واکنش جهانی به قطع رابطه آمریکا با ایران

اشاره:

جیمی کارتر رییس جمهور امریکا در شامگاه ۱۸ فروردین ۱۳۵۹ طی دستوری قطع روابط سیاسی و بازرگانی با جمهوری اسلامی ایران را اعلام کرد. این دستور که 5 ماه پس از تصرف سفارت امریکا در تهران به وقوع پیوست عکس‌العمل جدید دولت آن کشور در برابر گروگان‌گیری دیپلمات‌های امریکایی در ایران بود. کارتر پیش از قطع رابطه با ایران، چند مرحله اقدامات سیاسی و اقتصادی علیه جمهوری اسلامی ایران به عمل آورده بود. دستور قطع رابطه با ایران 17 روز قبل از مداخله نظامی امریکا در منطقه طبس با هدف آزادسازی گروگان‌ها اتخاذ شد. جیمی کارتر پس از صدور فرمان قطع رابطه، در سخنانی اعلام کرد دیپلمات‌های ایرانی 24 ساعت فرصت دارند خاک امریکا را ترک کنند. کارتر در سخنان خود راجع به قطع رابطه با ایران اظهار داشت: «...مطالبات شاکیان امریکایی و شرکت‌ها، از اموال مسدود شده ایران در امریکا برداشت خواهد شد و مسئولیت بحران با شورای انقلاب ایران است که خود را پشت سر دانشجویان پنهان می‌کند. اگر گروگان‌ها آزاد نشوند، تصمیمات شدید‌تری علیه ایران اتخاذ خواهد شد و امریکا با هم‌پیمانان خود اقدامات مقتضی به عمل خواهد آورد. هیچ ویزای جدید برای ایرانیان صادر نخواهد شد و کلیه ویزاهای صادر شده پس از بحران باطل می‌باشد...». در پی این تصمیم، از یک‌سو دفتر امام خمینی اعلام کرد «نظر امام در مورد گروگان‌ها عوض نشده و مثل گذشته سفارت و گروگان‌ها تا تشکیل مجلس شورای اسلامی و تعیین سرنوشت آنها توسط وکلای مردم در دست دانشجویان باقی خواهد ماند» و از جانب دیگر امام خمینی خود بیانیه جداگانه‌ای در این رابطه در ۱۹ فروردین منتشر کردند. در بخشی از این پیام آمده است: «...ملت شریف ایران، اگر کارتر در عمر خود یک کار کرده باشد که بتوان گفت به خیر و صلاح مظلوم است، همین قطع رابطه است. رابطه بین یک ملت بپاخاسته برای رهایی از چنگال چپاولگران بین‌المللی با یک چپاول‌گر عالم‌‌خوار، همیشه به ضرر ملت مظلوم و به نفع چپاول‌گر است. ما این قطع رابطه را به فال نیک می‌گیریم، چونکه این قطع رابطه دلیلی بر قطع امید امریکا از ایران است. ملت رزمنده ایران این طلیعه پیروزی نهایی را که ابرقدرت سفاکی را وادار به قطع رابطه یعنی خاتمه دادن به چپاول‌‌گری‌ها کرده است، اگر جشن بگیرد حق دارد...»

***

خبرگزاری فرانسه-واشنگتن- تهدیدهای امریکا علیه ایران در عین حالیکه تا این ساعت در این کشور بی‌اثر بوده عکس‌العمل موردنظر را هم از جانب متحدان امریکا ببار نیاورده است. اما در عوض اتحاد جماهیر شوروی به شدت امریکا را مورد حمله قرار داده و گفته است که امتناع واشنگتن از تحویل ندادن شاه مخلوع به ایران عامل چنین بحرانی بوده است. خبرگزاری رسمی «تاس» خاطرنشان ساخت که اقدامات آمریکا علیه ایران مولود مطامع امپریالیستی بوده، نه دلبستگی کارتر برای گروگان‌های سفارت! خبرگزاری شوروی در قویترین اطلاعیه خود به حمایت از ایران که تا امروز انتشار یافته شرایط دانشجویان پیرو خط امام را برای رهایی گروگانها تقاضاهایی مشروع شمرده و دولت کارتر را متهم ساخته است که در برابر چنین تقاضاهایی می‌کوشد تا از ایران باج‌گیری سیاسی-نظامی کند. خبرگزاری شوروی گفته است کارتر ریشه‌های اصلی این بحران را نادیده گرفته و بی‌سروصدا از آن گذشته است. ریشه‌های اصلی عبارت از تقاضای ایران مبنی بر این است که امریکا مواضع قبلی سیاسی، اقتصادی و نظامی خود را که کلاً بر محور دخالت در امور داخلی ایران بوده، مردود شمارد، شاه را تحویل دهد و ثروت‌های غارت شده [توسط] او و خاندانش را به ایران برگرداند. اما دولت کارتر بجای توجه به این تقاضاها و انجام آن، دست به یک سلسله عملیات تحریک‌آمیز و پناه دادن شاه و تهدید نظامی علیه ایران مبادرت ورزیده است. خبرگزاری رسمی شوروی مخصوصاً اظهارات کارتر را مبنی بر اینکه تحریم‌های تجارتی او علیه ایران منطبق با قطعنامه ۱۳ ژانویه شورای امنیت است، جعل عظیم شمرد و خاطرنشان ساخت که قطعنامه مزبور در شورای امنیت به تصویب نرسید.

ماهنامه «امور بین‌المللی» چاپ شوروی هم طی مقاله‌ای نوشته است که امریکا سیاست باج‌گیری و تصاعد فشارهای دیپلماسی و نظامی را علیه ایران در پیش گرفته است تا بدین ترتیب کشورهای دیگر را هم در منطقه زیر فشار قرار دهد. ایران و دیگر کشورهای منطقه پیوسته مورد تهدید امپریالیسم امریکا هستند که می‌کوشد حضور نظامی خود را در این منطقه که هزاران کیلومتر از خاک امریکا دور است توسعه و گسترش دهد.

در رابطه با فشارهای کارتر بر ایران است که دولت انگلیس دیروز خاطرنشان ساخت مایه تأسف است که تلاش برای رهایی گروگان‌ها تاکنون بی‌حاصل مانده است و اضافه کرده است که ما اقدامات جدیدی را در این مورد مد نظر داریم. در «بن» دولت آلمان غربی از هر نوع اظهارنظری در این زمینه خودداری کرد و تا موقعیکه جزئیات دقیق اقدامات کارتر مورد مطالعه قرار نگرفته باشد آن دولت عکس‌العملی نشان نخواهد داد. وزارت خارجه هلند گفته است که فعلاً نمی‌تواند عکس‌العملی فوری در این زمینه نشان بدهد. اما دولت بلژیک دیروز خاطرنشان ساخت که با تصمیم کارتر تفاهم دارد خصوصاً که قبلاً امیدهایی در مورد گروگان‌ها پدید آمده بود. در این میان زیلندنو[=زلاندنو] سفارتخانه‌اش را که دو ماه پیش در تهران تعطیل کرده بود از نو گشوده است. وزیر خارجه استرالیا افزود که مایل به بیرون کشیدن دیپلماتهایش از ایران نیست. اما قرار است دوشنبه آینده کابینه استرالیا به حمایت از واشنگتن اقداماتی را علیه ایران در زمینه اقتصادی تصمیم بگیرد.

مشاور شخصی ژیسکاردستن رییس جمهوری فرانسه اقدام کارتر را «خطای داوری» خواند. «میشل پونیاتووسکی» طی مصاحبه تلویزیونی خاطرنشان ساخت که رهبران ایران مایل بودند که آمریکا را زبون سازند و اشتباه امریکا این بود که از همان اول این مسأله را درک نکرد.

خبرگزاری چین هم با وجودیکه اقدامات کارتر را خبر داده اما کمترین تفسیری در این مورد نکرده است. در نیویورک، والدهایم دبیرکل سازمان ملل هم در مورد تصمیم کارتر مبنی بر قطع روابط دیپلماتیک با ایران و هم از اقدامات ایران در مورد گروگان‌ها ابراز تأسف کرد. در عین حال سخنگوی او گفت که والدهایم به تلاش خود ادامه خواهد داد که اختلاف دو کشور با مذاکره حل و فصل شده و گروگانها آزاد شوند.

«ونس» وزیر خارجه امریکا که تلاش وسیعی را برای وادار ساختن متحدان امریکا به فشار علیه ایران آغاز کرده خاطرنشان ساخت که امیدواریم متحدان ما در کنار ما به اقداماتی هماهنگ دست زنند تا ایرانیان وخامت اوضاع را احساس کنند، زیرا هر قدر این وضع بیشتر ادامه یابد اوضاع متضمن خطرات بیشتری خواهد بود. سخنگوی وزارت خارجه امریکا گفته است که هنوز هم کارتر امیدوار است بدون دست زدن به اقداماتی بعدی بحران روابط ایران و امریکا را حل کند. او در مورد «اقدامات بعدی» توضیحی نداد.

در ارتباط با همین مسأله است که آسوشیتدپرس خبر داده است که کانادا با دیگر کشورهای متحد امریکا مشغول مشورت است تا اگر ایران تسلیم امریکا نشود، چه اقدامات هماهنگی را اتخاذ کند. بیانیه نخست‌وزیر کانادا که دیروز انتشار یافت ستایش فراوانی از «سیاستمداری» کارتر کرده ولی نگفته است که کانادا در تحریم اقتصادی ایران در کنار امریکا خواهد بود یا نه؟

اروپای غربی و ژاپن تا این ساعت نسبت به هماهنگی با امریکا بی‌میلی نشان داده‌اند. زیرا بیش از امریکا بر نفت ایران متکی هستند. ایران هم تهدید کرده است هر کشوری که از امریکا پیروی کند با تحریم نفتی ایران و قطع صادرات نفتی ایران روبرو خواهد شد.

مقامات دیگر سیاسی امریکا از اینکه اروپای غربی و ژاپن در کنار امریکا علیه ایران قرار نگرفته‌اند ابراز ناشکیبایی می‌کنند، زیرا خودِ کارتر مکرر گفته است به دلایل روانی و اقتصادی تحریم امریکا زمانی علیه ایران مؤثر بود که دیگران هم در آن شرکت کنند. این سخنگو گفته است که امریکا طالب همکاری متحدان خود در همه زمینه‌هایی‌ست که کارتر روز دوشنبه علیه ایران اعلام کرده است.

در پیوند با چنین فعل و انفعالاتی‌ست که آسوشیتدپرس از نیویورک گزارش داده است که منابع امریکایی معتقد است قطع صدور نفت ایران به آن دسته از متحدان امریکا که [از سیاست] کارتر علیه ایران پیروی کنند، اثرات ناگواری را مخصوصاً دربرداشت که بیش از همه بر ژاپن خواهد بود. ژاپن روزانه 550 هزار بشکه نفت که 10 درصد احتیاجات آن کشور است از ایران وارد می‌کند و اروپای غربی روزانه ششصد هزار بشکه می‌خرد که پنج درصد نفت مصرفی آنست. و در لندن سخنگویان کمپانی‌های نفتی گفته‌اند که گروه داچ-شل و همچنین کمپانی نفت انگلیس «بریتیش پترولیوم» هرکدام 95 هزار بشکه در روز از ایران می‌خرند. از اینرو دولت‌های غربی در هر نوع پیروی از سیاست کارتر علیه ایران مجبورند چنین واقعیت‌های مسلّمی را در نظر آورند.

منابع بازار مشترک اروپا می‌گویند با وجودیکه اروپای غربی مکرراً گروگان‌گیری را مورد انتقاد قرار داده اما از هر نوع اقدام هماهنگی علیه ایران خودداری کرده‌اند. بازار مشترک اروپایی گفته است هر نوع تحریم بازار مشترک علیه ایران عوارض اقتصادیش در این بازار که متکی به نفت ایران است بیشتر از خود ایران خواهد بود. در گزارشی که سفرای کشورهای بازار مشترک مقیم تهران در هفته پیش فرستاده بودند آمده است که حداکثر اقدامی که از جانب این کشورها علیه ایران می‌توان صورت داد قطع احتمالی روابط دیپلماتیک خواهد بود. اما فرانسه در موارد مختلف مخالفت خود را با هر نوع فشار اقتصادی به ایران ابراز داشته است.

در این میان منشی مطبوعاتی کاخ سفید گفته است که دانشجویان ایرانی که ویزای نامحدود دارند می‌توانند در امریکا مانده و تحصیلاتشان را ادامه دهند. او اضافه کرد که ایرانی‌هایی که ضمن بودن در امریکا ویزایشان منقضی می‌شود اجازه ماندن نخواهند داشت مگر اینکه متضمن دلایلی انسانی [بوده] یا مصالح امریکا در ماندگاری آنها باشد.

و اما در مورد سرمایه‌های توقیف شده ایران در امریکا باید گفت که رقم دقیق آن به درستی معلوم نیست، ظاهراً در حدود 8 هزار میلیون[= 8 میلیارد] دلار است. در این میان گفته می‌شود که احتمالاً خانواده‌های گروگان‌های امریکایی ممکن است به دنبال تشویق کارتر به شکایت علیه ایران تقاضای زیان و ضرر مالی کنند. یک مقام وزارت دارایی امریکا گفته است که تشریفات چنین ادعایی، فوق‌العاده طولانی و دور و دراز خواهد بود و خیال نمی‌کند چیزی نصیب خانواده‌های گروگان‌ها بشود.

آسوشیتدپرس در مورد دیپلمات‌های ایرانی که مجبور به ترک امریکا شده‌اند گزارش جالبی دارد: «دیپلمات‌های ایرانی و خانواده آنها در حالیکه اثاثه آنها با شتاب در کارتن‌های مقوایی ریخته شده و دیشب آماده ترک امریکا بودند گفتند رفتاری که امریکا با آنها کرده به درجات بدتر از رفتاری است که امریکا مدعی است به گروگان‌هایش شده است. فقط یک دیپلمات در این میان مستثنی است و او هم اجازه یافته است که در کار نقل و انتقال اموال ایران و تحویل آن به مقامات امریکایی نظارت کند. عده‌ای از دیپلمات‌های ایرانی از وزارت خارجه امریکا تقاضای مهلت بیشتری برای ترک آن سرزمین کرده بودند، و بقیه دیپلمات‌ها دیشب در فرودگاه دالاس در حالیکه دو اتوبوس پلیس آنها را اسکورت می‌کرد مصمم بودند با هواپیماهایی که از طریق لندن عازم تهران بود برگردند. در فرودگاه در مورد زیاد بودن اثاثه پاره‌ای از خانواده‌های ایرانی ایراد می‌گرفتند و آنها هم از کمبود وقت برای جمع‌وجورکردن اثاثه خود شکایت داشتند. سفارت ایران مجموعاً برای 55 نفر بلیط رزرو کرده بود. در تمام مدت مأموران آگاهی امریکا(اف.بی.آی) مراقب بودند و ساختمان سفارت را کاملاً مُهر و موم کرده بودند تا کسی از دستور کارتر سرپیچی نکرده باشد».