نگاهی به آثار و اندیشه های استاد محمد تقی شریعتی

درآمد:

در سی و یکم فروردین ماه 1366 استاد محمد تقی شریعتی یکی از مردان خدا که عمر پربرکت خود را صرف معرفی اسلام، قرآن و نهج البلاغه و معارف ائمه اطهار کرد، به رحمت خدا رفت. این اسلام شناس و قرآن پژوه بزرگ متولد سال 1286 ه.ش به تعبیر محمدرضا حکیمی «سقراط شرق» لقب گرفت. زیرا در طول هشتاد سال زندگی خود حداقل شش دهه از اسلام و اندیشه های ناب قرآنی با زبانی مستدل و محکم ، دفاع کرد. او در سالهای 1320 تا 1360  نزدیک 60 سال این توفیق الهی را داشت که با همه دانش خود که در حوزه و دانشگاه بدست آورده بود،در برابر موجی از تبلیغات ضد اسلامی روزگار خود با استدلال و برهان قوی وارد میدان شود.  

در مطلب پیش رو نویسنده تلاش کرده است از راه معرفی آثار مرحوم محمد تقی شریعتی و ارائه دیدگاه های او در موضوع های مهم دین شناسی و انسان شناسی  و نیز با استفاده از آراء صاحب نظران در باره او شناخت دقیق تری را به ما منتقل کند. 

مقدمه :

یکی از راههای شناخت انسان های تاثیرگذار در زمان خود،مراجعه به آثار آنها برای شناخت  دیدگاه هایی آنان است که در قالب کتاب ، مقاله یا سخنرانی برجای گذاشته اند. درنوشته پیش رو تلاش شده است  با اتکاء به نوشته های استاد محمدتقی شریعتی از لابه لای کتاب ها ، سخنرانی های منتشر شده ایشان مهم ترین نکات را استخراج کنیم. تا به شناخت بیشتر این متفکر اسلامی کمک کنیم.

ازاستاد محمد تقی شریعتی آثار سودمندی به صورت نوشتار، گفتار و ترجمه به جا مانده است اگرچه بخشی از سخنرانی‌های ایشان در حسینیه ارشاد، رادیو مشهد و .... انتشار نیافته است که امیدواریم این مهم صورت گیرد. این آثار به ترتیب سال‌های انتشار عبارتند از:

الف: آثار مکتوب استاد محمد تقی شریعتی

۱. تاثیر هنرهای مسلمین بویژه ایرانیان در علوم و صنایع اروپا که مجموعه مقالات استاد است و در بیش از ۹۰ صفحه چاپ و در دسترس همگان قرار گرفت. این اثر، قبل از سال ۱۳۲۰ ش. در روزنامه آزادی مشهد منتشر شده بود.

۲. عبّاسه، این کتاب، ترجمه کتاب «عباسه دخترهارون الرشید » نوشته جرجی زیدان مصری است. استاد در سال‌هایی که در مدرسه ابن یمین تدریس می‌کرد، آن را ترجمه کرد که به صورت مقالاتی در روزنامه‌های خراسان و آزادی چاپ می‌شد و سپس به صورت کتاب چاپ و منتشر شد.

۳. "اصول عقاید واخلاق شریعتی" استاد این کتاب را که درباره اعتقادات و اخلاق بود، برای دانش آموزان دوره متوسطه و دبیرستان‌هایی که در آن‌ها تدریس می‌کرد، به نام «اخلاق شریعتی» نوشت. نخست در سال ۱۳۲۱ ش. در مشهد چاپ شد و سال‌های بعد با تصحیح و تصرفات ۱۷ بار چاپ و منتشر شد.

۴. مبانی اقتصادی در اسلام مؤلف کتاب، عبدالحمید جوده السّحار و مترجم آن، استاد شریعتی است. این کتاب، ششمین نشریه کانون نشر حقایق اسلامی به شمار می‌رود، و در مهرماه ۱۳۲۵ش. به چاپ رسید.

۵. تعلیمات دینی قسمت اوّل این کتاب را استاد برای کلاس اوّل دبیرستان نوشت. این کتاب در شهریور ماه ۱۳۲۵ش. منتشر شد.

۶. کارنامه کانون نشر حقایق اسلامی برای شناخت کانون نشر و اهداف مهمی که موجب تشکیل آن شد، این کتاب تحت عنوان اوّلین نشریه کانون در سال ۱۳۲۶ش. در خراسان انتشار یافت.

۷. فایده و لزوم دین این کتاب که مجموعه سخنرانی‌های استاد در رادیو مشهد است، به عنوان دومین نشریه کانون نشرحقایق اسلامی، ابتدا در آذرماه ۱۳۲۹ش. به چاپ رسید. ازجهت آنکه این کتاب پاسخگوی بسیاری از شبهات علیه اسلام بود، در سالهای بعد  نیز با تجدید نظر و اضافات، بارها چاپ و منتشر شد. شهید آیت الله مرتضی مطهّری، درباره این کتاب می‌گوید: «من این کتاب (فایده و لزوم دین) را اخیراً خوانده‌ام. چقدر کتاب خوبی است برای تمام طبقات و من از اوّل تا آخر آن را با دقّت خواندم بسیار خوب بود.»

۸. موعود اُمَم این کتاب مجموع دو سخنرانی استاد در نیمه شعبان ۱۳۷۹ق. ۱۳ رجب ۱۳۸۰ق. در دانشگاه مشهد است که به صورت کتاب، در چندین نوبت، از سوی انتشارات حسینیه ارشاد منتشر شده است.

۹. نیایش، این کتاب، نوشته الکسیس کارل است که دکتر شریعتی آنرا ترجمه کرده، سپس استاد در متن ترجمه، مقدمه‌ای با عنوان «فطری بودن دعا و آثار آن»، نوشته است. نخست آن را انجمن اسلامی دانشجویان مشهد، در سال ۱۳۳۹ش. چاپ کردند، و بعد شرکت سهامی انتشار در مهرماه ۱۳۴۶ش. اقدام به چاپ و نشر مجدّد آن کرد.

۱۰. چرا حسین (ع) قیام کرد؟ این کتاب، نقل و تکمیل سخنرانی استاد در سوم شعبان ۱۳۸۲ (۱۳۴۱ ش.) است که در کانون نشر حقایق اسلامی ایراد شده است. و نخستین بار در بهمن ماه ۱۳۴۲ش. چاپ و منتشر شده است. در تهران موسسه انتشارات بعثت در دهه 50 شمسی چاپ‌های متعددی از آن نمود.

۱۱. تفسیر نوین، این تفسیر که شامل جزء سی‌ام قرآن مجید است، حاصل جلسات تفسیری استاد در محل کانون نشر حقایق اسلامی است. بخشی از آن در مجله آستان قدس رضوی به چاپ رسیده بود. نخستین‌بار در سال ۱۳۴۶ش. توسط شرکت انتشار چاپ و منتشر شد، و بعد از آن توسط ناشرین دیگر در چندین نوبت چاپ و منتشر شد.

۱۲. خلافت و ولایت از نظر قرآن و سنّت، این کتاب، حاصل ۲۳ جلسه سخنرانی است که به طور متوالی در شب‌های شنبه و بمدت شش ماه، از آغاز تاسیس حسینیه ارشاد در آن‌جا ایراد شده است. در سال ۱۳۴۹ش. این کتاب همراه با چند سخنرانی از استاد شهید آیت الله مرتضی مطهّری، از طرف حسینیه ارشاد به چاپ رسید. این کتاب از آثار کم نظیر استاد شریعتی است. استاد درباره این کتاب می‌گوید.

استاد می‌نویسد: مرحوم علاّمه عبدالحسین امینی، نویسنده «الغدیر»، این بزرگوار آمد منزل ما… سخنانی فرمود و دنبال مطلب به این‌جا رسید که نه به عنوان واجب کفایی، بلکه به عنوان واجب عینی، بر شخص شما واجب است که راجع به امامت مفصّل صحبت کنی و مردم را از این گیجی و گنگی در بیاوری. گفتم: آقا این کار، کارمشکلی است. گفت: درهرحال من آنها را نمی‌دانم دیگرهمین‌قدر می‌دانم که برتو لازم است این کار را بکنی. ایشان این فرمایش را کردند و رفتند و من هم شروع کردم و نتیجه آن سخنرانی‌ها این شد

علاّمه محمّدتقی شوشتری، صاحب کتاب «قاموس الرّجال» درباره این کتاب می‌گوید: … کتاب خلافت و ولایت، از انتشارات آن حسینیه مقدّسه (حسینیه ارشاد) که انصافاً بهترین کتابی است که در عصر حاضر در «امامت» نوشته شده است. استاد مطهّری درباره این اثر چنین نظر می‌دهد: مؤسسه اسلامی (حسینیه ارشاد)، افتخار دارد که برای اوّلین بار، اثری محققانه در اختیار مسلمانان فارسی زبان قرار می‌دهد که در موضوع خود، در زبان فارسی، بی‌نظیر و در زبان عربی کم‌نظیر است.

۱۳. وحی و نبوّت در پرتو قرآن، این کتاب استاد در قطع وزیری و در ۴۸۰ صفحه در سال ۱۳۴۹ش. در خراسان چاپ و منتشر شد. در تهران توسط موسسه انتشارات بعثت چاپ‌های متعدد شد.

۱۴. مقدّمه استاد بر کتاب «قرآن و پدیده‌های طبیعت»، نوشته یحیی نظری.

۱۵. امامت در نهج‌البلاغه، انتشارات بعثت، این کتاب را ایشان در سال ۱۳۵۷ش. در ۱۷۰ صفحه رقعی نگاشت و بعد چاپ کرد.

۱۶. از چشمه کویر، این کتاب، حاوی ۲۳ مقاله از استاد است و برخی از آنها سخنرانی‌های ضبط شده در کانون نشر حقایق اسلامی است که با متن چند سخنرانیِ چاپ شده، به کوشش آقای جعفر پژوم یک‌جا به صورت مجموعه‌ای درآمده است و مؤسّسه «روزنامه اطلاعات» در سال ۱۳۷۵ش. آن را چاپ و منتشر کرده است.در حقیقت این اثر دارای محتوای قوی و تلاش آقای پژوم در تدوین آن نشانگر دقت ایشان است.

ب: پرتوی از کلام استاد محمد تقی شریعتی در آثار ایشان

برای شناخت دیدگاه های استاد محمد تقی شریعتی گزیده ای از میان آثار ایشان در باره مهم ترین مسائل روز در زمان ایشان انتخاب شده است که دراینجا به اختصار آورده می شود:

1- بدبینی آفات روزگار ما

امروز رسم شده است است حتی در میان کسانی که زندگی کاملاً مرفهی دارند و در آمیزش و معاشرت هیچ ناراحتی فکری ندارند، اما همواره از روزگار شکایت می‌ کنند. اصلاً بعضی از فلاسفه نیز تبدیل شده اند به شکایت از زمانه ، برای آنکه خودش را فیلسوف و متفکر نشان بدهد شروع می‌ ‌کند به شکایت مربوط و نامربوط... از زندگی و شکایت کردن و گِله از روزگار رسمی است که از اروپا به ایران سرایت کرده است. درحالی که وظیفه اصلی مومن پیدا کردن راه حل ها و امید دادن به جامعه برای رفع مشکلات است.

2- حضور درمجالس بهائیان در دوره رضاخان به منظور نقد تفکرات انحرافی

در سال‌های (1316_1314) به یکی از مجامع بهایی می‌رفتم و با یکی از برجسته‌ترین مبلغینش حرف می‌زدم. اشخاص صاحب عنوانی در آنجا بودند معرفی می‌کردند که این رئیس فلان اداره است، آن افسر است، آن دکتر است. کار اصلی من در این دوره پاسخگویی به شبهات آنها بود.

3- دین و حکومت

-هیچ دینی مانند اسلام اساس سعادت بشر را از همه جهات به درستی و استواری ننهاده است.

-دین اسلام دارای برنامه کامل اصلاحات اجتماعی و سیاسی است... اصلاحات لازم را از هر لحاظ در جامعه جاری و رویه معمول ساخته است.

-خلاصه چهار امر بزرگ به دست پیغمبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) تأسیس و انجام یافت.تشکیل دولتی مقتدر در سرزمینی که تا آن روز از دولتی به این ترتیب اطاعت نموده بودند .

-قوانین اسلامی چون قوانین خدایی است نه تابع  هوس‌های مردم است و تابع خواست افرادی از بشر که تخصص در قوانین دارند، بلکه پروردگار خود واضح این قوانین است .

-دراسلام حکومت ،حکومت قانون است و آنچه روی آن حساب می‌شود فقط مساله مردم است نه تمایلات آنان بلکه قانون اسلام فقط صلاح مردم را منظور فرموده است. در حقیقت حکومت مصلحت است و فطرت و هوسهای آب و تشخیص حقوقدانان و حتی پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم نیز در امر قانون دخالتی ندارد .

- درهیچ یک از ادیان آسمانی حتی مکتب‌های سیاسی به اندازه اسلام به امرحکومت اهمیت داده نشده است. اصل حکومت در اسلام آنطور که خدا معین و قرآن تصریح نموده حکومت قانون است قانون خدایی

4- اهمیت حکومت اسلامی

-دراسلام هیچ امری بعد از اصول دین یعنی توحید نبوت و معاد بالاتر از زمامداری و حکومت نیست. هیچ امری بدون استثنا، زیرا امر به معروف و نهی از منکر، که جمع اعمال خیر و همه نیکی‌ها نسبت به آن بسیار کوچک است. فقط به حکومت حق و عدل زنده و معمول و با حکومت جرم مرده و متروک می‌شود.

-باید دینداران بدانند که تنها به بعضی ازاعمال عبادی قناعت کردند و وظایف اجتماعی را مهمل گذاشتن بر خلاف فرمان دین خداست .

5- شناخت اهداف جنگ‌های پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)

تمام جنگ‌های رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) یک جنگ تقریبا اعزامی بوده است. تقریباً بیشتر غزوات پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) جنبه دفاعی داشته است. اگر هم جنبه دفاعی نداشته باشد و جنبه جهادی داشته باشد، درجهت اصلاح امور جامعه بوده است.

6- درک اهمیت نقش استعمار در دور کردن مسلمانان از هویت فرهنگی خود

فرانسویان در الجزایر زبان عربی را از رسمیت انداختند و در مکتب‌ها و مدرسه‌ها به زبان فرانسه صحبت می‌کردند و فرانسویان الجزایر را کشور دوم خود می‌دانستند بسیاری از سران انقلاب الجزایر عربی بلد نبودند به زبان فرانسوی سخنرانی می‌کردند. به صورتی بود که اینها زبان مادری و ملی و دینی شان را نیز بلد نبودند تا این حد در الجزایر با اسلام مبارزه شد.

7- خطر فساد صاحبان اندیشه

به عقیده من فساد و افساد کسانی که با مغز و اندیشه مردم سروکار دارند از قبیل نویسنده و گوینده‌ها شاعران و متکلمین و آموزگاران و دبیران و استادان از همه خطرناک‌تر است و باز بدترین کسانی هستند که افساد می‌کنند و خیال می‌کنند که اصلاح می‌نمایند

 8- ایرانی ها منشاء نهضت های دینی و اجتماعی و سیاسی در منطقه

دکتر علی الوردی در کتاب «وعاظ السلاطین » می‌گوید:

شیعه به خصوص علمای شیعه، پیشوایان نهضت‌های دینی و اجتماعی و سیاسی بوده‌اند. و هیچگاه دیده نشده است که علمای اهل سنت در عراق، مانند عالمان شیعی در برابر مظالم ستمگران و استعمارگران قیامی بنمایند. و اضافه می‌کند که دو نهضت عظیم که در قرن اخیر دربین کشورها بوجود آمد منشاء آن ایران بوده اول در برابر امتیاز انحصار دخانیات بود که دولت انگلستان تحصیل نموده و با فتوای میرزای شیرازی آغاز گردید و دیگر نهضت مشروطه خواهی بود که هردو توسط علما و مجتهدین شیعه برپا گردید. این است عقیده‌ای که متجاوز از هزاران سال میلیون‌ها نفر در طریق خیر و صلاح به راه انداخت و به سرمنزل فلاح و سعادت راهبری نمود.

ج: سیری دراندیشه و دیدگاه‌های استاد         

دکتر محمد حسین جمشیدی در کتاب اندیشه سیاسی منتظران اسلامی/ جلد ۲۴/ سیری در زندگی و اندیشه سیاسی استاد شریعتی دارد. در مورد شرایط سیاسی در دهه ۱۳۲۰-حرکت استاد را در 4 عرصه مورد بررسی قرار می‌دهد:

1- مبارزه با افکار مارکسیستی حزب توده و افکار لیبرالیستی و غربی

2- مبارزه با کج اندیشی مذهبی و خرافات دینی و اسلام تاریخی

3- مبارزه با استبداد و مظالم و رژیم پهلوی

4- مبارزه با کسروی گرایی و نگرش‌های انحرافی وی           

اما آنچه در مبانی فکری و فکری استاد می توان مورد توجه قرار داد:

1- جهان بینی و ایدئولوژی:

قرائت محمدتقی شریعتی از دین اسلام، قرائتی ایدئولوژیک بود. یعنی با اتکاء به قرآن ونهج البلاغه از منبع نور مبانی فکری خود را برداشت می کرد.و این نکته بسیار مهمی است که محققان و نظریه پردازان و خاصه رجال نویسان باید بدان توجه کنند.

2- بنیان‌های اعتقادی و کلامی:

نیازهای اعتقادی و نگرش استاد به مسائل اسلامی ، اول قدم ایمان به غیب است. ایمان به  پروردگاری که او را نمی بینید و صدایش را نمی شنوید و از نظر حواس ظاهری شما غایب است.اما خالق کل عالم است.  بعد از مرحله ایمان به غیب ، توسل به دعا و اعتقاد به اصول توحید، نبوت ، معاد است.

3- علم و عقل و دین:

بحث معرفت شناسی، از سوی علم یا دانش دارای رسالت انسانی است در این نگاه علم یا دانش دارای دو کارکرد اساسی و تعیین کننده است:

1_ بعد شناختی و معرفت بخشی یعنی آگاهی دهندگی و تنبه و بیدار سازی

۲_ بُعد کاربردی و عملی که در جهت ساختن انسان قدرتمند در مسیر خدا  صورت می‌گیرد. در همین ارتباط استاد در مقدمه تفسیر نوین اشاره می‌کند:

بشر در هر دوره و زمان هم برای شناختن راه صلاح و صواب محتاج دین است و هم برای پیمودن آن راه و وصول به سر منزل سعادت نیاز به علم و آگاهی دارد.

4- انسان شناسی:

- استاد محمد تقی شریعتی درعین توجه به انسان و کرامت ذاتی او برای وی دو بعد جسمانی و روحانی قائل است.

- امامت و رهبری همواره بحث جاری وی بود چه با تسلطی که بر قرآن و نهج‌البلاغه داشت جایگاه امامت و رهبری را ادامه رسالت پیامبر خدا و استمرار و رسالت الهی او است.

-تزکیه هم به معنای تطهیر و هم اصلاح و نمو دادن انسان است. قرآن با این بیان به همه اعلام می کند و تعلیم می دهد که هنگامی علوم سودمند خواهند بود که انسان ها تزکیه شوند. یعنی خود را از بدی ها پاک سازند. یعنی باید افراد را پاک و اصلاح کرد و پس از آن با آنها علم بیاموزند.

آیه شریفه" فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ  وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ  سوره زلزال آیه7و8 " تفسیر نوین:

این درس که قرآن مسلمین می‌آموزد: تا هیچ شری را هرچه کوچک و اندک باشد مرتکب نشوند زیرا همان گستاخی در برابر پروردگار عظیم و مهم است هرچند خود عملی باشد و نیز کار خیر را بی اهمیت نشمرد هرچند کم باشد.

امیرالمومنین (علیه السلام) در نهج البلاغه می‌فرماید:

کار خیر را انجام دهید و چیزی از آن را حقیر نشمارید .برای آنکه کوچکش بزرگ است و اندکش بسیار و مبادا یکی از شما بگوید که دیگری به انجام آن عمل از من سزاوار تر است که سوگند به خدا که چنین خواهد شد همانا  که برای خیر و شر اهلی است پس هر یک از آن دو را شما رها کنید دیگری که اهلیت آن را داشته باشد انجامش خواهد داد ۶۶- ۶۷

د: استاد شریعتی به روایت بزرگان 

1-شهید آیت الله مرتضی مطهری

اکثریت مردم خراسان و همه فضلای ایران استاد محمدتقی شریعتی را می‌شناسند و لااقل نامش را شنیده اند و این مرد محقق و فاضل از تربیت یافتگان حوزه علمیه خراسان است و پس از دوران تحصیل در مشهد مقدس وارد رشته تعلیم و تربیت شد و در اندک زمان از چهره‌های بسیار سرشناس و مشهور و مورد احترام فرهنگ خراسان شد.

پس از شهریور ۱۳۴۰ تبلیغات ضداسلامی و ضدخدایی در سطح فرهنگیان و دانشجویان و دانش‌آموزان اوج گرفت استاد شریعتی یک تنه در خراسان به پا خاست و جهادی را که احساس می‌کرد بر عهده اوست آغاز کرد .

2-استاد محمدرضا حکیمی

یکی از جوانان دهه‌های ۳۰_۴۰ در مشهد که تحت تأثیر استاد شریعتی بود استاد محمدرضا حکیمی است به همین دلیل درکتاب «سقراط خراسان» به معرفی برخی از آثار و  شخصیت و نقش آفرینی استاد محمد تقی شریعتی می‌پردازد :

چه بسیار شب‌های سرد و سیاهی که استاد در کوچه‌ها و پس‌کوچه‌های مشهد می‌رفت تا به محفل جوانان برسد وسخنی ازمفاخرقرآن به گوش آنان برسانند وچه بسیارروزهای گرمی که عرق ریزان سخنرانی‌های آگاهی بخش و سازنده خویش را در دبیرستان‌ها و دیگر جاها ادامه می‌‌داد تا جوهر شعوری اسلام را به درک نسل‌ها بدهد.

کسی که از جریان‌های اجتماعی و فرهنگی آگاه باشد و آن روزگار و این روزگار را درک کرده باشد به خوبی می‌فهمد که نقش سازنده این مجاهد انجام اندیشمند و این سقراط خراسان در تربیت ایمانی جوانان و پرداخت عناصر این انقلاب عظیم اسلامی تا چه اندازه بوده است .

از جمله در کتاب تفسیر آفتاب که پیرامون امام خمینی نگاشته بحثی پیرامون استاد شریعتی دارد می‌نویسد:

کانون نشر حقایق اسلامی در حقیقت یکی از مدرسه‌های اندیشه اسلامی را پی‌ریزد و بگستراند. کانون مرکزی شد برای نشر تنور فکری مذهبی و رسالت اندیشه ‌ای اسلام و شناساندن اسلام مقاوم در آن روزها در حدود ۲۵ سال بود که رضاخان و دیگر عوامل بیگانه کوشیده بودند تا اسلام را از میان بردارند. سپس دوران پس از شهریور ۱۳۲۰ رسید در این دوره نقش دیگری بازی شد؛ مذهب را آزاد گذاردند ممنوعیت مجامع دینی را برداشتند لیکن کوشیدند تا مذهبی را آزاد گذارند که به صورت ارتجاعی درآمده بود...و عوامل ناآگاه یا خائن آن را در خدمت ظلم و جهالت آفرینی و امپریالیسم قرار داده بودند.

شرح مجاهدت‌های گوناگون استاد، در جبهه‌های وسیع و گوناگون و توان‌فرسای رزم اندیشه‌ای و فکری و دفاعیات حوزه ایمانی و آنچه بوده است و گذشته است و زندان‌ها و زحماتی که وی متحمل شده است. نیازمند تالیف کتابی است مستقل بر اساس واقعیات تاریخ زندگی استاد محمدتقی شریعتی مزینانی یکی از اصیل ترین چهره‌های تفکر اسلامی ایران در نیم سده اخیر یکی از پرشورترین معلمان راستین مبارزه و جهاد. (تفسیر آفتاب/ محمدرضا حکیمی/ دفتر نشر فرهنگ اسلامی/ص ۲۱۸- ۲۱۹)

3-علامه محمد تقی جعفری

این شخصیت بی تردید از معلمان و مربیان والامقام این جامعه بوده است که اثر تعلیم و تربیت و آثارشان در جو فرهنگ معنی‌دار این جامعه استمرار خواهد داشت. این فقید علم و عمل و ارشاد هزاران انسان حقیقت جو را به منابع چشمه سار‌های حیات بخش هدایت کرد و آنان را از دست‌های سوزان باری به هر جهت و…. سرخوشی‌های اپیکوری [فیلسوف یونانی که به لذت جویی در زندگی توصیه می‌کرد و معتقد بود که انسان تا می‌تواند از لذت باید بهره مند شود و نباید چیزی مانع لذت‌جویی او شود] نجات داد. او ایمان داشت بنابراین می‌توانست در دلهای پاکان این جامعه بذرهای معرفت و ایمان را با آب حیات تعلیم و تربیت آبیاری کند .

4- استاد محمد جواد مغنیه

استاد محمد جواد مغنیه اندیشمند و متفکر برجسته لبنانی درباره استاد می‌نویسد:

علامه محمدتقی شریعتی استاد تفسیر در دانشکده الهیات مشهد فرشته‌های مقدس و روح وارسته و پاکیزه ای داشت که در اندامی لاغر تمثل یافته است اندامی که عبادت و مجاهدت آن را سخت ضعیف و لاغر ساخته است علامه شریعتی با این شیوه و با زبان حال به هدایت‌گری دین‌گریزان را با دین راستین و شریعت واقعی آشنا ساخت (محمد تقی شریعتی- مرتضی کربلایی لو/ تهران/ مدرسه/   ۱۳۸۹ (  صفحات ۷۱- ۷۳ 

5- حجت‌الاسلام رسول جعفریان:

-نقش استاد شریعتی در تاریخ معاصر

در مشهد می‌توان به چهره‌هایی مانند محمدتقی شریعتی که سابقه کسوت روحانیت را داشت اشاره کرد که فعالیت زیادی در مشهد صورت داده و برای رهایی جوانان از دست کمونیست‌ها تلاش فراوانی کرد. کانون نشر حقایق اسلام در مشهد که چهره اصلی آن محمد تقی شریعتی بود یکی از کارهای اساسی‌اش مبارزه با مارکسیست‌ها بود اهدافی که کانون آن را تعقیب می‌کرد آینه ای است برای بقیه که آن زمان انجمن‌های مذهبی مشابه تاسیس می‌کردند.

-در حسینیه ارشاد

در میان سخنرانان حسینیه ارشاد می‌‌توان به محمدتقی شریعتی اشاره کرد پس از تعطیلی کانون نشر حقایق در مشهد برای سخنرانی هرازگاهی به تهران می‌آمد از سال ۴۷ به بعد به دعوت استاد مطهری به حسینیه ارشاد آمد و در مجموع محمد تقی شریعتی در حسینیه ۳۶ جلسه سخنرانی داشت.) جریانها و جنبشهای مذهبی سیاسی ایران در ( ۱۳۲۰- ۱۳۵۷)/ مرکز اسناد انقلاب اسلامی/حجت الاسلام رسول جعفریان/ چاپ دوم/ ۱۳۸۱)

6-دکتر علی  شریعتی

دکتر علی شریعتی در مورد پدرش استاد شریعتی می‌نویسد:

پدرم نخستین سازنده ابعاد روحم!بود .کسی که برای اولین بارهم هنر فکر کردن را به من آموخت و هم فن انسان بودن را . طعم آزادی، شرف، پاکدامنی، مناعت ،عفت ………. و ایمان و استقلال دل را بی درنگ پس از آن که مادر از شیرم گرفت، به کامم ریخت. نخستین بار مرا با کتاب‌هایش رفیق کرد. من از کودکی و از سال‌های نخستین دبستان با رفقای پدرم، کتاب‌هایش، آشنا و مانوس شدم ، من در کتابخانه او که همه زندگی و خانواده او است بزرگ شدم و پروردم.

این بود که به هر کلاس ای وارد می‌شدم... صد درس از همکلاسان و نودونه درس از غالب معلمانم جلو بودم و بسیاری چیزهایی را که باید بعدها در زندگی و در طول تجربیات و کشمکش‌ها و کوشش‌های مداوم سالیان عمر آموخت در همان کودکی و آغاز زندگی نوجوانیم، ساده و رایگان به من هدیه داد.

کتابخانه پدر هم اکنون دنیای پر خاطره و عزیز من است. یکایک کتاب‌هایش حتی جلدهایش با من سابقه دارند، من این اطاق خوب مقدس را که مجموعه گذشته دور نازنین و خوب است بسیار دوست دارم.

دکتر علی شریعتی درجلد ۳۳ مجموعه آثار صفحه ۱ تا ۵ درباره جایگاه علمی و عملی پدرش می‌نویسد:

استاد محمدتقی شریعتی مفسر و سخنور دانشمند، یکی از رهبران فکری متفکر و روشن معاصر است. که در راه آزادی و بیداری به رهبری فکری نسل جدید و بخصوص شناساندن حقایق درخشان اسلام و مبارزه با خرافات و ارتجاع با مذهب درآمیخته است در سی سال اخیر کوشش‌هایی پرثمر و خستگی ناپذیر دارد.

با تأسیس کانون نشر حقایق اسلامی پس از شهریور ۱۳۲۰ در ارشاد فکری و ایمانی روشنفکران مذهبی و تحصیل کرده‌های اجتماع ما آثار عمیقی به جای نهاده است... پدرم قرآن شناس متخصص در فلسفه اسلام... بود.

منابع:

1- اشخاص در آثار دکتر شریعتی/ص ۴۳۸- ۴۳۹ ،استاد محمدتقی شریعتی

2- مجموعه مقالات همایش بزرگداشت استاد محمدتقی شریعتی/ تهران موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی/ ۱۳۸۴

3- سپیده باوران/ محمدرضا حکیمی/ تهران/ دلیل ما

4- آنجا که حق پیروز است/ پرویز خرسند/ تهران/ کانون نشر و پژوهش‌های اسلامی

5- کیهان فرهنگی/ تهران/ شماره ۱۱/ ۱۳۶۱/ بهمن

6- مفسران نوگرای دین/ محمد اسفندیاری/ دلیل ما

7- دکتر علی شریعتی به روایت اسناد ساواک/ تهران /مرکز اسناد انقلاب اسلامی

8- حسینیه ارشاد به روایت اسناد ساواک/ تهران/ مرکز اسناد تاریخی

9- مجله سروش/ سال اول/ شماره ۳۵/ اردیبهشت ۱۳۵۸

10- کانون نشر حقایق اسلامی محمد پروین منصوری/ تهران/ مرکز اسناد انقلاب اسلامی/ ۱۳۸۴

11- سقراط خراسان/ محمود اسعدی/ تهران/ دفتر نشر فرهنگ اسلامی/ ۱۳۵۸

12- امامت در نهج البلاغه/ تهران/ موسسه بعثت

13- تفسیر نوین/ تهران/ دفتر نشر فرهنگ اسلامی

14- از چشمه کوثر/ جعفر شیردم/ تهران/ موسسه اطلاعات

15- محمد تقی شریعتی/ تهران/ انتشارات مدرسه/ ۱۳۸۹

16- جریانها و جنبشهای مذهبی سیاسی ایران( ۱۳۲۰- ۱۳۵۷)/ حجت الاسلام رسول جعفریان/ تهران/ مرکز اسناد انقلاب اسلامی/ ۱۳۸۱

17- تفسیر آفتاب/ محمدرضا حکیمی/ تهران/دفتر نشر فرهنگ اسلامی/ ۱۳۵۸

18- فایده و لزوم دین/ محمد تقی شریعتی/ تهران/ شرکت سهامی

19- محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) خاتم پیامبران/ تهران/ حسینیه ارشاد/ جلد ۱/ ۱۳۴۸

20- علی (علیه السلام) شاهد رسالت، مهدی عج موعود امم/ محمد تقی شریعتی/ تهران/ حسینیه ارشاد

21- خلافت و ولایت از نظر قرآن و سنت/ محمد تقی شریعتی/ با مقدمه آیت الله مرتضی مطهری/ تهران/ حسینیه ارشاد