امام صدر 40 سال پیش اجتهاد پویا را مطرح کرد

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق کاملان، استاد دانشگاه و حوزه و عضو هیات علمی دانشگاه مفید، در نشست «درس‌گفتار اندیشه و عمل» ورود مبحث اجتهاد پویا به فقه اسلامی را مربوط به سال 1972 میلادی و از سوی امام موسی صدر عنوان کرد.-
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)‌، این برنامه پنجمین جلسه از سلسله نشست‌های «درس‌گفتار اندیشه و عمل» با نگاهی به کتاب «روح تشریع در اسلام» بود که دیروز(دوشنبه) در بنیاد امام موسی صدر برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق کاملان در این نشست گفت: سال‌های 1360 و 1361 دو سفر به سوریه و لبنان داشتم و از نزدیک با فعالیت‌های امام موسی صدر از نزدیک آشنا شدم. وی فعالیت‌های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را زیادی در لبنان انجام داده بود که راه‌اندازی بیمارستان، دارالایتام و حمایت همه جانبه از مستضعفان این کشور، از جمله آن‌ها بود.

وی افزود: در آن مقطع با فعالیت دو گروه مبارز جنبش عمل و حزب‌الله آشنا شدم. من گروه عمل را معتدل‌تر و میانه‌رو تر از حزب‌الله دیدم. سران این دو جنبش از من به عنوان داور برای حل اختلافاتشان دعوت کرده‌ بودند اما افراد گروه حزب‌الله گمان می‌کردند من به جنبش عمل گرایش دارم. در هر صورت با مذاکراتی که آن‌جا انجام شد، موفق شدم برخی اختلافات این دو گروه را حل کنم. در این سفر بود که با امام موسی صدر و نوشته‌هایش بیشتر آشنا شدم.

این عضو هیات علمی دانشگاه مفید با تاکید بر وجوه علمی شخصتی امام موسی صدر اضافه کرد: متاسفانه امروز جای ایشان میان عالمان دینی ایران خالی است. شخصیت‌های مانند شهید مرتضی مطهری و مرحوم طالقانی متعلق به ایرانند اما باید گفت شخصیت امام موسی صدر از نوع دیگری بود. وی با بزرگانی مانند آیت‌الله مکارم شیرازی و آیت‌الله زنجانی و برخی مراجع دیگر،‌ هم مباحثه بود و  بسیاری از عالمان و فقها، او را یک سر و گردن از اندیشمندان مذهبی معاصر بالاتر ارزیابی می‌کنند.

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به محبوبیت امام صدر در میان شیعیان لبنان، ادامه داد: امام صدر می‌توانست در ایران بماند و با پیگری دروس فقهی تبدیل به یکی از شخصیت‌های مذهبی ایران شود اما فعالیتش را از لبنان شروع کرد و باعث اعتلای شیعیان این کشور شد. متاسفانه سال‌هاست که ایران و لبنان از وجود این شخصیت برجسته محرومند.

کاملان همچنین گفت: امام صدر 40 سال پیش یعنی 1972 میلادی مبحث فلسفه فقه اسلامی را مطرح کرد. وی معتقد بود اسلام و یهودیت ادیانی پر شریعت‌اند اما مسیحیت این‌طور نیست و پیروان این آیین، احکام تورات، کتاب مقدس یهودیان را قبول دارند و البته به بسیاری از آن‌ها هم توجهی ندارند.

وی درباره جایگاه فقه در اسلام توضیح داد: قرآن کریم شش هزار و 236 آیه شریفه دارد که از میان آن‌ها تنها 500 آیه به نام آیات الاحکام شناخته می‌شوند و این یعنی یک دوازدهم قرآن کریم به احکام مذهبی اختصاص دارد. ضمن این‌که از میان 114 سوره مبارکه قرآن کریم، 85 سوره مکی‌اند و طی 13 سال حضور پیامبر اکرم (ص) در شهر مکه بر ایشان(ص) نازل شده‌اند.

کاملان در بخش دیگری از سخنانش درباره سوره یوسف گفت: این سوره از 111 آیه تشکیل شده است اما پیام اصلی و نهایی آن تنها دو نکته است که اولی بر عفت زن و مرد تاکید دارد و دیگری درباره برادران حضرت یوسف (ع) است که از روی حسد هر کاری را برای از بین بردن وی انجام دادند اما آن حضرت هنگامی که به قدرت رسید، با ‌آن‌ها مهربان بود. در بسیاری از آیات قرآن کریم هم داستان موسی و فرعون به عین الفاظ چندین بار تکرار شده که محور این داستان هم اخلاقی است.

وی در ادامه با مطرح کردن این پرسش که «آیا خداوند احکام شرعی را بدون هیچ منطقی وضع و قوانین مذهبی را تعیین کرده است؟» گفت: در میان شیعه به طور عمده عقل‌گرایی حاکم است، گرچه در تشیع سَلَفی‌گری هم داریم و اخباریون و تفکیکی‌ها هم هستند که جایگاهی برای عقل در شریعت قائل نیستند اما به طور کلی شیعیان عقل‌گرا به شمار می‌آیند. همین‌طور معتزله هم در تسنن چنین وضعیتی داشتند که از سوی حاکمان سیاسی سرکوب شدند اما در دو دهه اخیر به تدریج عقل‌گرایی میان اهل سنت هم رواج پیدا کرد.

وی در پایان سخنانش گفت: امام موسی صدر 40 سال پیش میان روشنفکران حوزوی اجتهاد پویا را در فقه شیعی مطرح کرد. وی با توجه به ثابت بودن احکام و پدید آمدن مدرنیته، سعی داشت بین این دو مقوله ارتباط برقرار کند. امروزه برای ورود به این مبحث باید هرمونتیک را هم مطرح کرد اما در آن زمان هرمنوتیک در حوزه‌ها چندان مطرح نبود. امام صدر کتاب فاخری به نام «دین در خدمت انسان دارد» و در آن اظهار می‌کند که دین باید در خدمت انسان قرار بگیرد. همچنین وی ثابت می‌کند انسان تنها موجود الهی است و خداوند هم در قرآن کریم فرموده است بخشی از روح خودم را در کالبد انسان دمیده‌ام.