سهم دختر ناصرالدین شاه در کشف حجاب

 در ایران تغییر در پوشش ظاهری به تأسی از اروپا نخست از حرمسرای ناصرالدین شاه آغاز شد و آنگاه به دیگران سرایت کرد. مسافرت ناصرالدین شاه به اروپا و مشاهده بالرین‎های پترز بورگ در روسیه که شلوار بافته‎ای چسبان و نازک به تن می‎کردند و جامه بسیار کوتاهی روی آن پوشیده، و روی انگشت پا می‎رقصیدند؛ شاه را بر آن داشت تا زنهای حرم را به این لباس درآورد، و از آنجا که مد لباسهای دارالخلافه همواره از اندرون شاه صادر می‎شد، ابتدا به شاهزاده خانمها  و زنان اعیان و بعد به سایرین سرایت کرد. یکی از این شاهزاده خانمها ، تاج‎السلطنه دختر ناصرالدین شاه است که از پیشگامان تفکر کشف حجاب در ایران محسوب می‎گردد . وی در زمرة اندیشه‎گرانی است که از وضعیت موجود زنان زمانه خود شکایت دارند؛ خصوصاً از اینکه راه ترقی و سعادت را به روی تمام زنها مسدود نموده و این بیچارگان را در منتهای جهل و بی‎اطلاعی نگاه داشته‎اند. تاج‎السلطنه [مسبب] تمام عیوب و مفاسد اخلاقیه، که در مملکت تولید و نشر شده است را عدم علم و اطلاع زنها می‎داند و عامل این عدم علم زنان را نقاب و حجاب معرفی می‎کند : «هزارها مفاسد اخلاقیه از همین روی بستن زنها در این مملکت نشر داده شده است» تاج‎السلطنه پس از مدتی با تشویق معلمش به عقاید طبیعیون متمایل شد. در این زمینه می‎نویسد :

«اول کاری که کردم تغییر لباس دادم، لباس فرنگی، سربرهنه، در حالتی که هنوز در ایران زنها لباس فرم قدیم را داشته. پس از لباس، ترک نماز و طاعت را هم کردم، زیرا که ... با آستین‎های تنگ لباسهای چسبیده وضو ساختن و نماز کردن مشکل بود».

هرچند وی، بعدها از این نوع نگرش خود اظهار ندامت و پشیمانی کرده است. اما، آنچه تا به این حد نگرش تاج‎السلطنه را دگرگون کرده بود، آن است که وی در حال و هوای مشروطیت در ایران رشد کرد و چندان هم دور از ذهن نمی‎نماید که با آن تربیت درباری به طرفداری از آزادی و مساوات زنان با مردان که در این زمان خاص محافل روشنفکری است، بپردازد.

(نقل، همراه با تلخیص از:‌ خاطرات تاج‎السلطنه، به کوشش خانم دکتر منصوره اتحادیه و آقای سیروس سعدوندیان).