«فیدیبو» انقلابی در حوزه ی نشر الکترونیک در ایران

زمان به پیش می رود و انسان در گذر آن روز به روز با پیچیدگی های گسترده یی در زمینه ی صنعت و فناوری رو به رو می شود؛ به گونه یی که این نیاز را در خود احساس می کند که باید در فاصله های کوتاه دانش خود در عرصه های مختلف را به روز کند؛ چرا که در غیر این صورت دیر یا زود از پیشرفت باز می ماند و خود را انسانی دور مانده از جامعه یی می یابد که بی وقفه به جلو حرکت می کند.

در این زمینه اگر وسعت نگاهمان را گسترده تر و افق دیدمان را جهانی کنیم، خواهیم یافت که با توجه به گسترش دامنه ی فناوری های نو به خصوص در عرصه ی مجازی، برای بقا در عرصه ی پیشرفت های جهانی و یافتن جایگاهی در این عرصه باید به روز، کوشا، کنجکاو و جستجوگر باشیم.

پیشرفت های علمی گسترده اگر چه تا حدی زندگی را برای انسان نسبت به گذشته با پیچیدگی روبرو کرده و لزوم بالا رفتن دانش عمومی را دو چندان ساخته است، اما در صورت استفاده ی درست از این پیشرفت ها افراد می توانند در وقت و حتی در هزینه هایشان صرفه جویی کنند.

یکی از همین پیشرفت ها در عرصه ی فناوری «وب» (WEB) است؛ نوعی فناوری که به سرعت در حال گسترش است و امکانات گسترده یی را برای کاربران خود به وجود آورده است؛ تا جایی که حتی طی سال های اخیر خرید و فروش کالا و خدمات نیز در این عرصه انجام می گیرد.

خرید اینترنتی کتاب یکی از خدماتی است که فناوری اینترنت در اختیار افراد در سراسر جهان قرار داده است. انسان ها با بهره گیری از این فناوری می توانند از دورترین نقاط جهان کتاب اینترنتی خریداری کنند؛ کتابی که شاید در نبود امکان خرید مجازی، نسخه ی چاپی آن از طریق روش هایی چون پست باید کیلومترها راه را طی کند تا به دست متقاضی خود برسد.

صنعت فروش کتاب اینترنتی در معنای واقعی آن یعنی قرار گرفتن نسخه ی اینترنتی یک کتاب در اختیار خریدار با حفظ کامل حق مالکیت معنوی برای ناشر یا نویسنده ی کتاب. در این فرایند کاربران اینترنتی می توانند با مراجعه به تارنماهای معتبر فروش آنلاین کتاب و پرداخت اینترنتی هزینه ی آن، کتاب مورد نظر خود را خریداری کنند و آن را بر روی کامپیوتر شخصی، لپ تاپ، تبلت یا تلفن همراه هوشمند خود بخوانند. این فناوری شرایطی را ایجاد می کند که در آن نیازی به حمل کتاب های سنگین برای افراد نیست و افراد می توانند در هر زمان یا مکانی به مطالعه بپردازند.

تارنماهایی چون «آمازون» (Amazon) نمونه های موفقی هستند که توانسته اند با رعایت استانداردهای بین المللی هم اکنون امکان خرید کتاب های مختلف به چندین زبان را برای کاربران خود در گوشه و کنار جهان فراهم آورند.

تاکنون در ایران تارنمای قانونی فروش کتاب الکترونیک که بتواند طبق استانداردهای بین المللی به همه جای دنیا کتاب بفروشد وجود نداشت. اما به تازگی تارنمایی به نام فیدیبو (fidibo) راه اندازی شده که به همت مسوولان و کارشناسان خود توانسته است طبق استانداردهای جهانی خود را به ثبت برساند.

فیدیبو نخستین تارنمای قانونی فروش کتاب الکترونیک در ایران است که طبق استانداردهای کپی رایت جهانی به فعالیت می پردازد و نزدیک به یک ماه است از آغاز به کار رسمی آن می گذرد.

موسس و مدیر عامل فیدیبو «مهدی فیروزان» مدیر عامل مجموعه ی «شهر کتاب» است و «مجید قاسمی» نیز مدیریت اجرایی این تارنما را بر عهده دارد.

مجموعه ی فیدیبو با چند شرکت معتبر خارجی که در زمینه ی نشر الکترونیک فعال هستند به همکاری می پردازد و هم اکنون تیم جوان و مستعدی در آن مشغول به کار هستند.

بررسی چگونگی شکل گیری فیدیبو و نوع نگاه و فعالیت این تارنما به دلیل داشتن تازگی در عرصه ی بازار فروش و نشر کتاب در ایران، مورد توجه گروه پژوهش های خبری ایرنا قرار گرفت.

چگونگی شکل گیری ایده ی ایجاد تارنمای فروش کتاب الکترونیک فیدیبو در ایران، اهداف این سایت و امکاناتی که فیدیبو برای کاربران در سطح جهانی ایجاد می کند، از جمله پرسش هایی است که پاسخ آنها را در ادامه ی این گزارش از زبان مسوولان و دست اندرکاران فیدیبو خواهیم خواند.

*** ایده ی فیدیبو از کجا آمد؟

راه اندازی یک طرح کار آمد و خلاقانه به یقین ملزوماتی دارد که شکل گیری ایده به وسیله ی افراد خلاق، مستعد و با انگیزه یکی از آنهاست.

مهدی فیروزان موسس تارنمای فیدیبو در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا در ارتباط با چگونگی شکل گیری ایده ی شکل گیری این تارنما گفت: «ایده ی این کار در دنیا وجود داشت، اما ایده ی اولیه ی آن در ایران از سوی مجید قاسمی ارایه شد.»

وی درباره ی اهمیت شکل گیری فیدیبو افزود: «دنیا به سمت کتاب الکترونیک (E-BOOK) پیش می رود و به طور تقریبی همه ی ناشران بزرگ دنیا بخش تبدیل کتاب هایشان به ای بوک را ایجاد کرده اند. بعضی ها فقط ای بوک می فروشند اما در ایران این اتفاق نیافتاده بود و زمانی که ایده ی شکل گیری آن مطرح شد، بنده از اینکه چگونه تاکنون چنین کاری در ایران انجام نشده بود متعجب شدم.»

مدیر عامل مجموعه ی فروشگاه های زنجیره ای شهر کتاب در ادامه با اشاره به اینکه فناوری فیدیبو تا به امروز در بسیاری از کشورهای منطقه به وجود نیامده است، تاکید کرد: «فکر کردم سرمایه گذاری در این کار فارغ از درآمد زایی کم یا زیاد آن یک اقدام تمدنی است.»

وی در ادامه ی گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: «برای شروع طرح فیدیبو مسوولان، کارشناسان و تیم فنی این طرح تحقیقات و مطالعات اولیه ی گسترده یی را انجام دادند و هم اکنون به دانش واقعی و جهانی در زمینه ی فروش کتاب الکترونیک رسیده اند.»

*** هدف فیدیبو

فروش کتاب الکترونیک در ایران از آنجا که یک فناوری نو به شمار می آید، شاید نتواند در کوتاه مدت، انتظارهای مالی موسسان طرح هایی مانند فیدیبو را برآورده سازد.

شناخت ناکافی مردم از نوعی فناوری که در آن به ازای پرداخت پول، اطلاعات دریافت می کنند نه کالا و نبود امکانات جدیدی همچون تلفن های هوشمند در اختیار تمام اقشار کشور، از جمله مسایلی است که می تواند در مسیر جا افتادن و رشد سریع فروشگاه های اینترنتی کتاب چالش زا باشند.

با این وجود اما بنیانگذاران فیدیبو در ایران هدف خود از تاسیس این تارنما را فراتر از هدف های مالی عنوان کردند.

مجید قاسمی مدیر اجرایی فیدیبو در ارتباط با هدف این مجموعه گفت: « فیدیبو یک تارنمای تازه تاسیس و یک اتفاق جدید است. مردم ما هنوز عادت نکرده اند پول بدهند و به جای کالا، اطلاعات بخرند. نکته ی دیگر این است که بسیاری از هموطنان ما که در نقاط دور افتاده ی کشور زندگی می کنند از امکانات و وسایل بهره برداری از تارنمای ما برخوردار نیستند.»

به گفته ی قاسمی «در شهرهای دیگر از تلفن های هوشمند و تبلت ها خبر زیادی نیست؛ بنابراین مجموعه ی فیدیبو انتظار ندارد که همگان به زودی از وجود چنین سامانه یی مطلع شوند.»

قاسمی در ادامه در خصوص هدف اصلی فیدیبو اظهار داشت: «آن چیزی که مشخص است این است که این طرح به لحاظ مالی برای ما اتفاق چندانی نیست؛ چیزی که این طرح را قابل توجه می کند و می تواند مسوولان و دست اندرکاران اجرایی را برای کمک رسانی به آن توجیه کند، این است که فیدیبو به لحاظ فرهنگی تاثیر گذار است.»

*** فیدیبو و استانداردهای بین المللی

فروش مجازی کتاب از طریق تارنماهای اینترنتی در بعد گسترده، بین المللی و البته قانونی، روندها و پیچیدگی های خاصی دارد.

راه اندازی تارنمایی جهانی برای فروش کتاب های الکترونیک که بتواند به عرضه ی کتاب در سراسر جهان بپردازد و تمام شاخه های دانش و سلیقه را نیز پوشش دهد، امری دشوار است که اکنون در ایران با وجود دشواری امکان پذیر شده است.

در این زمینه مهدی فیروزان مدیر عامل موسسه ی شهر کتاب و بنیانگذار فیدیبو به ایرنا به فناوری پیچیده در عرضه ی کتاب های الکترونیک اشاره کرد و با اشاره به همکاری شرکت های خارجی در زمینه ی تدوین نرم افزار فیدیبو افزود: « اکنون نرم افزارهای لازم برای تبدیل کتاب های چاپی به کتاب الکترونیک در اختیار ایران است و مجموعه یی از جوان های مستعد ایرانی با بهره گیری از این نرم افزارها سایت فیدیبو را توسعه و رشد می دهند.»

مجید قاسمی مدیر اجرایی فیدیبو هم در زمینه ی لزوم همکاری سامانه ی فیدیبو با شرکت های خارجی در عرصه ی فن آوری اطلاعات توضیح داد: در زمان حاضر صنعت نشر الکترونیک روی دوش شرکتی به نام «آدوب»(Adobe) است که امکاناتی چون فتوشاپ و ...را ارایه کرده است.»

به گفته ی وی «خدماتی که شرکت آدوب ارایه می کند از استانداردهای جهانی برخوردارند. یعنی تارنماهای فروش اینترنتی کتاب که طبق استانداردهای این شرکت فعالیت کنند، کتاب هایشان در سراسر جهان زیر نظر کپی رایت جهانی عمومی می شوند. »

به گفته ی مدیر اجرایی فیدیبو «اگر در ایران بهترین فروشگاه مجازی کتاب را بدون داشتن استانداردهای بین المللی راه اندازی کنیم باز هم نخواهیم توانست فعالیت خود را جهانی کنیم، زیرا وقتی مدرک ها و استانداردهای بین المللی نداشته باشیم نشرهای بزرگ جهان توجهی به ما نمی کنند و حاضر به همکاری با ما نخواهند شد و از طرف دیگر کتاب های ایرانی را نیز نمی توانیم در بازارهای جهانی عرضه کنیم.»

*** چالش های مسیر راه اندازی فیدیبو

از آنجا که فیدیبو به عنوان نخستین تارنمای قانونی و زیر نظارت کپی رایت جهانی در ایران آغاز به کار کرده است به طور طبیعی با مشکل های فراوانی در مسیر فعالیت های خود دست و پنجه نرم می کند. تغییر روز به روز نرم افزارهای تلفن های هوشمند و سایر فناوری های ارتباطی و کامپیوتری یکی از این چالش هاست.

در این زمینه مهدی فیروزان گفت: «مهمترین مشکل در مسیر فعالیت فیدیبو تغییر سیستم های اندروید در دنیا است. آیفون ها بر اساس نرم افزارهایی طراحی می شوند که متعلق به خود مجموعه ی آیفون است اما با تغییر بخشی از نرم افزار اندروید در تلفن های همراه جدیدی که به بازار راه می یابند ما با مشکل مطابقت روبرو خواهیم شد؛ زیرا خود را متعهد کرده ایم که حتما تمام اندرویدها را پوشش دهیم.»

وی در کنار چالش های فنی تامین حجم عظیم سرمایه گذاری در این کار را یکی دیگر از مشکل ها دانست.

پیش بینی نشدن زبان های خاورمیانه یی مانند فارسی، عربی و اردو بر روی نرم افزارهای مهم و کاربردی در همه جای دنیا، یکی دیگر از چالش های پیش روی طرح هایی مانند فیدیبو است؛ چرا که زبان های آزمایش شده بر روی نرم افزارهای شرکت های مهم رایانه یی بیشتر انگلیسی و فرانسه هستند؛ به گونه یی که بسیاری از نرم افزارهای قابل دانلود بر روی موبایل ها، زبان فارسی را پشتیبانی نمی کنند.

اما به گفته ی مجید قاسمی گروه های فنی و پشتیبانی فیدیبو با تلاش شبانه روزی خود توانسته اند تا حد زیادی بر این مشکل ها فایق آیند و تمامی نرم افزارهای تولید کتاب که به زبان فارسی هماهنگ نشده بود را در سامانه ی تولید کتاب فیدیبو ایجاد کنند؛ نرم افزارهایی که هم به لحاظ کاربردی و هم زمانی بهینه باشند.

نا آشنایی مردم با فیدیبو یکی دیگر از سختی هایی است که قاسمی در ادامه ی گفت و گو با ایرنا به آن اشاره کرد؛ مشکلی که به گفته ی وی برای حل آن باید صبر و تحمل ویژه داشت.

تحریم ها علیه ایران از آن جهت که در مسیر پوشش حساب های بانکی بین المللی برای فیدیبو اختلال ایجاد می کند، یکی دیگر از دست اندازهای مسیر فعالیت فیدیبو است که مدیر اجرایی آن، به این مساله اشاره کرد.

*** فیدیبو و چشم انداز پیش رو

از آنجا که سرانه ی خواندن کتاب در ایران بسیار پایین است و مردم نسخه های چاپی را به سختی خریداری می کنند و می خوانند چه رسد به کتاب های الکترونیک، این پرسش مطرح می شود که نخستین تارنمای قانونی فروش کتاب الکترونیک چه چشم اندازی پیش رو خواهد داشت؟ آیا با موفقیت و استقبال مردمی روبرو می شود؟

مهدی فیروزان در این ارتباط گفت: «مطالعات نشان می دهد که فیدیبو می تواند به حیات خود ادامه دهد. جوان های زیادی امروز وبگردند و با آیفون ها و تلفن های اندروید خود به دنبال اپلیکیشن های (برنامه ها) مختلف هستند، فیدیبو هم یکی از همین برنامه ها است که به دلیل اشتیاق و علاقه ی نسل جدید به دیجیتال می توان به کارکرد آن در آینده امیدوار بود؛ نسلی که وسایل سرگرمی و علم آموزی آنها دیگر مداد و خودکار و عینک نیست.»

فیروزان تاکید کرد: «گمان می کنم جامعه ی ایرانی واقعا به حدی از بلوغ رسیده است که از طریق فیدیبو با کتاب پیوند و ارتباط برقرار کند و در این زمینه می توانم تمام آبروی سال های فرهنگی ام را بگذارم.»

*** فیدیبو و رعایت مالکیت معنوی

حفظ حقوق ناشر و نویسنده ی کتاب اصلی ترین موضوعی است که تارنماهای فروش کتاب الکترونیک باید به آن توجه داشته باشند. رعایت مالکیت معنوی در فروشگاه های مجازی کتاب اولین گامی است که این مراکز باید بردارند تا نویسندگان و ناشران بتوانند بدون نگرانی از بابت خدشه دار شدن حقوق خود با سایت های مجازی فروش کتاب همکاری کنند.

مدیر عامل موسسه ی شهر کتاب و بنیانگذار فیدیبو در همین ارتباط و در پاسخ به این پرسش که مالکیت معنوی در فیدیبو چگونه رعایت می شود؟ اظهار داشت: برای حفظ مالکیت معنوی ما از همان رویه ای که در دنیا رایج است پیروی کردیم. کدگذاری غیر محسوس از طریق نرم افزارهای ویژه با امنیت بالا بر روی کتابی که هر فرد خریداری می کند این امکان را فراهم می سازد که به محض انتقال کتاب به سایت یا فرد دیگر، تخلف از طریق سامانه یی به نام رصد پیگیری شده و با خریدار برخورد شود و اقدام های حقوقی هماهنگ شده با دستگاه قضایی صورت خواهد گرفت.»

*** سخنی با ناشران

همکاری ناشران و اعتماد آنها به فیدیبو یکی از مهم ترین فاکتورهایی است که می تواند نخستین تارنمای فروش کتاب الکترونیک در ایران را موثرتر و موفق تر کند.

در همین چارچوب به گفته ی مهدی فیروزان تاکنون فیدیبو به عنوان فصل جدید نشر به سراغ هر کدام از ناشران که رفته با استقبال روبرو شده است. وی تاکید کرد: «نبود برخی کتاب ها در فیدیبو معلول استقبال نکردن ناشران نبوده است بلکه به ظرفیت کم ما در ورود اطلاعات باز می گردد.»

فیروزان با اشاره به این مطلب که فیدیبو به دلیل کمی وقت تاکنون نتوانسته است به سراغ تمام ناشران ایرانی برود، تصریح کرد: «از تمام ناشران ایرانی تقاضا می کنیم که با ما تماس بگیرند تا با رفع همه ی نگرانی های آنها از طرف ما با همکاری آنها ظرفیت فیدیبو به سرعت بالا برود.»

وی با یادآوری حضور فیدیبو در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران تصریح کرد: «به عقیده ی من کتاب الکترونیکی فیدیبو یکی از جذابیت های نمایشگاه کتاب امسال خواهد بود.»

*** فیدیبو طبق قانون عمل می کند اما دروازه بانی نمی کند

یکی از مشخصه های مهم برای سامانه های فروش کتاب الکترونیک که می تواند بر اعتبار آنها نزد مخاطبانشان بیافزاید، جامعیت و در برگیری آنها است. تارنماهای فروش الکترونیکی کتاب باید بتوانند با پوشش انواع کتاب ها، انواع سلیقه ها را پشتیبانی کنند.

در این ارتباط شاید در بررسی اجمالی فیدیبو جای خالی تعداد زیادی از ناشران یا نویسندگان جوان و کمتر شناخته شده حس شود و این پرسش در ذهن ایجاد می شود که چرا این جای خالی وجود دارد؟ آیا فیدیبو در انتخاب ناشران یا نویسندگان آثاری که روی تارنمای خود قرار می دهد به صورت سلیقه یی برخورد می کند؟

بنیانگذار فیدیبو اما در پاسخ به این پرسش ها به ایرنا گفت: «هیچگونه فیلتری در فیدیبو وجود ندارد. این تارنما مثل یک عرضه کننده ی کالا است و هر کالای مجازی را عرضه می کند.»

به گفته ی فیروزان اگر امروز برخی کتاب ها در فیدیبو نیست ناشی از کمی وقت و امکانات است.

وی افزود: «امروز کتاب هایی هستند که ناشران هزینه ی زیاد چاپ آنها را تقبل نمی کنند؛ اما فیدیبو در صورت دریافت مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حاضر به عرضه ی الکترونیک این کتاب ها است.»

بنیانگذار فیدیبو افزود: «تنها فیلتر این مجموعه این است که کتاب باید مجاز باشد و کپی رایت ناشران رعایت شود. در غیر این صورت هیچ عامل، زاویه ی دید یا فاکتوری برای انتخاب وجود ندارد.»

مدیر اجرایی فیدیبو نیز در همین زمینه گفت: «در فیدیبو هیچگونه دروازه بانی برای انتشار کتاب ها وجود ندارد. ما هیچ ارزش گذاری برای فیدیبو نداریم. ناشران بسیاری هستند که با آنها قرارداد داریم اما به دلیل ترافیک کاری هنوز کتاب هایشان به روی سایت نرفته است؛ زیرا بر اساس زمان بندی و نوبت بندی قرارداد با ناشران، کتاب هایشان منتشر می شود. برای ما ناشر ضعیف یا قوی هیچ فرقی نمی کند.»

*** مژده به نویسندگان جوان

چه بسیارند نویسندگانی که آثارشان در هیچ کجا دیده نمی شود و به دلیل گمنامی آنها شاید برخی ناشران حاضر به همکاری با آنها نشوند و آنها هم نتوانند آثار خود را به چاپ برسانند؛ آثاری ارزشمندی که شاید در صورت دیده شدن بتوانند مخاطبان بسیاری را بدست بیاورند.

اما به نظر می رسد فیدیبو راه حل این مشکل را یافته است. آنگونه که مسوولان آن می گویند، در این تارنما امکانی وجود دارد که ناشران جوان و ناشناخته بتوانند آثار خود را به صورت کتاب الکترونیک بدون پرداخت مبلغی برای مدتی کوتاه منتشر کنند. این آثار در صورتی که با اقبال مخاطبان رو به رو شوند؛ می توانند به چاپ کاغذی نیز برسند.

مجید قاسمی تصریح کرد: «این نویدی برای مولفان جوان است. نویسندگان جوانی که هنوز کتابشان نشر نشده می توانند به سراغ ناشرانی که ما با آنها قرارداد داریم بروندیا از ما بخواهند تا ما برای آنها با ناشران گفت و گو کنیم. در این شرایط هیچ جوانی که فکر می کند کتابش خوب است از شانس انتشار اثر خود محروم نمی شود.»

***دعوت به همکاری

نخستین تارنمای فروش کتاب الکترونیک در ایران به دلیل اینکه در آغاز راه است برای رشد و ارتقای خود نیازمند همکاری با افراد و گروه های ماهر، متخصص و با انگیزه است.

مدیر اجرایی فیدیبو در پاسخ به این پرسش که آیا فیدیبو حاضر به مشاوره و همکاری با افرادی که می خواهند طرح های مشابهی را راه اندازی کنند است یا خیر، گفت: «بله. اما بنده معتقدم به جای داشتن چند طرح متوسط در کشور می توانیم یک یا 2 طرح خوب و تاثیرگذار در این زمینه داشته باشیم. بنابراین در فیدیبو به روی هر کسی که فکر می کند می تواند کمک کند باز است.»

به گفته ی مدیر اجرایی فیدیبو، «2 عامل در این پیشنهاد دخیل است؛ نخست فاصله ی زیاد ما با تجربه ی جهانی است که شاید همکاری با افراد مستعد بتواند این فاصله را پر کند. دوم بازار کوچک تجارت کتاب در ایران است؛ بازاری که به دلیل کوچکی نمی تواند تعداد زیادی را در خود جای دهد و در این زمینه لزوم هم افزایی افراد کاردان در فیدیبیو است.»

*** پیشرفت در گذر زمان حاصل می شود

شاید در زمان حاضر محتوای فیدیبو، کم و ناچیز به نظر برسد.در نگاه کلی به این تارنما، اینگونه به نظر می رسد که تعداد آثار قرار گرفته روی آن به اندازه یی که از یک تارنمای فروش آنلاین کتاب در سطح جهانی انتظار می رود، نیست.

این در حالی است که به گفته ی مسوولان فیدیبو، این تارنما در زمان حاضر فقط از 5 درصد امکانات خود استفاده می کند و 95 درصد قابلیت های آن هنوز اجرایی نشده و اجرایی شدن آن نیازمند زمان است.

امکان پوشش تمام زبان ها در فیدیبو، امکان قرار گرفتن فیلم در کتاب ها و امکان دادن آزمون پس از مطالعه ی کتاب و تعیین نمره از جمله کار ویژه های قابل اجرا در فیدیبو است که به گفته ی کارشناسان این تارنما به دلیل کمبود زمان هنوز اجرایی نشده اند.

*** سخن آخر

بی شک راه اندازی نخستین تارنمای فروش کتاب الکترونیکی در ایران انقلابی در حوزه ی نشر کشور به شما می رود که به همت فعالان این حوزه و جوانان مستعد و هوشمند ایرانی اکنون چهره ی جهانی به خود گرفته است. با وجود این اما تکامل، رشد و باروری این تحول تازه، نیازمند تلاش، گذر زمان و هم افزایی در این حوزه است. به یقین آشنایی بیشتر مخاطبان با کتاب الکترونیک و استقبال قشر کتاب خوان از تارنماهای قانونی فروش کتاب، می تواند به حمایت همه جانبه از فناوری های نو در کشور منجر شود و آنها را به جهانیان بشناساند.