مروری بر سبک پاسخگویی رهبر انقلاب به پرسش‌های دانشجویان

 یکی از ویژگی­‌های رفتاری حضرت آیت‌الله خامنه­‌ای که از سال‌های دور و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز شده و در تمام سالیان مبارزه و خدمت در سنگرها­ی مختلف همچنان ادامه یافته، ارتباط با مردم و به‌ ویژه نسل جوان و مخصوصاً دانشجویان و طلاب است که برای هر دوره نمونه­‌های متعددی قابل اشاره است. علی‌رضا مختارپور قهرودی دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به این موارد اشاره کرده است:

*در دوران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی:

- روش انتقادی در بحث معارفی و تفسیر قرآن خصوصاً برای دانشجویان

- جلسات مکرر با گروه­‌های مختلف جوانان

*پس از پیروزی انقلاب اسلامی:

- جلسات پرسش و پاسخ در مساجد تهران در ماه­‌های آغازین پس از پیروزی انقلاب اسلامی

- حضور در دانشگاه­‌ها و در جمع دانشجویان پس از اشاره‌ی حضرت امام رحمه‌الله و برقراری ارتباط صمیمی و پرسش و پاسخ با وجود مسئولیت­‌های فراوان در شورای انقلاب، وزارت دفاع، مجلس شورای اسلامی و...

* پس از انتخاب از سوی مردم به‌عنوان رئیس جمهور:

- ادامه‌ی ارتباط با دانشجویان با وجود مسئولیت­‌های سنگین اجرایی کشور

- تقویت ارتباط با دانشجویان و برگزاری جلسات پرسش و پاسخ از طریق حضور در دانشگاه­‌ها

* ضرورت ارتباط با جوانان آینده‌ساز

معظم‌له در یکی از دیدارهای دانشجویان فرموده­‌اند: «البته من سال­‌هاست که با دانشگاه­‌ها ارتباط دارم و به همه‌ دانشگاه­‌ها هم رفته‌‌ام؛ به دانشگاه شما هم چند بار آمده­‌ام؛ البته آن زمانی که شما هنوز دانشجوی این دانشگاه نبودید. بالاخره با دوستانی که با دانشگاه­‌ها ارتباط دارند، مشورت می­‌کنیم و به هر دانشگاهی که نرفته باشیم، می­‌رویم ... من همچنان از دوره‌ی جوانی با قشر دانشجو ارتباط داشته­‌ام؛ نه فقط ارتباط صوری، واقعاً ارتباط­گیری داشته­‌ام؛ حرف می­‌زدم، حرف می­‌شنفتم، مباحثه می­‌کردم، تعلیم می­‌دادم، یاد می­‌گرفتم؛ که تا الان هم ادامه دارد. امیدوارم تا هر وقتی که من زنده هستم، رابطه‌ من با جماعت جوان و دانشجو قطع نشود؛ من این رابطه را دوست می­‌دارم».(1)

دقت در این شیوه به‌ خوبی نشان­‌دهنده‌ اعتقاد معظم­‌له به کارایی، تأثیر و ضرورت این نوع حضور، ارتباط و پاسخ­گویی به پرسش­‌های جوانان – که آینده­‌سازان این کشور و پرچم­داران آینده‌ این انقلاب اسلامی­‌اند- است: «من مایل بودم جلسه را با سؤال­‌های دانشجویان عزیز شروع کنیم. چون یکی از شیرین­‌ترین رخدادها برای انسان این است که جوانانی که مظهر معرفت‌جویی و استفهام و طالب دانستن و آگاهی هستند، یک چیزی را از انسان بپرسند که انسان می­‌تواند در محدوده‌ اطلاعاتش به آن جواب بدهد و انسان به همین اندازه بتواند در رفع سؤال و ابهام در ذهن جوان که مظهر شادابی و نشاط و میل به پیشرفت است کمک کند به‌ خصوص با توجه به این‌که ابهام­‌آفرینی یکی از سیاست­‌های اصلی کانون­‌های معارض با جمهوری اسلامی است؛ این خودش یک سیاستی است؛ ابهام‌‌آفرینی؛ نقطه‌ کور برای ذهن­‌ها درست کردن. لذا من وقت عمده را باز هم صرف به همین پاسخ به سؤالات ان‌شاالله خواهم کرد».(2)

* توصیه به مسئولان برای حضور در جلسات نقد دانشجویی

بر اساس همین اعتقاد و باور است که ایشان بارها مسئولان قوای سه­‌گانه و دیگر نهادها و دستگاه­‌های کشور را به حضور در این نوع محافل مخصوصاً دانشگاه­‌ها و شنیدن نظرات دانشجویان و پاسخگویی به سؤالات و توضیح عملکرد و مشکلات امور به آنان تشویق و حتی تکلیف کرده­‌اند. زیرا از نظر ایشان جوانان متعهد پاکدل و مؤمن این کشور در صورت شنیدن توضیحات دست‌اندرکاران علاوه بر مصون ماندن از تبلیغات سوء دستگاه­‌های تبلیغاتی استکبار که سعی در تضعیف باور مردم به مسئولان کشور دارند، نسبت به مسئولان کشور همدلی بیشتر پیدا کرده و نقش خود را در پشتیبانی از انقلاب و مسئولان کشور به‌خوبی ایفا خواهند کرد.

به‌ عنوان نمونه معظم­‌له در تاریخ 1390/6/2 خطاب به مسئولان می­‌فرمایند: «لازم است جلسات نقد و پرسش و پاسخ میان مسئولین و دانشگاهیان تشکیل شود. بنده از سال­‌ها پیش همیشه به مسئولین و به رؤسای جمهوری که در این مدت بودند، سفارش می­‌کردم که بروید دانشگاه، بروید با دانشجوها حرف بزنید. خود من که همیشه می­‌رفتم. بنده از اول انقلاب و از پیش از انقلاب با دانشجوها ارتباط داشتم و سفارش هم می­‌کردم».(3)

*رعایت اخلاق اسلامی و حریم اشخاص

یکی از مهم‌ترین جلوه­‌های بارز در نحوه‌ پاسخگویی معظم­‌له به پرسش­‌ها رعایت جدی اخلاق اسلامی و حریم اشخاص است. در تعداد قابل توجهی از پرسش­‌ها، دانشجویان با ذکر نام درباره‌ پرونده‌ قضایی یا دیدگاه­‌های سیاسی برخی اشخاص سؤال می­‌کنند. طبیعی است در شرایط خاصی که کشور در سال­‌های 1376 تا 1382 به دلیل افراط و تفریط­‌هایی که در محافل سیاسی، مطبوعاتی و حتی برخی دستگاه­‌ها و قوای کشور صورت می­‌گرفت قرار داشت، دانشجویان خواستار موضع­‌گیری صریح مقام معظم رهبری درباره اشخاص و گروه­‌ها بودند. اما ایشان با دقت تمام در پاسخ عملاً درس عدالت و تقوا را به دانشجویان آموزش می­‌دهند. برای نمونه:

* دانشجویی به صورت کتبی دو سؤال در مورد فردی خاص و همچنین سرانجام پرونده‌ شهرداری تهران مطرح می­‌کند. حضرت آیت­‌الله خامنه­‌ای در پاسخ به سؤال اول می­‌فرمایند: «در سؤال اول اسم خاص است و من همان‌طور که گفتم جواب نمی­‌دهم» و در پاسخ به سؤال دوم هم اضافه می­‌کنند من هیچ دخالتی در این ندارم، روند قضایی باید طی شود».(4)

* سؤال­‌کننده‌ دیگری با ذکر نام فردی تقاضای اعزام گروه تحقیق به دفتر نمایندگی رهبری در دانشگاهی را می‌کند و معظم­‌له در پاسخ فرمودند: «با اجازه‌ نویسنده‌ این نامه، این اسم را نمی­‌آورم که قضیه خصوصی نشود» و تأکید می­‌کنند که درباره‌ موضوع تحقیق خواهند کرد.(5)

* دانشجوی دیگری در مورد محاکمه‌ یاران انقلاب می­‌پرسد. مقام معظم رهبری در پاسخ می­‌فرمایند: «دو نفر را اسم آورده­‌اند که من اسم­‌ها را اصلاً نخواهم خواند. این را توجه داشته باشید، من اسم اشخاص را اینجا، چه به نیکی چه به بدی یاد شده باشند نمی­‌خوانم ...»

آن‌گاه در پاسخ ادامه می­‌دهند اینکه کسی چون جزو یاران انقلاب بوده، اگر کاری خلاف قانون کرد نباید محاکمه شود غیر منطقی است و ... و در واقع رعایت اصل عدالت و یکسان بودن همه‌ی افراد در برابر قانون را مورد تأکید قرار می­‌دهند.(6)

*حمایت از مسئولان

از دیگر نکات قابل توجه در مجموعه‌ پاسخ­‌های مقام معظم رهبری به پرسش­‌های دانشجویان، تأکید بر حمایت از مسئولان قوا خصوصاً قوه‌ مجریه و ذکر دلایل این حمایت است. معظم‌له با بیان سختی­‌ها و دشواری­‌های امور اجرایی، اعتماد به مسئولان و دولت­‌های منتخب مردم و حمایت از آنان را وظیفه‌ خود و همه‌ افراد و گروه‌های معتقد به نظام و انقلاب می­‌دانند و انتقادهای مخرب و حملات پی‌درپی به دولت­‌ها در مجامع عمومی را امری خلاف مصلحت دانسته و ضمن تأکید بر وجود پاره­‌ای انتقادات به عملکرد مسئولان مختلف در ادوار گوناگون، تذکر خصوصی به آنان با دلسوزی و نصیحت خیرخواهانه و امید به اصلاح امور را امری صحیح و قابل قبول مصداق صحیح انتقاد سازنده می­‌دانند و بر شیوه‌ خود در حمایت از همه‌ دولت­‌ها، تذکرات خصوصی به مسئولان و هشدار علنی در صورت بروز عارضه­‌ای مهم با رعایت مصلحت حفظ نظام تأکید می­‌کنند.(7)

همچنین به رسمیت شناختن تفکیک قوا و عدم مداخله در امور هر قوه و مخصوصاً قوه‌ی مقننه از دیگر تأکیدات معظم‌له است. پاسخ به برخی از این پرسش­‌ها(8) به‌خوبی نشان­‌دهنده‌ حساسیت ایشان در حفظ استقلال قوه‌ مقننه و عدم مداخله در امور لوایح و مصوبات از یک‌سو و حمایت از قوانین مصوب مجلس که به تأیید نهایی شورای نگهبان رسیده باشد از سوی دیگر است.

البته این حمایت­‌ها نافی مسئولیت یکسان همه‌ی افراد، گروه­‌ها و مسئولین در برابر قانون نظارت بر عملکرد آنان نیست. ایشان در پاسخ به پرسش‌هایی(9) در این زمینه بر ضرورت نظارت بر همه‌ نهادها و دستگاه­‌ها حتی نهادهای منسوب به دفتر رهبری یا دستگاه­‌هایی که مسئولین آن‌ها از طرف مقام معظم رهبری منصوب می‌شوند تأکید می­‌کنند.

*طرح چند نکته با دانشجویان

معمولاً دانشجویان که از اقشار جوان و آرمان­‌گرا در هر جامعه خصوصاً جمهوری اسلامی ایران هستند با دیدن برخی معضلات و ناکامی­ در نیل به برخی اهداف ممکن است دچار ناامیدی یا افسردگی شوند. مقام معظم رهبری با درک دقیقی که از روحیات این نسل پرشور دارند و با علاقه‌ قلبی خاص به ایشان همواره در دیدارهای خود با این گروه چند نکته را مورد توجه و تأکید قرار می­‌دهند از جمله:

الف. تحلیل­‌های صحیح و منصفانه که در آن از بزرگ­‌نمایی و سیاه­‌نمایی مسائل کشور خودداری شود.(10)

ب. تشریح پیشرفت­‌های صورت‌گرفته در موضوعات مختلف پس از پیروزی انقلاب اسلامی در مقایسه با دوران ستم­شاهی پهلوی و یا وضع دیگر کشورها.(11)

ج. همدلی و تأیید نگرانی­‌ها و آرمان­‌خواهی نسل جوان.(12)

د. امیدبخشی واقع­‌بینانه به جوانان و ترسیم آینده­‌ای روشن با اتکال به خدا، تداوم تلاش و بصیرت به موضوعات مختلف.(13)

ه. به رسمیت شناختن اختلاف سلیقه در مسائل سیاسی - اجتماعی و عدم هراس از اختلافات سلیقه­‌ای و روشی(14)

و. آرامش­‌بخشی و عدم نگرانی از صراحت و رک­‌گویی جوانان در ابراز عقیده(15)

ز. استفاده از عنصر طنز و مزاح برای تلطیف فضا و القای روحیه‌ نشاط به جمع و نیز تذکر به دانشجویان، از جمله:

* در پاسخ به برخی پرسش­‌های کتبی به اغلاط املایی و یا بد خط بودن برخی دانشجویان و یا برخی نکات دیگر اشاره کرده‌اند.(16)

* معظم‌له وقتی پرسش کتبی یکی از دانشجویان را قرائت می­‌کنند، در سطر آخر آن می­‌بینند که آن دانشجو نوشته: «... خواهشمندم این درخواست را در بین جمع ارائه نفرمایید» ایشان در پاسخ می­‌فرمایند: «من اول که این پایین را نمی­‌خوانم ... حقش بود بالایش می‌‌نوشتند» و بعد با اینکه معلوم است که خطا از آن دانشجو بوده که در ابتدای نامه‌ خود، محرمانه بودن آن را درج نکرده، معظم‌له با بزرگواری از آن دانشجو معذرت می­‌خواهند.(17) بدین ترتیب هم از رنجش آن دانشجو جلوگیری شده، هم جمع حاضران با نمونه­‌ای از حسن سلوک اخلاقی به‌صورت عملی آشنا شده­‌اند.

ح. آزادی و احساس امنیت دانشجویان در طرح­ پرسش­‌های متنوع سیاسی - اجتماعی، فرهنگی و حتی شخصی و یا درباره‌ی زندگی شخصی و مبارزات مقام معظم رهبری، زمینه‌ی طرح بسیاری از مطالب خواندنی در موضوعات مختلف و حاوی نکته­‌های ناب را فراهم کرده است که مروری مختصر بر فهرست پرسش­‌ها به‌خوبی نشان­‌دهنده‌ این نکات جالب توجه و متنوع است. برای نمونه:

- ویژگی­‌ها و خصوصیات دوران جوانی و جوان مسلمان

- الگوگیری دختران جوان از زندگی حضرت فاطمه‌ی زهرا(س)

- خاطرات معظم‌له از دوران جوانی و علایق ایشان

- تبیین مفهوم و محدوده‌ آزادی، جمهوریت و انتقاد

- تحلیل علل وقوع انقلاب اسلامی

- مبارزه با فساد اداری و اقتصادی

- نوگرایی، مد، نیاز به هیجان و حجاب

- مسائل مربوط به ولایت فقیه، نظارت بر رهبری، میزان و نحوه‌ آگاهی مقام معظم رهبری از مسائل کشور و نحوه‌ اطلاع از دیدگاه معظم‌له

- تهاجم فرهنگی، جمود و تحجر

- روحانیت و دادگاه ویژه‌ روحانیت

از نکات قابل توجه در این دیدارها بیانات ابتدایی مقام معظم رهبری در برخی از دیدارها است. همچنین گاه بدون طرح سؤالی از سوی دانشجویان، معظم‌له به دلیل اهمیت برخی از مطالب مستقلاً به آن پرداخته­‌اند؛ به‌ عنوان نمونه ایشان در پایان دیدار با جمعی از جوانان در تاریخ 1377/11/13 با توجه به عدم طرح پرسش در موضوع نماز به بیان بحثی درباره‌ اهمیت نماز پرداخته‌اند.(18)

*پی‌نوشت‌ها:

1. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی 1382/2/22

2. همان

3. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با جمعی از اساتید دانشگاه­‌ها 1390/6/2

4. علیرضا مختارپور قهرودی، 1393، پرسش و پاسخ (پاسخ به پرسش‌های دانشجویان)، تهران: انقلاب اسلامی، ص 74

5. همان، ص 119

6. همان، ص 288

7. همان، صص 112، 294، 296

8. همان، صص 80، 370، 385، 422

9. همان، صص 310، 328

10. همان، ص 228

11. همان، صص 2، 253،‌ 338

12. همان، صص 203، 284

13. همان، ص 344

14. همان، صص 23، 108

15. همان، صص 228، 240

16. همان، صص 55، 93، 116، 228، 284

17. همان، ص 441

18. همان، ص 194