یادگارهای قیمتی فرمانفرما در شمیران

انستیتو پاستور هدیه فرمانفرما

در میان شلوغی و همهمه تجریش، ابتدای خیابان شریعتی دیواری آجری و قدیمی بازمانده از سال های گذشته خودنمایی می کند. تابلوی نصب شده بر گوشه دیوار نشان از وقفی بودن این ساختمان قدیمی دارد. تابلو البته در شلوغی و ازدحام و ساخت و سازهای تجریش گم شده است اما شمیرانی های قدیمی با این ساختمان قدیمی و خدمات بهداشتی ارائه شده در این مرکز آشنایی دارند.  ساختمان «انستیتو پاستور شمیران»  موقوفه دکتر صبار فرمانفرماییان از نوادگان فرمانفرماست و اکنون نیز به عنوان یکی از مراکز بهداشتی خدماتی را به شهروندان ارائه می دهد. «علی تیموری» صاحب مغازه نجاری در کوچه زغالی های تجریش درباره شناخت خود از خانواده فرمانفرماییان می گوید:« پدرم در این محله مغازه چوب بری داشت و به واسطه کارش با خانواده فرمانفرماییان آشنا بودیم. جباره خانم یکی از دختران فرمانفرما، زنی مؤمن و خوشنام در میان شمیرانی ها بود و دستی در کار خیر داشت. این ساختمان بخشی از یک باغ قدیمی باغی و از املاک فرمانفرما بود که برای استفاده عموم و بهبود وضع بهداشت ساکنان شمیران وقف شد. تا قبل از وقف این باغ، جباره خانم در همین ساختمان زندگی می کرد اما پس از آنکه ساختمان انستیتو در این محل دایر شد، او وسایل شخصی اش را فروخت و به نیازمندان اهدا کرد. املاک زیادی در تجریش و شمیران در تملک فرمانفرماییان بود؛ حتی برخی مغازه های کوچه زغالی ها هم از املاک آنها به شمار می رفت.»

صبار فرمانفرماییان، فرزند عبدالحسین فرمانفرما، همان کسی است که نام او با انستیتو پاستور تجریش گره خورده است. غلامحسین فرمانفرما به تحصیل فرزندانش اهمیت بسیاری می داد. به همین دلیل آنها را برای تحصیل در دانشگاه های معتبر روانه خارج از کشور می کرد. صبار یکی از فرزندان او بود که پس از دریافت مدرک دکترای پزشکی‌ در فرانسه و سوییس راهی ایران و در وزارت بهداری مشغول به کار شد و تا سمت مدیرکلی وزارتخانه پیش رفت. «نصرالله حدادی» داستان راه‌اندازی انستیتو پاستور در تجریش را با یکی از فرزندان فرمانفرما مرتبط می داند و می گوید:«دکتر صبار بعد از واقعه کودتای 28 مرداد سال 1332 به کشور ایتالیا رفت و در آنجا به استخدام سازمان بهداشت جهانی درآمد. سازمان بهداشت جهانی به دلیل تلاش او برای ریشه‌کنی بیماری مالاریا در کشورهای آفریقایی و جنوب شرق آسیا، او را به‌عنوان یکی از 8مالاریاشناس برتر جهان انتخاب و معرفی کرد. دولت ایران سال 1350 از او برای سرپرستی انستیتو پاستور به ایران دعوت کرد. دکتر صبار فرمانفرماییان تا آخر عمر در ایران ماند و ملک مسکونی خود در تجریش را وقف انستیتو پاستور ایران کرد. او سال 1385 از دنیا رفت.

باغ سفارت در فرمانیه

عبدالحسین میرزا سال ۱۲۳۱ ( ۱۲۷۰ هجری قمری) در تبریز به دنیا آمد. او دایی محمد مصدق و داماد و برادر زن مظفرالدین‌شاه قاجار بود. حدادی درباره املاک فرمانفرما می گوید:«در دوره ای که عبدالحسین والی تبریز بود مهتری به نام رضاخان ماکسیم داشت. بعدها که رضاخان به تهران آمد و شاه شد با دیدن املاک و اموال فرمانفرما طمع کرد و درصدد غصب اموال او درآمد. بخشی از املاک و باغ های فرمانفرما در محدوده ای قرار داشت که اکنون نام فرمانیه به آن اطلاق می شود. یکی از بزرگترین باغ های او باغی است در خیابان شهید لواسانی (فرمانیه) که اکنون با نام سفارت ایتالیا شناخته می شود. این باغ 30 هزار مترمربعی اکنون در تملک دولت ایتالیاست اما در گذشته یکی از باغ های ییلاقی فرمانفرما به شمار می رفت. نقل است که فرمانفرما به دلیل بدهی این باغ را فروخت. پس از غصب اموال او  توسط رضاخان، فرمانفرما این باغ را به مبلغ حدود 12 هزار تومان به سفارت ایتالیا  فروخت. این باغ که محل اقامت ییلاقی فرمانفرما بود نمونه ای از یک باغ ایرانی است و چند عمارت قدیمی در آن قرار دارد.»

فرمانفرما فرزندان بسیاری داشت . بسیاری از آنها در رشته های پزشکی و هنری تحصیل و برخی وزیر و وکیل شدند. یکی از دختران او به نام «ستاره فرمانفرماییان» بنیانگذار مددکاری اجتماعی در ایران است. کتاب «دختری از ایران» از نوشته های اوست. دشمنی رضاخان تا زمان به قتل رساندن پسر بزرگ فرمانفرما، نصرت الدوله فیروز ادامه داشت. فرمانفرما از ترسش خودرو رویزرویزش را به رضاخان اهدا کرد. عبدالحسین میرزا سال 1318 در باغ رضوانیه در محدوده تجریش  سکته کرد و در باغ طوطی در نزدیکی حرم  حضرت عبدالعظیم(ع) به خاک سپرده شد.