آثار موزه مقدم مکتوب نشده‌اند

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، خانه و موزه مقدم، متعلق به دانشگاه تهران، از جمله خانه‌های مجلل دوران قاجار، متعلق به یکی از درباریان آن دوره، یعنی «محمدتقی خان احتساب‌الملک» رییس اداره احتسابیه تهران و وزیر مختار ایران در برن سوییس بوده است. این خانه بعدها در اختیار پسر احتساب‌الملک یعنی محسن مقدم، از استادان ممتاز باستان‌شناسی دانشگاه تهران و یکی از بنیانگذاران پردیس هنرهای زیبای این دانشگاه، قرار گرفت و آثار مهم بسیاری از میراث فرهنگی ایران را در این خانه گرد آورد. تصاویر این آثار با تمام اهمیت خود تاکنون در کتابی گردآوری نشده‌اند. 

این خانه اکنون در ضلع شمالی خیابان امام خمینی، بعد از خیابان شیخ هادی واقع شده و در تاریخ 20 آذر 1379 با شماره ثبت 2929 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده ‌است. 

احتساب‌الملک دو پسر به نام‌های حسن و محسن داشت که برای ادامه تحصیل به اروپا رفتند. حسن مقدم که در جوانی فوت کرد، هم‌اکنون به عنوان یکی از نمایشنامه‌نویسان مهم ایران با نمایشنامه معروف «جعفرخان از فرنگ برگشته» به شمار می‌رود. این نمایشنامه تاثیر بسیاری بر جریان نمایشنامه‌نویسی جدید در ایران داشت. 

محسن مقدم پس از به پایان رسیدن تحصیلاتش در رشته‌های نقاشی، تاریخ هنر و باستان شناسی در سال 1315 به ایران بازگشت و به همراه همسر فرانسوی خود «سُلما» در خانه پدری، یعنی محل کنونی موزه مقدم، ساکن شد. طراحی نشان دانشگاه تهران و البته فرم لباس استادان این دانشگاه که با الهام از تاریخ و فرهنگ کهن ایران آفریده شده، یکی از آثار ماندگار زنده‌یاد محسن مقدم است. 

سلما پس از چندی کارمند کتابخانه و موزه ملی ایران شد. این دو محقق تصمیم گرفتند تا هیچ‌گاه صاحب فرزند نشوند و در عوض زندگی خود را وقف ایجاد یک موزه برای نگهداری اشیاء باستانی در حال تخریب و نابودی کردند. 

بر این اساس محسن مقدم و همسرش در کنار فعالیت‌های علمی، آثار و اشیاء فراوانی را با هدف حفظ میراث فرهنگی و تاریخی ایران گردآوری کردند. این خانه با تمام متعلقاتش در سال 1351 (1972) از سوی مقدم وقف دانشگاه تهران شد. بخشی از این خانه که در سال 1337 ساخته شد، آتلیه نقاشی و کتابخانه مقدم بوده است. این مکان در حال حاضر به منظور نگهداری از کتاب‌های دکتر مقدم و دیگر کتاب‌های مرتبط با باستان‌شناسی و هنر برای استفاده از عموم پژوهشگران بازسازی شده است. 

مجموعه منسوجات این خانه یکی از ناب‌ترین این مجموعه‌ها در جهان است. این مجموعه اکنون در درون خود عمارت به صورت منجمد نگهداری می‌شود و تنها یکی از آن‌ها در درون یک قاب شیشه‌ای در معرض دید عموم قرار گرفته است. علاوه بر تمامی درب‌ها و دیوارهای کاشی کاری شده در عمارت باشکوه مقدم، یک اتاق کوچک نیز در کنار درب ورودی زیرزمین وجود دارد که تمامی درب‌ها و دیوارهایش با سنگهای ارزشمند و مرجان‌های زیبا تزیین شده است. 

سیر تحول صنعت سفال و کاشی ایران در حوضخانه 
حوضخانه خانه مقدم در دوره مظفرالدین شاه همزمان با احداث خانه توسط پدر مقدم، ساخته شده است. تزیینات دیوارهای حوضخانه توسط خود محسن مقدم از کاشی و قطعات ظروف سفالین برگرفته از آثاری نفیس متعلق به سده‌های چهارم تا سیزدهم هجری قمری است که سیر و تحول صنعت سفال و کاشی ایران را به نمایش می‌گذارد. 

مقدم در خاطرات خود یادآوری کرده که اشیاء گردآوری شده در خانه‌اش را که از ارزشمندترین اشیا تاریخی هستند و اکنون در معرض دید عموم گذاشته شده‌اند، یا از دست فروشان خریداری کرده و یا از مالکانی که قصد داشتند خانه‌های تاریخی خود را با هرچه که درونشان هست تخریب کنند. 

همچنین این استاد ممتاز باستان‌شناسی دانشگاه تهران، اشیایی را که به خارج از کشور قاچاق شده بودند و یا درون ایران دست به دست می چرخیدند، با استفاده از دارایی شخصی‌اش و ثروتی که به ارث برده بود خریداری کرد تا بتواند آن‌ها را در ایران نگه دارد یا به ایران بازگرداند. 

در عین حال، برخی از این اشیاء تاریخی نیز از طرف سفیران یا میهمانان خارجی به او هدیه داده شده‌اند. همچنین برخی دیگر از این اشیاء شامل ظرف‌های سفالی قرمز تپه «چشمه علی» متعلق به هزاره پنجم قبل از میلاد است. 

پروفسور آرتور اپهام پوپ، مورخ و هنرشناس آمریکایی در دهه 60 میلادی مقاله‌ای با عنوان «سیری در هنرهای ایرانی»، در مجله «سپید و سیاه» درباره این خانه منحصر به فرد و اشیاء تاریخی آن به چاپ رساند. پوپ در این مقاله از خانه مقدم با عنوان «ارزشمندترین خانه جهان» یاد کرد. 

مقدم در سال 1987 (1366) چشم از جهان فرو بست. پس از مرگ او، این خانه تحت مراقبت و سرپرستی همسرش سلما، قرار داشت و او در سال 1369 (1990) این خانه را در اختیار دانشگاه تهران قرار داد. در نهایت این موزه از سال 1388 (2009) پس از تمام شدن کار مرمت، افتتاح شد. 

و چه بهتر است در راستای ترویج هرچه بیشتر و بهتر «تاریخ هنر ایران» آثار و اشیای متعلق به این موزه در قالب یک کتاب پژوهشی گردآوری شوند.