امیرکبیر هیچ شباهتی به رضاخان ندارد

به گزارش خبرنگار تاریخ خبرگزاری فارس امیر کبیر شخصیتی بحث‌برانگیز در تاریخ معاصر ایران است طرفداران و منتقدان سرسخت دارد طرفداران امیر معتقدند که آیا او با اصلاحاتی که آغاز کرد در میان بسیاری از متجددین سالیان پس از خود به عنوان نمادی از نوگرایی و پیشرفت و توسعه‌خواهی شناخته شد اما دیگرانی هم هستند که او را به واسطۀ بی‌توجهی به بخش‌های دیگری از مدرنیسم چون حکومت مردم و گذر از استبداد مطلقه سرزنش می‌کنند؟ به همین دلیل با جمشید کیانفر با طرح این پرسش که آیا امیرکبیر در تاریخ ایران نقش مفید داشته است و آیا می‌توان شخصیت‌های تاریخی را اینگونه برسی کرد به گفت‌وگو نشستیم؟

وی اظهار داشت: دو مسئله را باید در بررسی تمام شخصیت‌های تاریخی در نظر گرفت؛ نخست اینکه هر شخصیت تاریخی را باید در برهه تاریخی خاص خود بررسی کرد.

کیانفر ادامه داد: برای بررسی شخصیت‌های مانند امیرکبیر، قائم مقام، حاج میرزا آغاسی باید عینک امروزی را از چشمان خود برداریم و با توجه به زمان تاریخی شخصیت‌ تاریخی به بررسی این اشخاص پرداخت. و دید شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی آن روزگار چه بوده است.

وی گفت: از جمله مسائل دیگری که باید در بررسی شخصیت‌های تاریخی مورد بررسی قرار گیرد این است کشور در آن برهه تاریخی از چه ظرفیتی برخوردار بوده است و با توجه به آن ظرفیت کارنامه امیر کبیر مثبت یا منفی بوده است.

این مورخ با بیان اینکه اساسا طرح این سوال که اگر امیرکبیر به سلطنت می‌رسید مدلی مانند رضاخان اجرا می‌کرد، گفت: چنین پرسش‌های علمی نیست و از همه مهمتر ما حق چنین قضاوتی را نداریم.

وی ادامه داد: در تاریخ اصطلاحی است که «اگر» درختی است که کاشتند و هیچ وقت در نیامد. ما باید نگاه کنیم آیا امیرکبیر در طول حیاتش چگونه زیسته و چه اقداماتی انجام داد، و این اقدام به نفع ایران یا به ضرر ایران بوده است.

این مورخ افزود: اقدامات امیر کبیر در بدو مسئولیت چه زمانی که امیر نظام‌ در تبریز بوده است به خصوص در تشکیلات قائم مقام و سفیر ایران در معاهدات ارزنه الروم درخشان و عالی بود . و همچنین امیر نظام با اقتدار و درایتی که داشته ناصرالدین شاه را که نقش ولیعهد داشته است را  از تبریز برای تصدی سلطنت بدون اینکه دیناری در دستگاه ولیعهد پول باشد به تهران می‌رساند و به تخت می‌رساند و اقدامات او در زمان صدرات او نیز درخشان بوده است.

وی با طرح این پرسش که نمی‌توان اینگونه قضاوت کنیم که اگر به امیر به سلطنت می‌رسد یا آغامحمدخان می شد و یا رضاخان گفت: از جمله اقدامات امیر کبیر آوردن دانش و تکنولوژی جدید، خاتمه فتنه باب، حفظ تمامیت ارضی ایران است.

این مورخ در پایان خاطرنشان کرد: امیرکبیر برای اولین‌بار روزنامه تأسیس می‌کند و به معلمان خارجی دارالفنون توصیه می‌کند اخبار خارجی را ترجمه ‌کنند و این اخبار و خبر‌های دیگر را به صورت روزنامه منتشر می‌کنند.

اما برخی‌ها می‌گویند روزنامه‌ای که امیر کبیر منتشر کرده بود درباری بوده است اما توجه نمی کنند که امیر در مرحله نخست می‌خواست اطلاع‌رسانی را نهادینه کند و بعد از نهادینه شدن اطلاع رسانی، مراحل دیگر مانند درباری نبودن ایجاد می‌شد.