علامه امینی صاحب «الغدیر»

شیخ عبد الحسین امینی معروف به علامه امینی صاحب اثر پر ارج «الغدیر» در سال 1320 ه‍. ق، مطابق به 1281 ه‍. ش در روستای «سردها» از توابع شهرستان سراب به دنیا آ‌مد.
در آغاز کودکی در کنار پدر (که از علمای پرهیزگار آن سامان بود) پرورش یافت. وی از نوجوانی مقدمات علوم را در مدارس تبریز آموخت، آنگاه در محضر عالمانی چون سید‌محمد مولانا، سید مرتضی خسروشاهی و شیخ حسین، به فراگیری مراحل دیگری از علوم اسلامی پرداخت. سپس راهی نجف اشرف گردید و در آنجا از محضر سید‌محمد فیروز‌آبادی، سید ابوتراب خوانساری و دیگران استفاده برد.
علامه امینی از مراجع بزرگی چون سید‌ابوالحسن اصفهانی‌، میرزا حسین نائینی، و شیخ عبدالکریم حایری و شیخ محمد‌حسین کمپانی اصفهانی به خطوط خود آن بزرگان اجازة اجتهاد دریافت داشت. وی مدتی بعد رهسپار تبریز شد و به مشاغل صنفی روی آورد. ولی مجدداً راهی نجف شد و به کار تألیف و تحقیق پرداخت.
علامه امینی در علوم اسلامی مانند تفسیر، حدیث، درایه و علم رجال، استاد بود و در علم فقه و تاریخ گوی سبقت را از همة محققان ربوده بود. هنگامی که نخستین تألیف وی تحت عنوان شهدای راه فضیلت در سی و پنجمین سال عمرش منتشر شد، مراجع و علمای بزرگ زمان از جمله سید ابوالحسن اصفهانی، حاج آقا حسین طباطبایی قمی، شیخ آقا بزرگ تهرانی، شیخ‌محمد‌حسن کمپانی، و شیخ محمد‌خلیل عاملی زبان به تحسین او گشودند و بر مقام علمی وی صحه گذاردند. این زمانی بود که هنوز سخنی از الغدیر در میان نبود و پس از این مراحل بود که علامه امینی عمر پربرکت خویش را در راه تحقیق و تتبع گذرانده و کتاب نفیس خویش «الغدیر» را به جهان اسلام تقدیم داشت. با نگارش این کتاب که در حقیقت خود کتابخانه‌ای است، ناقدان، محققان، نویسندگان، روحانیون، شعرا، و ... با هماوایی به ستایش این اثر و تکریم مؤلف آن پرداخته و ‌آن را بزرگترین سند وحدت مسلمین و از کتب منبع و مرجع خویش دانستند.
الغدیر در رأس تألیفات علامه و حاصل زحمات 40 ساله ایشان است که بالغ بر بیست جلد می‌‌شود. وی در نگارش این اثر به ده‌هزار جلد کتاب و رساله مراجعه و همه را مطالعه نموده است. علامه برای گردآوری مطالب الغدیر سفرهای پژوهشی بسیار کرد. این سفرها عموماً به مطالعه و استنتاج و تهیه مأخذ و ملاقات با استادان می‌گذشت. از جملة شهرهایی که وی با این هدف به آنها سفر کرد، می‌توان حیدر‌‌آباد، دکن، علیگره، لکنهو، کانپور، جلالی (در هند) رامپور، فوعه، معرفه، قاهره (در مصر)، حلب، نبل و دمشق (در سوریه) را برشمرد.
اسم الغدیر حاکی از موضوع آن است. کتاب الغدیر به اثبات خلافت حضرت علی (ع) از ناحیة حضرت خاتم‌الانبیاء محمد بن عبدالله (ص) و نقل نص‌های راجع به غدیر خم و سایر نصوص از طرق غیر شیعه و از کتب علمای اهل سنت و تواریخ فرق اسلامی و رساله‌های تاریخی (کتب خطی و چاپی) و اثبات اغراض بعضی از تاریخ‌نگاران پیشین که در نقل روایات تعصب ناروا به کار برده اند پرداخته است. این کتاب در حسن تنظیم و انشاء بسیار ممتاز و کثرت منابع و نقل مدارک و استنتاج و تجزیة و تحلیل و کشف اغراض سوء مخالفان و پرده برداشتن از چهره شخصیتهای مغرض و خیانتکار از امور بسیار استثنایی و بی‌مانند محسوب می‌شود، به خصوص در فصاحت بیان و تنظیم جملات و انسجام و شیوائی عبارات فوق‌العاده ممتاز است.
شهرت کتاب الغدیر به بسیاری از ممالک اسلامی و سایر مناطق جهان رسیده و همه جا منادی وحدت بین مسلمین گردیده است.
علامه امینی غیر از الغدیر تألیفات ارزشمند دیگری دارد، همچون: کامل‌الزیارات، سیرتنا و سنتنا، سیره نبینا، اعلام الانام فی معرفه‌الملک، شهدای راه فضیلت، تفسیر سورة حمد، ثمرات الاسفار، رساله در علم درایه، رساله در نیت، ریاض الانس، راه و روش ما راه و روش پیامبر ماست.
علامه غیر از تألیف کتب، به اقدامات حسنه دیگری نیز می‌پرداخت از جمله تأسیس کتابخانة مکتبه‌الامام امیرالمؤمنین العامه در نجف که از نظر کیفیت در شمار با ارزشترین کتابخانه‌های علمی دنیای اسلام است.
علامه امینی روز جمعه 12 تیر ماه 1349 هنگام اذان ظهر بعد از حدود دو سال بیماری در آستانه 70 سالگی به ملکوت اعلی پیوست. پیکر وی در تهران تشییع و سپس به نجف اشرف حمل و در آنجا بعد از طواف بر گرد مزار مولای متقیان در کتابخانه عمومی که خود تأسیس کرده بود (مکتبه الامام امیرالمؤمنین) به خاک سپرده شد.

موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی