قیام دلیران تنگستان

رئیس‌علی در حالی که بیش از 25 سال نداشت، ‌از جمله پیشگامان مشروطه در جنوب ایران بود. به همین دلیل در دوران دیکتاتوری محمد‌علیشاه قاجار علیه حکومت وی در جنوب دست به اسلحه برد و در 1909 توانست به کمک تفنگچی‌های خود، بوشهر را از سلطه عمال محمد‌علی شاه آزاد سازد.

1-1-1-ناصر دیوان کازرونی و قیام مردم کازرون

ناصر دیوان کازرونی

ناصر دیوان کازرونی رهبر قیام مردم کازرون علیه استعمارگران انگلیسی بود که همراه با سردار عشایر صولت الدوله قشقایی در جنگ اول جهانی بر علیه انگلیسی ها جنگید. وی در حدود ۱۳۰ سال پیش در شهرستان کازرون از پدری بنام حسنعلی متولد گردید، پدر و اجداد وی بطور موروثی به سمت کلانتری کازرون منصوب می‌شدند.

نقشه استان فارس

دوران جوانی ناصر دیوان مصادف با رقابتهای سیاسی و اقتصادی بنیان برانداز قدرتهای بزرگ آنزمان یعنی روس و انگلستان در کشور ما بود، روح حساس و سر پر شور ناصر دیوان در چنین هنگامه‌ای، حیات را برای خود ننگ می‌دانست و نمی‌توانست به آسانی شاهد نابودی کشور خود بدست استعمار باشد، در چنین زمانی ناصر دیوان همراه با کازرونیان قیام نمود، جهادی که هدفش جز مبارزه با استعمار و مقابله با ظلم و ستم بیگانگان و برپائی شعائر اسلامی در بر نداشت.

مهم‌ترین انگیزه مبارزات ناصر دیوان همان اهداف مذهبی و دینی بود. فتاوی علما و مراجع آنزمان نظیر آیت‌الله شیرازی، آیت‌الله کاشانی و روحانیون متنفذ محلی نظیر آیت‌الله موسی لاری، حاج شیخ جعفر محلاتی و حاج شیخ محمد حسین مجتهد برازجانی از جمله عنصر مهم در شکل گیری حرکتی بود که مردم کازرون را در جبهه‌ای متحد و متشکل از پیر و جوان در مقابل هجوم استعمارگران قرار می‌داد.

گفته‌ها و سخنرانی‌ها و نامه‌های هر کس نشان دهنده طرز تفکر و روحیه اندیشه، جهان بینی و ایمان یک شخص می‌باشد. از این جهت برای شناخت بیشتر ناصر دیوان این مرد ایمان و عمل نگاهی هم به سخنان او می کنیم که از او بیادگار مانده است: « ما به موجب تعالیم اسلامی باید با قوای کفر جهاد کرده از تسلط ملحدین به مردم مسلمان جلوگیری بعمل آوریم.» «من هدفی جز استقلال و عظمت وطن ندارم و با هر کس که با ایران دشمن باشد و در جهت مخالفت مصالح ما گام بر دارد مبارزه خواهیم کرد.» « ما که تا جان در بدن داریم جانبازی خواهیم کرد و با دشمنان ایران انبازی نخواهیم جست.». « من به پشتیبانی شما [مردم کازرون] با دولت مقتدر بیگانه [انگلیس] وارد جنگ شده ام زیرا می دانم شما همه شجاعت پیشه و وطن دوست هیچوقت راضی نیستید که پای اجنبی در شهر شما باز شود.» .( جعفری،1389)

ناصر دیوان در شهریور ماه ۱۳۲۰ سرانجام پس از سالها تلاش و مبارزه علیه استعمارگران و متجاوزین اجنبی و خدمت به مردم محروم زندگی را بدرود گفت و در محلی بنام شاه ارغوان(شارغون، به زبان بومی) در کازرون بخاک سپرده شد..

1-1-2-رئیس‌علی دلواری و قیام دلیران تنگستان

رئیس‌علی دلواری

رئیس‌علی دلواری (۱۲۶۱-۱۲۹۴ خورشیدی/ ۱۸۸۲-۱۹۱۵ میلادی) آزادی‌خواه مشروطه‌طلب و رهبر قیام جنوب در تنگستان و بوشهر علیه نیروهای بریتانیا در دورهی جنگ جهانی اول بود.

دلواری در روستای «دلوار» از توابع تنگستان دیده به جهان گشود. وی دوران کودکی را در زادگاهش با فراگرفتن فنون رزمی، اسب‌سواری، تیراندازی و آموختن قرآن و ادبیات فارسی سپری کرد. از همان کودکی و نوجوانی توانست به ویژه در تیراندازی مهارت خاصی کسب کند. با شروع انقلاب مشروطه در سال 1906 رئیس‌علی در حالی که بیش از 25 سال نداشت، ‌از جمله پیشگامان مشروطه در جنوب ایران بود. به همین دلیل در دوران دیکتاتوری محمد‌علیشاه قاجار علیه حکومت وی در جنوب دست به اسلحه برد و در 1909 توانست به کمک تفنگچی‌های خود، بوشهر را از سلطه عمال محمد‌علیشاه آزاد سازد. با تصرف گمرک بوشهر که در اجازه انگلیسی‌ها بود، نیروهای آن کشور به دخالت نظامی در منطقه پرداختند و جنگ و گریزی را آغاز کردند که تا سالهای جنگ اول جهانی ادامه یافت. در کشاکش جنگ، وقتی انگلیسی‌ها با وقوع انقلاب بلشویکی و خروج نظامیان روسی از ایران به سمت شمال تعرضات خود را گسترش دادند، تنگستانیها به حملات خود علیه انگلیسی‌ها شدت بخشیدند. در یکی از این شبیخونها که در 12 ژوئیه 1915 رخ داد، دو ژنرال بلندپایه انگلیسی همراه با دهها سرباز انگلیس و هند، جان خود را از دست دادند. با وقوع این حادثه نیروهای انگلیسی در هشتم اوت 1915 (17 مرداد 1294 ـ 26 رمضان 1333) شبانه بوشهر را اشغال کردند.

رئیس‌علی و شیخ حسین چاه‌کوتاهی و زایر خضرخان اهرمی سه نفر از معتمدین دلیر تنگستان تصمیم گرفتند که علیه دشمن قیام نموده و در مقام مدافعه از وطن برآیند.
دو ماه قبل از آن که قوای انگلیس بوشهر را اشغال کنند، ژنرال کاکس کنسول انگلیس در خلیج فارس، نامه‌ای به مرحوم شیخ‌ محمد‌حسین برازجانی روحانی متنفذ و مجتهد معروف دشتستان نوشت که جواب آن نامه انگیزه‌ی قیام رئیس‌علی دلواری شد.
کنسول انگلیس در این نامه از شیخ محمد حسین برازجانی خواسته بود که از نفوذ خود استفاده نموده و از هرگونه آشوب و قیام علیه اشغالگران جلوگیری نماید و این که از دشمنی با دولت انگلیس نه تنها سودی عادی ملت ایران نخواهد شد، بلکه در صورتی که ایرانیان وارد جنگ شوند، انگلیس یک سوم خاک ایران را تصرف خواهد کرد.
شیخ، در پاسخ به این نامه تمام مصیبتها را از طرف دولت انگلیس دانسته و اعلام کرده بود که چنانچه عملیات انتقام‌جویانه علیه اشغالگران صورت پذیرد مسئولیت آن بر عهده‌ی انگلیسی‌ها خواهد بود.
رئیس‌علی، در نامه‌های متعدد به شیخ محمد‌حسین برازجانی از او برای جهاد و قیام علیه قوای انگلیس کسب تکلیف می‌کند که سرانجام مرحوم شیخ صورتی از حکم جهادی که مراجع شیعه از نجف اشرف ارسال داشته بودند به ضمیمه‌ی حکم خود مبنی بر وجوب جهاد با کفار انگلیسی و جلوگیری از رخنه‌‌ی آنها به بنادر جنوب و دشتی و تنگستان و لزوم همکاری خوانین این مناطق و بسیج مردم مسلمان برای رفتن به میدان جنگ صادر می‌کند و برای همه‌ی خوانین می‌فرستد.

رئیس‌علی همین که از حکم جهاد مرحوم شیخ برازجانی و دیگر مراجع دینی آگاهی می‌یابد، آماده‌ی نبرد با قدرت امپراتوری انگلیس می‌شود و مقدمات کار را در خانه‌ی سید‌محمد‌رضا کازرونی فراهم می‌سازد. رئیس‌علی همراه دوستش خالو حسین دشتی در اوایل ما ه رمضان 1333 ه‍‍. ق در عمارت حاج سید‌محمد‌رضا کازرونی، پس از مذاکراتی با وی آمادگی خود را برای دفاع از بوشهر و جلوگیری از پیشروی نیروهای انگلیسی اعلام می‌دارد. رئیس‌علی پس از اظهار تشکر، قرآن مجید را می‌طلبد و همین که خادم، قرآن می‌آورد بر می‌خیزد و تعظیم می‌کند و با احترام تمام آن را روی میز جلو خود می‌گذارد، آن‌گاه رو به حاضرین کرده و می‌گوید: «ای کلام‌‌الله! گفتار مرا شاهد باش. من به تو سوگند یاد می‌کنم که اگر انگلیسی‌ها بخواهند بوشهر را تصرف کنند و به خاک وطن من تجاوز نمایند در مقام مدافعه برآیم، و تا آخرین قطره خون من بر زمین نریخته است، دست از جنگ و ستیز با آنان نکشم، و اگر غیر از این رفتار کنم در شمار منکرین و کافرین به تو باشم، و خدا و رسول از من بیزار شوند.»

بعد از اشغال بوشهر نیروهای انگلیسی قصد تصرف دلوار را کردند محلی که پیش از آن چند بار سربازان انگلیسی بدانجا یورش برده اما هر بار طعم تلخ شکست را چشیده بودند. رئیس‌علی و شیخ حسین و زایرخضرخان با قیام دلیران تنگستان علیه اشغالگران انگلیسی وارد نبرد شدند و نیروهای متجاوز که قریب پنج‌هزار نفر بودند در دام دلیرمردان تنگستانی گرفتار آمدند و عده‌ی زیادی از بین رفتند.

نظامیان انگلیسی در حمله خود، با مقاومت زیادی روبرو نشدند زیرا روستا خالی از سکنه شده بود و لذا نیروهای انگلیسی به ویران ساختن خانه‌های مردم، ترورهای کور و بی‌هدف مردم غیر‌نظامی، و قطع نخل‌ها و آتش زدن آنها پرداختند. تنگستانیها پس از این رویداد، غالباً روزها آرامش خودرا حفظ می‌کردند و شبها به نیروهای انگلیسی شبیخون می‌زدند و با هر شبیخون تلفات سنگین انسانی به این نیروها وارد می‌آوردند. در جریان یکی از این حملات رئیس‌علی دلواری در سوم سپتامبر 1915 از پشت سر هدف گلوله یکی از همراهان خائنش قرار گرفت و به شهادت رسید. اما نهضتی که او درجنوب ایران به راه انداخت تا سالها مایه وحشت انگلیسی‌‌ها بود.( http://bcir.ir)

  منابع:

1. جعفری، مرتضی؛ واقعه­ی کشف حجاب، به کوشش سازمان اسناد و مدارک انقلاب اسلامی، تهران، موسسه­ی پژوهشی و مطالعات فرهنگی، 1371