبارت بودند از: حجت‌الاسلام فلسفی، آیت الله مرتضی مطهری، آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، حجت‌الاسلام حاج شیخ عباسعلی اسلامی، حجت‌الاسلام حسین غفاری، حجت‌الاسلام صادق خلخالی، حجت الاسلام غلامرضا کنی و حجت‌الاسلام مهدی کروبی. پس از آزادی اکثریت علما و روحانیونی که در واقعه پانزده خرداد نقش داشتند، نهضت اسلامی با قدرت بیشتر به راه خود ادامه داد. با فاش شدن ماهیت ضددینی رژیم پهلوی و نیز با برداشتن نقاب دوستی با مراجع از سوی محمدرضا شاه، مبارزات نیروهای اسلامی از حالت پراکنده و غیرمنسجم به درآمد و شکل تشکیلاتی و سازمانی به خود گرفت.[6]

سرانجام حکومت تن به شکست داد و هیئت دولت، مصوبه قبلی را لغو و خبر آن را به علما و مراجع تهران و قم اطلاع داد.

علم در 6 آذر 1341 در نامه‌ای خطاب به استانداری و فرمانداری نوشت «تلگراف ذیل به آقایان علمای قم مخابره شده است [...] از انعکاس آن معلوم است آقایان رضایت دارند و کار خاتمه شده. است هرگاه لازم بدانید این تلگراف را به اطلاع مردم و آقایان علما برسانید و اگر لازم ندانستید همان مذاکره کافی است.»[7]

متن تلگراف ارسال شده برای چند تن از مراجع قم چنین بود: «بعد العنوان، مرقومه تلگرافی در جلسه هیأت دولت مطرح گردید اطلاعاً به استحضار میرساند که بدون تجدید نظر تصویبنامه مورخ چهاردهممهر،  موضوع انجمنهای ایالتی و ولایتی قابل اجرا نخواهد بود مزید توفیقات حضرت آیت الله را در ترویج شعائر اسلامی خواهان است. نخست وزیر»[8]

امام خمینی در نشست با علمای قم مجدداً بر مواضع خویش پای فشرد و لغو مصوبه در پشت درهای بسته را کافی ندانست و اعلام کرد تا زمانی که لغو آن در رسانه‌ها پخش نشود، قیام ادامه خواهد داشت. در نتیجه روز 10 آذر 1341 خبر لغو لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در مصاحبه علم با مطبوعات رسما اعلام شد. برخی نکات مورد اشاره او قابل توجه است، از جمله تأثیر حمایت مردم از فتوای علما که در پایان به آن اشاره داشت: «متن تصویبنامه از چند جهت مورد اعتراض آقایان علماء‌اعلام قرار گرفت. [...] علیهذا مسئله مورد اعتراض آقایان علماء موضوعاً منتفی گردید. معذلک ملاحظه شد که حضرات علمای اعلام نگران می‌باشند. بالاخره هیئت دولت تصویب نمود که مقررات تصویب‌نامه مربوط به انتخابات انجمن‌های ایالتی و ولایتی قابل اجرا نخواهد بود. دولت از آقایان علماء اعلام که در حفظ امنیت کوشیدند و با صدور اعلامیه به دستجات مخربی که همیشه در پی فرصت هستند مجال سوءاستفاده نداده‌اند، تشکر دارد.»[9] او سپس متن تلگراف را نیز در اختیار مطبوعات قرار داد.

 اما فردای آن روز امام در جلسه‌ای که در منزل یکی از علمای قم برگزار شد، سخنانی فرمودند که بر خلاف انتظار بود. در این جلسه درحالی‌که همه از عقب‌نشینی دولت خوشحال بودند، امام فرمودند: «تمام اینها خیمه‌شب‌بازی است، دروغ‌ است. اینها برنامه‌های اساسی‌تری برای این مملکت دارند و این شکلی که عملی شده، فریب و نیرنگی برای شما علما است. باید در انتظار توطئه‌های بزرگ‌تری باشید و من به شما اعلام‌خطر می‌کنم.»[10] هشداری که با فاصله کوتاه صحت آن اثبات شد. ۲۱ دی ۱۳۴۱ محمدرضا شاه در یک مراسم نمادین، خبر اصلاحاتی در شش اصل را اعلام کرد که آن را «انقلاب سفید» نامید. اصلاحاتی که گام‌های مورد نظر «والت ویتمن روستو»، مشاور امنیتی کندی برای ایجاد تغییر در جامعه ایران بود.[11]