وفاقی که بنی‌صدر نمی‌خواست

مروری بر ماجرای نوار شهید حسن آیت به مناسبت سالگرد ایام شهادت وی

سیدمجتبی مومنی- حسن آیت یکی از اعضای موثر حزب جمهوری اسلامی و دبیر سرویس سیاسی روزنامه بود. پیشینه درگیری بنی‌صدر با او به قبل از ایام انتخابات و در هنگام تهیه لیست کاندیداها برای حضور در ائتلاف بزرگ بود. در آن ایام، قرار بود که دفتر هماهنگی با رئیس جمهوری هم در ائتلاف بزرگ حاضر باشند، قرار بود در آن ائتلاف برخی از اعضای تیم بنی‌صدر هم باشند که به علت حضور آیت این ائتلاف صورت نگرفت.

ماجرای نوار آیت

اما ماجرای نوار آیت چه بود؟ فردی به نام عزت‌الله کفایتی از اعضای سازمان مجاهدین خلق، به اسم نماینده دانشجویان دانشگاه تبریز که در آن مقطع برای تحقق انقلاب فرهنگی، دانشگاه تبریز را اشغال کرده بودند نزد آیت می‌رود و در گفت‌و‌گویی محرمانه، اوضاع کشور را با او در میان می‌گذارد.

در این بین آیت هم نظرات خود را در مورد اوضاع و برخی اقدامات بنی‌صدر مطرح می‌کند. کفایتی صدای جلسه دو نفره و خصوصی را بدون اطلاع او، ضبط کرده و صدای ضبط شده را به طرفداران بنی‌صدر در روزنامه انقلاب اسلامی می‌رساند.

آیت در این گفت‌و‌گوی محرمانه، غافل از آن‌که صحبت‌هایش ضبط می‌شود و بعدها به‌طور گسترده پخش خواهد شد، مواضع جالبی را علیه بنی‌صدر اعلام کرده بود. مواضعی که شاید در آن برهه باورپذیر نبود.[1]

روزنامه انقلاب اسلامی

روز 28 خرداد، متن پیاده و تحریف شده یک نوار از سخنان سیدحسن آیت در روزنامه انقلاب اسلامی منتشر شد. روزنامه انقلاب اسلامی که هر روز عصرها منتشر و توزیع می‌شد، در آن روز ساعت ده صبح با تیتر «طرح توطئه توسط دکتر حسن آیت» منتشر شد و به این صورت، انتشار متن تحریف شده نوار آیت، تقریباً در همه روزنامه‌های عصر و یا فردای آن روز منعکس شد.

حتی روزنامه تایمز لندن، گزارش مفصلی در این‌باره نوشت. «محمود کاشانی می‌گوید: نواری که از آیت گرفتند در جای خودش یک تجسس و یک کار برنامه‌ریزی شده بود. این کار غیراخلاقی و ناجوانمردانه‌ای بود که یک کسی بیاید با دیگری گفت‌و‌گوی خصوصی بکند ولی نیت خودش را آشکار نکند. خب اگر این‌ها می‌خواستند یک گفت‌و‌گوی شرافتمندانه بکنند، باید یک ضبط صوت می‌گذاشتند روی میز تا آیت هم بفهمد که با کدام مخاطب دارد گفت‌وگو می‌کند. در این توطئه طیف عظیمی با هم متحد بودند؛ بنی‌صدر، حسین موسوی، گروه نهضت آزادی و مجاهدین خلق. آن‌ها از این نوار به‌عنوان یک حربه و یک سند که البته هر کس می‌تواند قربانی یک چنین اتفاقاتی بشود علیه آیت بهره‌برداری سیاسی کردند. باید دید چه روزنامه‌هایی در این زمینه به صورت متحد عمل کردند؟»[2]

دو نسخه مهم

البته در موضوع نوار دو نسخه وجود دارد، یک نسخه تحریف و سانسور شده؛ یعنی همان نسخه‌ای که روزنامه انقلاب اسلامی منتشر کرد و دیگری نسخه اصل و کامل که بعدها به دست آیت رسید و متن پیاده شده و کامل آن منتشر شد.

در متن منتشر شده این نوار در روزنامه انقلاب اسلامی در ظاهر به دلیل نامفهوم بودن صدا برخی جاها از سه نقطه استفاده شده بود و به این ترتیب و با هنرمندی، سانسور و تحریفی دقیق در محتوای این متن به وجود آمده بود. این تحریف با تطبیق هر دو متن روشن می‌شود.

از آیت دو نوار ضبط شده بود که نوار اول از نظر زمانی چند روز پس از نوار دوم تهیه شده بود. هر دو نوار گفت‌و‌گوی یک نفر با دکتر آیت بود و مشخص بود سخنان در محیطی خصوصی ذکر شده است و در آن از ذکر عناوین و القاب، خبری نبود. در این نوارها راجع به مسائل مختلفی صحبت شده بود؛ ولی بخش عمده آن مربوط به انقلاب فرهنگی از محتوا مشخص بود که سخنان قبل از 14خرداد و تعطیلی دانشگاه‌ها گفته شده است بنی‌صدر و رابطه او با مجلس اول که هنوز افتتاح نشده بود.[3]

موضع حزب جمهوری

در روز نخست روزنامه قسمت‌های تحریف شده صحبت‌های آیت را منتشر کرد و در انتهای متن وعده داد که محتوای نوار دوم فردا منتشر می‌شود. روز بعد، پنجشنبه، ۲۹ خرداد، وقتی محتوای دومین نوار آیت توسط روزنامه انقلاب اسلامی منتشر شد، در همان شماره نظر برخی از بزرگان را هم منتشر کرد.

یکی از این افراد بهشتی بود، او در دیدار هفتگی با خبرنگاران به این موضوع اشاره و گفته بود: «فکر می‌کنم عین نوشته را ملت ایران می‌تواند بخواند و درباره‌اش نظر بدهد و بیش از هرکس خود آقای آیت هستند که باید توضیح بدهند درباره این مطلب. چون این نه در رابطه با من و دوستانم بوده و نه در رابطه با حزب جمهوری اسلامی. آن‌طور که از تیتر سرمقاله و متن هم پیداست، مسئله‌ای است که مستقیما به خود آقای آیت و احیانا برخی از همفکران‌شان ربط داشته است.»[4] روزنامه جمهوری اسلامی 29 خرداد با تیتر «خود آقای آیت باید پاسخگوی نظراتش باشد» به نقل از دکتر بهشتی منتشر شد. زیر آن با تیتر «ما با هم میثاق وحدت بسته‌ایم» از بنی‌صدر و در کنار آن سوتیتری از دکتر بهشتی که «باید رسیدگی کرد که روزنامه انقلاب اسلامی با آن همه تاکید امام درباره وحدت، چگونه و با چه انگیزه‌ای با نظر یک شخص این طور اوضاع را متشنج می‌کند» و نیز با انتشار یک بیانیه و اطلاعیه حزب خطاب به دفاتر استانی و ... تلاش کرد تا جای ممکن مانع از افزایش تنش و وحدت‌شکنی شود. هاشمی رفسنجانی هم فارغ از اصل اقدام آیت در مورد وجود نوار و ... متذکر شد که چنین محتوایی نباید منتشر شود: «قرار شده است هرچه خواستیم منتشر کنیم با توافق یکدیگر چاپ شود، در خصوص انتشار این مسئله (نوار آیت) بحث نشد. چون به اینجا نرسیدیم و این مسائل را به بعد انداختیم، من معتقدم این کار درست نبود.»[5]

روایت دیگر از ماجرا

بادامچیان، عضو وقت شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی، پایان این ماجرا را چنین روایت می‌کند: «شهید جواد مالکی که نوار را پیاده کرد ... برخی از اعضای حزب گفتند آقای آیت باید از بنی‌صدر شکایت کند و اگر شکایت می‌کرد، بنی‌صدر کاملا محکوم بود. چون خودش در نوار دست برده بود و مطالب تحریف شده نوار را خودش در نشریه «انقلاب اسلامی» چاپ کرده بود ... شهید بهشتی فرمودند، چون رئیس‌جمهور (بنی‌صدر) متهم اصلی است، باید با حضرت امام مشورت شود ... شهید بهشتی خدمت امام رفتند و مطلب را با ایشان در میان گذاشتند پیاده شده نوار را هم برده بودند. امام ‌اعلام فرموده بودند که اگر شما میثاق وحدت با بنی‌صدر ببندید، خوب است ... بعد که شهید بهشتی نظر امام را در شورای مرکزی مطرح کرد، برخی از دوستان گفتند امام که تکلیف نکرده‌اند بنابراین باید شکایت کنیم. آقای بهشتی در آن جلسه از دکتر آیت خواستند که خودش تصمیم بگیرد، آقای آیت گفت: ما در این کشور معتقد به ولایت فقیه هستیم،‌ معلوم است که امام تمایلی به شکایت ندارد، بنابراین ما نظر ایشان را انجام می‌دهیم و با بنی‌صدر میثاق وحدت می‌بندیم.»[6]