ضرورت توجه به مکتوبات شهید محراب

گزارشی به مناسبت سالگرد شهادت آیت‌الله اشرفی اصفهانی؛

بیست و سوم مهر ماه، بیست و نهمین سالگرد شهادت آیت‌الله اشرفی اصفهانی، شهید محراب است، روحانی عالمی که کتاب‌های البیان، مجمع‌الشتات و تفسیر قرآنش سال‌هاست مهجور و از نظرها مغفول مانده‌اند.
آیت‌الله شهید عطاءالله اشرفی اصفهانی بیشتر به عنوان یک مبارز سیاسی شناخته شده، در حالی که این عالم بزرگوار، خاستگاه حوزوی داشت، از نوجوانی به تحصیل دروس حوزه پرداخت و تا پیش از شهادت، کتاب‌هایی در حوزه علوم دینی از خود به جای گذاشت که از مهم‌ترین آنها می‌توان به البیان (با موضوع علوم قرآن، به زبان فارسی)، مجمع‌الشتات (در اصول دین و عقاید و کلام، به زبان عربی) و تفسیر قرآن (خلاصه‌ای از تفاسیر شیعه و سنی) اشاره کرد.

سالگرد شهادت این روحانی بزرگوار، بهانه‌ای مناسب برای آشنایی بیشتر با این کتاب‌هاست، اما نکته قابل تامل این که گویا کتاب‌های شهید اشرفی اصفهانی، بیشتر از آنچه فکر کنیم، مهجور و مغفول مانده‌اند و حتی تدریس نمی‌شوند و انتشار هم(جز یک کتاب) نیافته‌اند! گواه این سخن، تماس‌های متعددی است که توسط نگارنده این سطور برای آشنایی بیشتر با محتوای کتاب‌های این شهید با استادان و کتاب‌شناسان حوزه‌های علمیه برقرار شد، اما به مقصود مطلوب نرسید.

از کتاب‌های شهید اشرفی اصفهانی، تنها مجمع‌الشتات است که به همت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و توسط سیدعلی حسینی به فارسی برگردان و منتشر شده است و به نظر می‌رسد هیچ تلاش ویژه‌ای، نه از سوی حوزه و دانشگاه و نه از سوی بازماندگان شهید اشرفی اصفهانی در راستای معرفی و شناساندن بیشتر وجهه علمی و همچنین آثار مکتوب این شخصیت علمی، صورت نگرفته است.

اگرچه شهید اشرفی اصفهانی روحانی مبارزی بود که به عنوان یک شخصیت سیاسی و انقلابی برای ایرانیان شناخته شد، اما نگاهی به زندگی این روحانی شهید نشان می‌دهد که وی از نظر علمی نیز شخصیت ویژه‌ای داشت که متاسفانه از نظرها مغفول مانده است.

شهید اشرفی اصفهانی، یادگیری دروس حوزه را از نوجوانی در حوزه علمیه اصفهان آغاز کرد. دوره‏های مقدمات و سطح فقه و اصول را نزد استادانی مانند سیدمهدی درچه‏ای و سیدمحمد نجف‌آبادی و دوره عالی و اجتهادی فقه و اصول را نزد شیخ عبدالکریم حائری‌یزدی، سیدمحمد حجت، سیدحسین طباطبایی بروجردی و امام خمینی(ره) فراگرفت. آیت‌الله حجت کوه‌کمره‌ای، آیت‌الله حاج سیدمحمدتقی خوانساری، آیت‌الله سید‌صدرالدین صدر نیز از استادان شهید اشرفی اصفهانی بودند.

شهید اشرفی اصفهانی پس از زمانی اندک، از فضلا و مدرسان نامی و برجسته حوزه علمیه قم شد و درجه علمی وی به قدری متعالی بود که نخستین اجازه اجتهاد صادره از سوی مرحوم آیه‌الله حاج سیدمحمدتقی خوانساری به او داده شد. در آن هنگام شهید اشرفی چهل ساله بود. به عقیده برخی صاحب‌نظران، تالیفات شهید اشرفی و به‌ویژه تفسیر قرآن او، در حقیقت به رشته تحریر درآوردن تقریرات همین استادان و نیز مجموعه دست‌نوشته‌ها، تقریرات و متن سلسله درس‌های خود وی محسوب می‌شوند.

در توصیف جنبه علمی شهید اشرفی اصفهانی، امام خمینی (ره) وی را «جامع علم مفید» دانستند. این صفت بی‌جایی نیست، وقتی بدانیم این شهید بزرگوار در علومی از جمله ادبیات (صرف و نحو و منطق)، اصول، فقه، فلسفه و حکمت و تفسیر تخصص داشت. مطالعات وی در آخرین سال‌های حیات، بیشتر بر علوم قرآنی و مطالعه تفاسیر شیعه و سنی متمرکز بود و کتاب «البیان» را نیز در همین دوران نوشت، کتابی که انتشارش در دوران حیات وی میسر نشد.

شهید محراب، در سال 1281 شمسی در خمینی‌شهر ‌اصفهان، متولد و در ظهر جمعه 23 مهر 1361، در حال اقامه نماز جمعه کرمانشاه و در یک انفجار توسط منافقان کوردل به شهادت رسید. مقبره او در تخت فولاد اصفهان است، آرامگاه ابدی بسیاری از دانشمندان و عالمان سرزمین ما.