شورای شهر اصفهان در دوره قاجار و ظل السلطان

  همه گمان می‌کنند تشکیل یک نهاد مشورتی برای مدیریت شهری به دوره مشروطیت برمی گردد. اما چنین نیست. هم چنان که ساخت مجلس مشورتی به دوره ناصرالدین شاه و مجلس حکومتی او بر می گردد، در سال 1298 ق (135 سال پیش)نیز ظل السلطان حاکم وقت اصفهان، تصمیم گرفت یک شورای شهر تشکیل دهد تا در امور شهری به وی مشورت دهند.
با نگاهی به روزنامه «فرهنگ اصفهان» که در همان زمان در اصفهان انتشار می یافت در می یابیم ظل السلطان بعد از سفری که به تهران داشت در سال 1298ق فرمانی صادر کرده و 18 نفر از نظامیان و مستوفیان دستگاهش را به عنوان شورای شهر برگزید. که باید هفته ای یک روز در عمارت «باغ کاج» دور یک دیگر جمع شده و «در منافع عامه رعیت» با یکدیگر سخن بگویند. البته درآن روزها روزنامه فرهنگ این مجلس را «انجمن معارف» نام نهاد. اینک متن خبر:
( ظل السلطان بعد از بازگشت از سفر حوزة حکومت خود ) مقرر فرمودند از غرّه* شهر صفرالمظفر و ما بعدها، هر هفته شبهای پنج شنبه از نیم ساعت بعد از غروب آفتاب تا سه ساعت از شب گذشته صاحب منصبان مفصلة ذیل در یکی از اتاقهای عمارت کاج،که خود اجزای مجلس انتخاب کنند، جمع شده بدون تکالیف شاقه و اجبار، جلسه منعقد کرده در منافع عامة رعیت و طبقات نوکرها و امور سرکاری *و یا شخصی خودشان با یکدیگر گفتگو و مشاوره کنند.
هر کس را در هریک از آن موارد نقصی و عیبی به خاطر رســد یا منفعــتی به نظر آورد ابراز کنــد و نتایج حاصله را به(ظل السلطان) عرض کنند ومخارج اجرای احکامات مجلس را یا شرکت مزبوره خود متحمل و متقبل شده یا آنکه ]ظل السلطان[ از جیب مبارک مرحمت فرموده یا تدبیری برای انجام آن احکام که مصلحت دانند بکار برند و اگراجرای آن احکام را مانع و عایق فوق الطاقت باشد، صرف نظر خواهندنمود. اسامی صاحب منصبانی که مقرر فرمودند در این مجلس حاضر شوند از قرار تفضیل است :
صارم الدوله / میرزا تقی خان سرتیپ حکیم باشی / میرزا رضا خان منشی مخصوص سرکاری / میرزانصرالله خان مستوفی / میرزا علی خزانه دار /امین الرعایا / وکیل الرعایا / میرزا سلیمان خان منشی باشی نایب الحکومه / حاجی میرزا ابراهیم خان مستوفی / میرزا حسین خان مستوفی / میرزا حسن علی خان منشی / جواد آقا تحویلدار سرکاری / مصطفی قلی خان فراشباشی / میرزا حبیب الله خان رئیس دفتر و مستوفی کل ایالات سرکاری / ملا باشی / نواب ابراهیم میرزا صاحب جمع/ میرزا علی محمد منشی / محمد حسن خان رودشتی .
سه ساعت از شب گذشته حضار مجلس مذکور صرف شام نموده، به منازل خود معاودت می کنند. چون مقاولات این مجلس منحصر به تحصیل اطلاعات از صنایع و تجارت و معرفت به منافع عامه و تدارک لوازم آنهاست لهذا این مجلس را انجمن معارف نامیدیم ] ظل السلطان [ تمام مخارج سالیانة این انجمن را از تنخواه صرف جیب مبارک مرحمت فرمودند»
( روزنامه فرهنگ اصفهان، شماره 83، 26 صفر 1298)
________________________________________
* ـ غرّه : روز اول ماه قمری ( معین ، ج 2 )
* ـ سرکاری : کسی که اهتمام کار راجع بدو بود (دهخدا ، ج8 )] دراینجا شاید معنی دقیق تر امور جاری باشد [