تقی خان پسیان اولین خلبان و قلعه مرغی اولین فرودگاه ایران بود

اما ده سال طول کشید تا در ششم صفر ۱۳۳۲ مصادف با ۱۴ دی ماه ۱۲۹۲ و ۴ ژانویه ۱۹۱۴ و در زمان احمدشاه قاجار اولین هواپیما در آسمان ایران به پرواز درآید. در این روز، «کوزمینسکی»، خلبان لهستانی‌الاصل، قطعات مجزای یک هواپیمای «بلریو» را از روسیه و از طریق بندر انزلی بوسیله اتومبیل به تهران آورد و پس از سرهم کردن آن، اولین پرواز را بر فراز تهران به انجام رساند. با این حال اولین پرواز هواپیما بدون حاشیه هم نبود، چرا که نبود مکان مناسب برای فرود باعث شد خلبان به اجبار در میدان مشق (وزارت خارجه فعلی) فرود بیاید. فردای آن روز احمدشاه با جماعتی از درباریان و خدمتگزاران دستگاه کشوری و لشگری از این هواپیما دیدن کرده و در کنار آن عکسی به یادگار گرفتند.

این هواپیما بعد‌ها به محوطه قصر قاجار (باغ موزه قصر فعلی) منتقل شد و مدتی پرواز‌های نمایشی بر فراز تهران انجام می‌داد و مردم به تماشای آن می‌پرداختند.

اولین هواپیمایی که برای ایران خریداری شد

اولین هواپیمایی که برای ایران خریداری شد، یک فروند هواپیمای «یونکرس-ای ۱۳» بود؛ این هواپیما در سال ۱۳۰۱ شمسی از نمایندگی شرکت یونکرس آلمان در تهران برای ارتش خریداری شد تا از آن به عنوان هواپیمای ارتباطی و ترابری نظامی بهره برداری شود. گفتنی است شرکت یونکرس ۴ سال بعد اولین و نخستین شرکت هواپیمایی در ایران را دایر کرد و با ۶ هواپیمای یک موتوره و یک هواپیمای سه موتوره پرواز‌هایی بین شهر‌های مختلف ایران برقرار کرد. پرواز‌های این شرکت در مسیر قصرشیرین به بغداد، زاهدان به دهلی، مشهد به کابل، بندر انزلی به باکو، بندر بوشهر به کراچی و بمبی، خرمشهربه بصره و تبریز به تفلیس بر قرار بود. این شرکت تا سال ۱۳۱۲ در ایران فعالیت می‌کرد. 

اولین فرودگاه ایران؛ قلعه‌مرغی

تیرماه ۱۳۰۱ انگلیسی‌ها درخواست اعزام دو فروند هواپیما به تهران کردند و دولت وقت سراغ تهیه زمین مناسب و مسطحی برای فرود آن‌ها رفت. زمین قلعه مرغی برای این کار انتخاب و به تدریج به اولین فرودگاه تهران تبدیل و تأسیسات و آشیانه‌های متعددی در آن ساخته شد.

بدین ترتیب یک ماه بعد در هشتم مرداد ۱۳۰۱ زمان بهره‌برداری رسمی از اولین فرودگاه تهران در قلعه‌مرغی رقم خورد و بعد از افتتاح فرودگاه، دو فروند هواپیمای انگلیسی از طریق بغداد وارد تهران شدند و در فرودگاه قلعه‌مرغی فرود آمدند.

هواپیمای سرهنگ نخجوان در روز پنجم اسفندماه ۱۳۰۴ پس از سفری طولانی به تهران وارد شد و در قلعه‌مرغی به سلامت فرود آمد و به این ترتیب برای نخستین بار یک هواپیما متعلق به ایران به وسیله‌ی خلبانی ایرانی در آسمان پایتخت دیده شد.

فرودگاه قلعه‌مرغی ۱۲ آشیانه داشت و مساحت آن به ۶۳۰۰ مترمربع می‌رسید. اولین آشیانه هواپیما و اولین برج مراقبت کشور که در دو طبقه طراحی شده بود. این ساختمان‌ها با اسکلت‌های چوبی و با معماری کاملاً سنتی درسال ۱۳۰۳ ساخته شدند.

درسال‌های اولیه، این فرودگاه تنها دارای یک باند بود، اما با ورود نسل‌های مختلف هواپیما به کشور و استقرار آن‌ها در این مکان، این مجموعه گسترش پیداکرد. طول این باند اولیه بسیار کوتاه بود، اما به مرور زمان و طی سال‌های ۱۳۱۰، ۱۳۱۵، ۱۳۲۷ و ۱۳۳۵ طول این باند افزایش پیدا کرد. 

اولین خلبان ایرانی؛ محمدتقی خان پسیان

نخستین ایرانی که موفق به طی دوره خلبانی و پرواز با هواپیما شد، «کلنل (سرهنگ) محمدتقی خان پسیان» بود که در سال ۱۲۹۹ به هنگام حضور در کشور آلمان موفق به این کار شد و با انجام سی و سه سورتی پرواز نام خود را به عنوان نخستین خلبان ایرانی در تاریخ ثبت کرد. نخستین فردی که برای آموزش خلبانی و امور هوایی به اروپا اعزام شد «سرهنگ احمدخان نخجوان» بود که در خرداد ۱۳۰۲ به اتفاق سایر دانشجویان ایرانی در «دانشکده خلبانی ایستر فرانسه» به تحصیل پرداخت.

اتحصیلات خلبانی سرهنگ احمد خان نخجوان در سال ۱۳۰۴ پایان یافت و در اواخر بهمن ماه همان سال با یک فروند هواپیمای خریداری شده از فرانسه راهی ایران شد و در روز پنجم اسفندماه در قلعه مرغی به زمین نشست. 

اولین شرکت هواپیمایی؛ ایرانین ایرویز

نخستین شرکت هواپیمایی ایران حامل پرچم کشورمان با نام «ایرانین ایرویز» توسط گروهی از بازرگانان ایرانی در سال ۱۹۴۲ تأسیس شد. ایرانیان ایرویز در آغاز کار خود به جابه‌جایی مسافر و بار در مسیر‌های داخلی و منطقه‌ای می‌پرداخت و علاوه بر آن یک پرواز هفتگی باری نیز به اروپا انجام می‌داد.

سال ۱۹۵۴، یک شرکت هواپیمایی خصوصی دیگر به نام «پرشین ایرسرویسز» (پاس) در تهران تشکیل شد. پاس فعالیت‌های خود را در زمینه حمل بار آغاز کرد و بعد‌ها به حمل مسافر در مسیر‌های داخلی منتهی به تهران نیز پرداخت. این شرکت سال ۱۹۶۰ پرواز‌های بین‌المللی خود را در مسیر‌های اروپایی آغاز کرد.

بیست و چهارم فوریه سال ۱۹۶۲، دو شرکت ایرانین ایرویز و پرشین ایرسرویسز در یکدیگر ادغام شده و شرکت هواپیمایی ملی ایران (هما)، با نام بین‌المللی ایران ایر تأسیس شد.