از آغاز جمهوری اسلامی تا انقلاب دوم

در شامگاه 14 بهمن در مدرسه علوی اقامتگاه امام خمینی در تهران ، شورای انقلاب در حضور امام خمینی مهدی بازرگان را به عنوان رئیس دولت موقتِ انقلابِ در حال تاسیس انتخاب کردند.  8 روز بعد و زمانیکه رادیو از بعداز ظهر تا شب مرتب صدای انقلاب ایران را اعلام می کرد ، زمانی بود که دولت موقت می بایست اداره امور اداری کشور را بر عهده می گرفت و بدین ترتیب دولت 275 روزه مهدی بازرگان با حضور شخصیت های ملی مذهبی در کابینه کارش را آغاز کرد . آگاهی امام خمینی از دوران های گذشته تاریخ ایران و انقلاب های سده اخیر دنیا باعث شده بود تا پس از پیروزی انقلاب با تمام قوا خواستار قانونی شدن همه امور برای اداره کشوری شود که نزدیک به 9 ماه در آتش تحصن ، اعتصاب ، انقلاب ، تظاهرات و کشتار سوخته بود و باید همه روالش به حالت عادی باز می گشت . قانون اساسی همان منشوری بود که می توانست روند عادی سازی و قانونی سازی امور را برای تثبیت انقلاب ایجاد کند. اما قانون اساسی بر اساس کدام شکل حکومت می بایست نوشته میشد ؟ اینگونه شد که اولین انتخابات جمهوری اسلامی در 12 و 13 فروردین 1358 یعنی به فاصله کمتر از 50 روز از آغاز حکومت جدید  برگزار شد و روند برگزاری انتخابات های بعدی برای رسیدن به قانون با انتخابات هایی نظیر خبرگان قانون اساسی ، رفراندوم قانون اساسی ، انتخابات مجلس ، ریاست جمهوری و ...

  هنوز یک هفته از روزی که درب زندان کمیته مشترک ساواک شکسته شد و محکومین به حبس ابد بعد از سالها خیابانهای تهران را دیدند نگذشته بود که شب عید مردم ایران بوی خون گرفت .گویی زلف انقلاب با امتحان گره خورده است ... حزب دموکرات کردستان به رهبری دکتر قاسملو فارغ تحصیل دانشگاه سوسیالیستی پراگ و غنی بلوریان از رهبران گروهک مائوئیستی دموکرات از غرب کشور وارد ایران شدند و خواستار خودگردانی داخلی مناطق کرد نشین بودند. پادگانهای کردستان به تصرف حزب دموکرات در آمد ... به دنبال حملات متعدد عناصر مسلح این گروهک به پاسگاه‌های ژاندارمری و خلع سلاح آنها هیاتی از سوی دولت موقت در روز 30 بهمن 57 برای مذاکره با رهبران ناآرامی‌ها عازم مهاباد شد ... فردای روز مذاکره پادگان مهاباد سقوط کرد و تمام سلاح‌ها و مهمات آن به غارت رفت. 18 دستگاه تانک، 36 قبضه توپ سنگین و هزاران قطعه سلاح توسط اعضای حزب دموکرات از پادگان خارج شد و سپس پادگان را آتش زدند هر چند که در نهایت در 2 فروردین 1358 این گروه اعلام آتش بس کرد اما در پی این اتفاقات در شهرهای مرز نشین با دمیدن بر اختلاف شیعه و سنی واختلاف های قومیتی در نقاط مرزی ایران  گروه های تجزیه طلب و خودمختار به فعالیت دست زدند . اختلافاتی که قریب به یک سال زمان برد تا با ساماندهی ارتش و سپاه و با استقرار در تمام مرزهای ایران خاموش شود .

26 سال از کودتای 28 مرداد یعنی روزی که می توانست بساط سلطنت از ایران جمع شود می گذشت ، 26 سال از ورود تانک های آمریکایی به دانشگاه تهران به خاطر نیکسون معاون رئیس جمهور آمریکا می گذشت  ،سالها از تاسیس ساواک از تبعید امام خمینی به خاطر سخنرانی علیه آمریکا و مصونیت قضاییش می گذشت،سالها  از رفتن پول ایران به جیب کارخانه های مهمات جمهوری خواهان و از آمدن کارتر به ایران در روزهایی که جزیره ثبات بر گرده مستضعفین و پیکره آزادی خواهان سواری می گرفت ، می گذشت و مردم ایران حالا تمام این سالها را از چشم استعمار و به نمایندگی قطب بلوک غرب یعنی آمریکا می دیدند .

در حالیکه دکتر بازرگان در پی بهبود روابط با آمریکا بود و آنها نیز از محسنات این روابط آگاه بودند ، ورود شاه ایران به آمریکا با اسم مستعار آمریکا را وارد یک بحران تازه در روابط کرد . از طرفی آنها اگر شاه بیمار ایران را برای معالجه به آمریکا راه نمی دادند سایر هم پیمانها و پادشاهان کشورهای دنیا که ممکن بود سرنوشت شاه ایران را پیدا کنند در هم پیمانیشان با آمریکا دچار تردید می شدند و این می توانست به جایگزینی رقیب دیرینه آمریکا یعنی انگلیس و یا هم پیمانی آن کشورها با بلوک شرق یعنی شوروی ختم شود . و از سمتی رفتن شاه به آمریکا پیغامی بود برای انقلاب ایران ، یعنی آمریکا میزبان کسی است که ملت شما برای بیرون کردنش صدها شهید داده است . خبر اقامت شاه در آمریکا به سرعت پخش می شود . دانشجویان ایرانی خواستار محاکمه شاه هستند . در خیابانهای آمریکا نیز دانشجویان ایرانی تظاهراتی بر پا می کنند. حتی مجسمه آزادی نیز این قاعده مستثنی نمی شود و پلاکاردی بزرگ توسط دانشجویان ایرانی از بالای آن به سمت پایین افراشته میشود که خواستار محاکمه شاه ایران هستند . از سمتی در روز 11 آبان 1358 در جشن انقلاب الجزایر، مهدی بازرگان با برژینسکی، مشاور امنیت ملی کاخ سفید دیدار کرد و به مدت یک ساعت و نیم با او به مذاکره نشست.این کار چهره دولت موقت را در میان فضای ضد آمریکایی و ضد استعماری انقلابیون خدشه دار کرد .

امام خمینی طی پیامی در 12 آبان 1358 در اعتراض به پذیرش شاه از سوی رژیم آمریکا اعلام کردند: «دانشگاهیان، دانش‏آموزان و طلاب علوم دینی با قدرت تمام مبارزه خود را علیه آمریکا گسترش دهند.»   بدنبال اعلام این مواضع از سوی حضرت امام نمایندگان انجمن های اسلامی چهار دانشگاه امیرکبیر، تهران، شهید بهشتی و صنعتی شریف با تشکیل جلسه‏ای به برنامه ریزی برای تصرف سفارت آمریکا پرداختند.

صبح 13 آبان 1358 ، که سالگرد کشتار دانشجویان در سال گذشته توسط دولت شریف امامی در روبه روی دانشگاه تهران بود ، عده ی زیادی از دانشجویان انجمن اسلامی که از چند روز قبل نقشه فتح سفارت را کشیده بودند رو به روی سفارت آمریکا تجمع می کنند . ساعت ۱۰و ۳۰دقیقه صبح گروهی (حدود 400 نفر) که در حال شعاردادن در خیابان آیت اله طالقانی به سوی دانشگاه (تهران) در حرکت بودند هنگامی که جلوی در اصلی سفارت آمریکا رسیدند، مسیر خود را تغییر دادند و پس از گشودن زنجیرهای این در به داخل سفارت رفتند. در همان زمان گروهی از دانشجویان نیز از دیوار خود را به داخل سفارت رساندند و پیشروی به سوی ساختمان‏های داخلی سفارت را آغاز کردند. از همان لحظه‏های اول تصرف سفارت آمریکا، گروه‏های مختلف مردم در مقابل در سفارت اجتماع کردند و به دادن شعارهای ضد آمریکایی می‏پرداختند دانشجویان در سه بیانیه‏ای که تا ساعت 18 (همان روز) از طریق بلندگو پخش کردند، اعلام کردند که ساختمان اصلی سفارت تا ساعت 15 به تصرف کامل درآمد... دانشجویان اعلام کردند که هر چند تصرف ساختمان با مقاومت سه ساعته و همراه با پرتاب گاز اشک آور از جانب تفنگداران آمریکایی بود، هیچ گونه آسیبی به طرفین وارد نیامد.

یکی از دانشجویان حاضر در فتح سفارت در خاطرات خود از آنروز می نویسد : عمده دانشجویان پیشرو از دانشکده های فنی و پزشکی بودند. ازدحام جمعیت به حدّی زیاد بود که به راحتی نمی شد مردم را کنترل کرد. من و چند تا از بچه ها ایستادیم جلوی درِ ورودی و دیوار انسانی تشکیل دادیم تا مانع ورود افراد متفرقه و ناشناس به داخل محوطه سفارتخانه بشویم. زمان دقیق تکمیل تصرف سفارت را به یاد ندارم. شاید دو سه ساعتی طول کشید تا بچه ها به همه بخش های اداری و غیر اداری سفارت امریکا مسلط بشوند و پرسنل امریکایی و ایرانی شاغل در آنجا را دستگیر کنند. عمده معطلی بچه ها مربوط می شد به رخنه و تصرف ستاد آسیای جنوب غربی (C.I.A) و بخش های اتاق رمز و تله تایپ و سایر مراکز فوق سرّی آنجا. این هم علت داشت. گارد سفارت، که از اعضای سپاه تفنگ داران دریایی ایالات متحده با نام اختصاری U.S.M.C بودند، به شدت مقابل بچه ها مقاومت می کردند. بعدها متوجه شدیم علت مقاومت آن ها خریدن فرصت برای مأموران C.I.A در اتاق های رمز برای از کار انداختن کامپیوترها و نابود کردن بخش مهمی از اسناد سرّی مأموران ایرانی شان، به کمک دستگاه های عظیم کاغذخردکن، بوده است.

۷۲ آمریکایی به عنوان گروگان بدست دانشجویان ایرانی افتادند . این اولین بار نبود که سفارت آمریکا در تهران به اشغال درمی آمد، پیش از این در 25 بهمن 57 (14 فوریه 1974)، یعنی سه روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی، 75 نفر از چریک‏های فدایی خلق پس از درگیری مسلحانه کوتاهی که به مجروح شدن یکی از تفنگداران آمریکایی انجامید، سفارت را به اشغال خود درآوردند. چند دقیقه بعد چریک‏ها با وساطت نمایندگان کمیته انقلاب، بدون هر گونه تخریب و آتش سوزی، پراکنده شدند. عده‏ای علت این اقدام را شایعه رادیو باکو مبنی بر انتقال پرونده‏های ساواک به این سفارتخانه می‏دانند و به همین خاطر بود که بسیاری معتقدند اسناد فراوانی از سفارت آمریکا در همان روزهای ابتدایی انقلاب به خارج از کشور منتقل گردید . مثل معروفی در دنیا وجود دارد که می گوید آمریکا تنها کشوری در دنیاست در آن کودتا رخ نمی دهد ، چرا که در آنجا سفارت خانه آمریکا وجود ندارد . دستگیری این 72 نفر در فاصله 400 روز مانده تا پایان دولت کارتر ، هیمنه رئیس جمهور آمریکا و دولتش را بر هم ریخت . کارتر تلاش فراوانی کرد تا آزادسازی این گروگان ها و نجات فرزندان کشورش را به نام خود و در دولتش ثبت نماید او در کتاب خاطراتش می نویسد: «4 نوامبر 1979  تاریخی است که من آن را هرگز فراموش نخواهم کرد... ما شدیدا نگران بودیم در روزهای نخست تصور می‏کردم گروگان‏ها به زودی آزاد خواهند شد، اما پس از آنکه بازرگان، نخست وزیر دولت موقت در کوشش‏های اولیه خود برای آزادی گروگان‏ها با شکست مواجه شد، نگرانی ها افزایش یافت.» ، اسناد به دست آمده از سفارت که توسط دانشجویان و طی ساعت ها تلاش و با کنار هم قرار دادن ورقه های خرد شده احیا شده بود از فرصت طلبی آمریکا برای رخنه دوباره در ایران خبر می داد .  راه بازگشتی برای دولت کارتر نمانده بود . آمریکا در اولین واکنش، اقدام به تحریم اقتصادی ایران و بلوکه کردن اموال و دارایی‏های ایران در بانک‏های آمریکایی و بانک‏های خارجی مستقر در آمریکا کرد . هیمنه بزرگترین امپراطوری دوران مدرن پس از جنگ جهانی دوم برای اولین بار در یک میدان نبرد شکسته بود . کشور همیشه پیروز در جنگ های سده اخیر نمی توانست سربازان خودش را نجات دهد .  کارتر در نهایت تصمیم به بازگرداندن گروگان ها طی یک عملیات کماندویی گرفت .کماندوهایی که شبانه وارد ایران شده بودند در صحرای طبس در میان سجیل های آتشین شن های صحرا ، سپاه ابرهه شان را شکست خورده و مغموم به آمریکا برگرداندند . همیلتون جردن رییس ستاد انتخاباتی کارتر در انتخابات سال 80 می‏گوید: « کارتر در هواپیما به من گفت: عجیب است که سرنوشت انتخابات ریاست جمهوری کشور بزرگ ما نه در شیکاگو یا نیویورک بلکه در تهران تعیین می‏شود.» و درست در فردای روزی که رئیس جمهور بعدی آمریکا در انتخابات پیروز شد و مهلت دولت کارتر به پایان رسید ، پس از نزدیک به 450 روز ، آمریکایی ها به کشورشان بازگردانده شدند .

اسناد به دست آمده از سفارت آمریکا چندان به وفق مراد دولت بازرگان نبود .  دو روز پس از فتح سفارت آمریکا ، دولت دکتر بازرگان که تلاش فراوانی که غائله را به پایان برساند در اعتراض به وضع موجود در کشور استعفا کرد. مهدی بازرگان طی سخنانی در تشریح دلایل استعفای دولتش به وجود حاکمیت های مختلف در کشور به عنوان مانعی جدی بر سر راه فعالیت دولت اشاره کرد . پس از استعفای مهندس بازرگان دولت موقتی به سرپرستی شورای عالی انقلاب بر پا گردید تا ضمن اداره کشور مقدمات انتخابات ریاست جمهوری را فراهم نماید .

پس از طی 3 ماه از ماجرای استعفای دولت مهندس بازرگان ، ابوالحسن بنی صدر فارغ التحصیل رشته حقوق دانشگاه تهران ، وزیر اقتصاد و دارایی دولت بازرگان و یکی از اعضای شورای انقلاب ،  با حمایت جامعه روحانیت مبارز برای انتخابات ریاست جمهوری کاندید و در پنجم بهمن ماه ۱۳۵۸ با به دست آوردن یازده میلیون رای به عنوان اولین رئیس جمهور تاریخ ایران انتخاب گشت.او در این انتخابات 76 درصد آرا را در رقابت با آقایان دکتر حسن حبیبی ، صادق طباطبایی ، داریوش فروهر ، صادق قطب‌زاده، کاظم سامی، محمد مکری، حسن غفوری‌فرد و حسن آیت به دست آورد و کابینه اش را تشکیل داد