رحلت علامه محمدتقی جعفری
روز ۲۵ آبان سالگرد رحلت علامه محمدتقی جعفری است . وی در 1304ش در تبریز دیده به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی را در دبستان اعتماد آغاز کرد، اما در کلاس پنجم به دلیل فقر مالی ناگزیر مدرسه را رها کرده و برای امرار معاش به کار مشغول شد. پس از مدتی نیمی از روز را به کار پرداخت و نیمی دیگر را به تحصیل در مدرسه طالبیه مشغول شد. او سپس برای ادامه تحصیل عازم تهران شد و از درس آیت‌الله شیخ محمدرضا تنکابنی و همچنین میرزا مهدی آشتیانی که در مدرسه مروی تشکیل می‌شد، بهره برد.
علامه جعفری پس از تحصیل در تهران عازم قم شد و بعد از یکسال و نیم اقامت در این شهر در اواخر 1323 ش. رهسپار نجف گردید. او در این شهر وارد مدرسه صدر شد و درس خارج را شروع کرد. علامه جعفری از محضر آیات عظام شیخ محمدکاظم شیرازی، سیدابوالقاسم خوئی، سید محمود شاهرودی، سید محسن طباطبائی حکیم، سیدعبدالهادی شیرازی، سیدهادی میلانی و سیدجمال گلپایگانی بهره‌های فراوان برد. او دروس فلسفی و عرفانی را نزد شیخ صدرای قفقازی و شیخ مرتضی طالقانی فراگرفت و همزمان به مطالعه کتب علوم انسانی پرداخت و با اندیشه‌ها و معارف شرق و غرب آشنا شد.
پس از طی مراحل فوق به تدریس درس خارج و فقه و اصول به ویژه کتابهای مکاسب و کفایه پرداخت و قسمتهایی از تقریرات درسی آیت‌الله خوئی و آیت‌الله سید عبدالهادی شیرازی را به رشته تحریر در‌آورد. او پس از 11 سال اقامت در نجف در اواسط دهه 30 عازم ایران شد و به خدمت آیت‌الله بروجردی رسید. آیت‌الله بروجردی از وی خواست در قم بماند و به تدریس ادامه دهد اما آب شور قم به مزاج علامه سازگار نبود و وی ناچار شد قم را به سوی مشهد ترک کند. او یکسال در مشهد ماند و سپس رهسپار تهران شد و در مدرسه مروی به تدریس پرداخت. وی درخواست آیات عظام شیخ محمدتقی آملی و سیداحمد خوانساری را برای عهده داری مسئولیت امام جماعت مسجد نپذیرفت و به کار تدریس و تحقیق و تألیف پرداخت.
بعدها با استادانی چون مرتضی مطهری، بدیع‌الزمان فروزانفر و دکتر محمدابراهیم آیتی آشنا شد و مورد توجه و عنایت آنان قرار گرفت.
از ویژگی‌‌های علامه، تلاش مداوم ایشان برای اتصال حوزه و دانشگاه و علوم قدیم و جدید بود. او به دلیل آشنائی با زبان حوزویان و دانشگاهیان آثاری به یادگار گذاشت که مورد توجه هر دو قشر قرار گرفت.
علامه جعفری با اشراف به فقه، فلسفه، هنر و زیبائی شناسی در اسلام و نیم‌قرن فعالیت علمی و پژوهشی، بیش از 100 جلد کتاب و رساله تحریر نمود. همچنین 27 جلد کتاب در زمینة شرح و تفسیر نهج‌البلاغه و 15 جلد کتاب در زمینه تفسیر مثنوی معنوی مولوی نگاشت. نقد و تحلیل مثنوی و شرح و تفسیر نهج‌البلاغه نیز از دیگر آثار ارزشمند وی می‌باشد.
فهرست آثار علامه جعفری
عناوین بخش عمده آثار منتشره استاد علامه جعفری(ره) به ترتیب تاریخ اولین چاپ، ذیلاً درج می‌گردد:
۱ - الامر بین‌الامرین فی الجبر و التفویض، المطبعه الحیدریه، نجف اشرف، ۱۳۷۱ ق (۱۳۳۰ ش)
۲ - الرضاع، المطبعه الحیدریه، نجف اشرف، ۱۳۷۳ ق (۱۳۳۲ ش)
۳- تعاون الدین والعلم،انتشار به اهتمام مرحوم آقای حاج سید خلیلی، تهران، ۱۳۷۸ ق (1332 ش)
۴- ارتباط انسان و جهان، ۳ جلد، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۳۷
۵- مبدا اعلی یا پشتیبان نهائی بشر، انتشارات ارالکتب الاسلامیه، تهران، 1340
۶ - وجدان، کتابفروشی اسلامی، تهران، 1342
۷- جبر و اختیار، شرکت سهامی انتشار، تهران، ۱۳۴۴
۸- آفرینش و انسان، شرکت سهامی انتشار، تهران، ۱۳۴۴
۹ - طبیعت و ماوراء طبیعت، شرکت سهامی انتشار، تهران، ۱۳۴۴
۱۰ - علم در خدمت انسان، شرکت سهامی انتشار، تهران، ۱۳۴۴
۱۱ -اخلاق و مذهب، شرکت سهامی انتشار، تهران، ۱۳۴۴
۱۲ - رابطه علم و حقیقت، کتابفروشی سروش، تبریز، ۱۳۴۵
۱۳- توضیح و بررسی مصاحبه برتراند راسل - وایت، شرکت سهامی انتشار، تهران، ۱۳۴۵
۱۴- نیایش حسین(ع) در بیابان عرفات، کتابفروشی شمس، تهران، ۱۳۴۷
۱۵- منابع فقه، شرکت سهامی انتشار، تهران، ۱۳۴۹
۱۶- انسان در افق قرآن، کانون علمی تربیتی جهان اسلام، اصفهان، ۱۳۴۹
۱۷ - نقد و بررسی برگزیده افکار راسل، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۵۰
۱۸ – رساله‌ای در علم امام علیه‌السلام، کتابفروشی اسلامی، تهران، 1350
۱۹- ایده‌آل زندگی و زندگی ایده‌آل، انتشارات حقیقت، تهران، 1۳۵۲
۲۰ - نگاهی به امام علی (ع)، انتشارات نور، تهران، ۱۳۵۳
۲۱ - تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی مولوی، ۱۵ جلد، شرکت سهامی انتشار، کتابخانه صدر، و انتشارات اسلامی، تهران، ۱۳۵4- 1349
۲۲- حرکت و تحول، انتشارات فجر، تهران، ۱۳۵۶
۲۳ - مجموعه مقالات، انتشارات حافظ، تهران، ۱۳۵۷
۲۴ - مولوی و جهان بینی‌ها، انتشارات بعثت، تهران، ۱۳۵۷
۲۵ - فلسفه و هدف زندگی، انششارات صدر، تهران، ۱۳۵۹
۲۶- طرح‌هایی در انقلاب فوهنگی، انتشارات پیشوا، تهران، ۱۳۵۹
۲۷- کیفر سرقت در اسلام، انتشارات اسلامی، تهران، ۱۳۵۹
۲۸ -ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، ۲۷ جلد، دفترنشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳7۷-1357
۲۹ - علم از دیدگاه اسلام، سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی، تهران، ۱۳۶۰
۳۰- شناخت از دیدگاه علمی و از دیدگاه قرآن، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۶0
۳۱ - حیات معقول، انتشارات سیمای نور، تهران، ۱۳۶۰
۳۲ - شناخت انسان در تصعید حیات تکاملی، انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۲
۳۳ - فلسفه زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۴
۳۴ - از دریا به دریا، ۴ جلد رحلی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۴
۳۵ - تحلیل شخصیت خیام، انتشارات کیهان، تهران، ۱۳۶۸
۳۶ - علم و دین در حیات معقول، کانون علم و دین، تهران، ۱۳۶۹
۳۷- حکمت اصول سیاسی اسلام، بنیاد نهج‌البلاغه، تهران، ۱۳۶۹
۳۸ – تحقیق در دو نظام حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب، دفترخدمات حقوقی بین‌المللی، تهران، 1370
۳۹ - حکمت و اخلاق و عرفان در شعر نظامی، انتشارات کیهان، ۱۳۷۰
40- سرگذشت اندیشه‌ها، ۲ جلد، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1371-1370
۴۱ - بقا در قرن بیست و یکم؛ نقد وبررسی بیانیه وانکوورکانادا، کمیسیون یونسکو، تهران، 1370
۴۲- تحقیقی در فلسفه علم، دانشگاه صنعتی شریف، تهران، ۱۳۷۲
۴۳ - تکاپوی اندیشه‌ها، (مجموعه مصاحبه‌ها با محققین خارجی)، ۲ جلد، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1۳۷۳
۴۴ - عرفان اسلامی، دانشگاه صنعتی شریف، تهران، ۱۳۷۳
۴۵ - فرهنگ پیرو، فرهنگ پیشرو، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۷۳
۴۶- بررسی و نقد نظریات هیوم در چهار مسئله فلسفی، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ۱۳۷۴
۴۷ - فلسفه دین، ۲ جلد، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، ۱۳۷۵
۴۸ - عوامل جذابیت سخنان مولوی، دانشگاه تبریز، تبریز، ۱۳۷۶
۴۹ - رسائل فقهی، مؤسسه نشرکرامت، تهران، ۱۳۷۷
۵۰ - پیام خرد، مؤسسه نشرکرامت، تهران، ۱۳۷۷
.... و ده‌ها کتاب کوچک وبزرگ از آثار منتشرنشده و یا ویرایش‌های جدید آثار منتشره که پس از رحلت ایشان به همت مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، انتشار یافته است.
تنوع و ژرفایی این مجموعه گرانسنگ حکایتگر تنوع اضلاع رنگین‌کمان شخصیت علمی استاد و نشانگر حدود سیطره و استیلای وی برساحات متنوع دین، دانش، فرهنگ و فلسفه است. از هستی‌شناسی تا معرفت پژوهی و فلسفة علم، از جهان شناسی تا خلقت پژوهی و فلسفه حیات، از انسان‌شناسی و ترسیم حیات معقول، و تعلیم و تربیت، تا دیگر ژرفکاوی‌های فلسفی و کلامی، از بررسی مبانی علوم انسانی اجتماعی و روان‌شناسی و نقد مکاتب فلسفی اجتماعی غربی تا بررسی مبانی و مسائل فقه و حقوق، بویژه حقوق بشر و حقوق زن، از تلویح به برخی مباحث فیزیک نظری ومبانی معرفت‌شناختی ریاضیات تا تلمیح به مسائل علوم عالی طبیعت. همچنین از عرفان و سیر و سلوک و صیرورت هستانی تا فلسفه هنر وزیبایی‌شناسی، ازفرهنگ‌پژوهی و تمدن شناسی تا فلسفه تاریخ و دانش رجال؛ و همه و همه، عرصه‌گاه بُراق اندیشه استاد و جولانگاه زورق فکر وی بوده است، و مهم آن است که ایشان در بسیاری از این حوزه‌ها و عرصه‌ها سعی بر ارائه آرایی مستقل و نظریه‌های نوین داشته‌اند.
علامه جعفری بیش از 70 جلسه بحث و گفتگو با شخصیتهای بین‌المللی از جمله روژه‌گارودی، پروفسور عبدالسلام و پروفسور روزنتال داشته است. وی به دلیل علاقه به هنر و ادبیات، بیش از صد هزار شعر و قصیده و نظم فارسی و عربی و همچنین بخشهائی از ادبیات غرب را حفظ بود و آثار هنری ایشان همچنان یکی از منابع اصیل هنر از دیدگاه فلسفه و حکمت اسلامی است.
استاد محمدتقی جعفری فیلسوف و اندیشمند بزرگ دنیای اسلام، پیش از ظهر دوشنبه 25 آبان 1377 در سن 73 سالگی، در اثر سکته مغزی در یکی از بیمارستانهای لندن به دیار باقی شتافت. پیکر این عالم فرزانه در جوار امام رضا (ع) به خاک سپرده شد.
موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی
نظرات