یادی از پرآوازه ترین خطیب رادیو :دانشمند محترم حسینعلی راشد

 بسیاری از علاقمندان به موضوعات و مسائل دینی که دراردیبهشت ۱۳۹۵ عمری بیش از ۵۰ سال دارند ،هنوز ایامی را از چند دهه پیش به یاد می آورند که در ساعت ۸ شب پنجشنبه ها از رادیو ، صدای آشنایی را مهمان خانه های خود می کردند و مشتاقانه به آن گوش می سپردند : سخنرانی حسینعلی راشد که گوینده رادیو ، هر نوبت در معرفی اش از او با عنوان ” دانشمند محترم ” یاد می کرد .

مرحوم حسینعلی راشد ( ۱۳۵۹-۱۲۸۴) بسیار ساده و روان سخن می گفت و دلسوزانه به آنچه در رادیوی آن روزگاران امکان گفتنش در باره معضلات فکری و اخلاقی و اجتماعی جامعه خود از منظر دین بود می پرداخت . او از فنون سخنوری به خوبی آگاه بود و عمق دانش دینی اش را با مطالعات گسترده و متنوع حفظ می کرد و نهایت انصاف و ادب را هنگام سخنرانی داشت .

سلسله سخنرانی های دینی مرحوم راشد از سال ۱۳۲۰خورشیدی بر اساس دعوت رادیو ایران از وی آغاز شد و خیلی زود مورد توجه اقشار مختاف مردم قرار گرفت به گونه ای که متن سخنرانی های ایشان به طور مرتب در جراید کشور چاپ می شد . بعدها مجموعه سخنرانی های مرحوم راشد در مجموعه ای ۱۶ جلدی منتشر شد که مورد استقبال کم نظیری قرار گرفت . او پیش از آمدن به رادیو کتاب محققانه ای با عنوان  ” دو فیلسوف شرق و غرب ” نگاشت که در آن به بررسی و مقایسه افکار ملاصدرا و اینشتین پرداخته بود .

استاد دکتر سید جعفر شهیدی (۱۳۸۶ – ۱۲۹۷ ) رییس موسسه لغت نامه دهخدا و استاد دانشگاه تهران از جمله شخصیت های بود که از نزدیک با مرحوم راشد آشنایی داشت . دکتر شهیدی در سال ۱۳۲۶ خورشیدی با وی در نجف اشرف آشنا شد و بعدها به طور مرتب نزیک به ۳۳ سال با ایشان مراودت داشت و هفته ای یک یا دو بار نزد او می رفت. تا یک روز مانده به درگذشت آن مرحوم نیز این مراوده را حفظ کرد .

دکتر شهیدی در توصیف شخصیت اخلاقی وی می گوید : ” مرحوم راشد به هرچه می گفت معتقد بود و به آن  عمل می کرد . از دنیا به حداقل زندگی قناعت می کرد و حتی زمانی که می توانست به مال و منالی برسد از آن صرف نظر می کرد و … اگر آقای راشد یک جواب آری و یا سری برای ثروتمندان و رجال درباری تکان می دادند و موافقت می کردند در مجالس ختم و روضه خوانی آنان منبر بروند خانه ها برایشان آماده می کردند …آن مرحوم خدا را بیش از آسایش زندگی دوست داشت ” (شهیدی ، ۱۳۷۶) .

دکتر شهیدی این خصلت ها را مرهون تربیت پدر بزرگوارش بود که مردی بسیار پرهیزکار و مقید بود . ” من حسینعلی راشد که نویسنده این یادداشت ها هستم با برادرم هردو جزو طلاب علوم دینی بودیم و پدر من در تمام در تمام عمر یک شاهی از وجوهی که نزد او می آوردند به ما نداد حتی ما را چنان ترسانده و تربیت کرده بود که واقعا اگر می خواستیم دست به آنها بزنیم خیال می کردیم دست به مار و عقرب می زنیم ” ( راشد ، ۱۳۷۲) .

استاد دکتر محمد خوانساری (۱۳۸۸۸ -۱۳۰۰) استاد برجسته فلسفه و منطق دانشگاه تهران اولین روزهای آشنایی خود را با مرحوم راشد به یاد می آورد که بیش از ۶۰ سال پیش باز می گردد ، هنگامی که آن بزرگوار برای سخنرانی در مسجد سید اصفهان می آید همه مشتاقند تا سخنان این خطیب توانا را از نزدیک بشنوند . دکتر خوانساری در توصیف استقبال مردم از مرحوم راشد چنین یاد می کند : ” خطابه های این بزگوار در مسجد اصفهان با سخنانی که از رادیو می شنیدیم قابل مقایسه نبود . تمام فضای مسجد حتی گلدسته ها و داخل غرفه ها و روی پشت بام از جمعیت موج می زد …فرهنگی ، محصل ، بازاری ، استاد دانشگاه ، همه با دقت و شوق عجیبی به سخنان وی گوش می دادند … حضور ذهن و قدرت بیان و تصویرگری و تجسم مطالب وی برای شنونده وصف نشدنی بود “( خوانساری ، ۱۳۷۶).

از هنگامی که مرحوم راشد از سال ۱۳۲۰ خورشیدی سخنرانی های پنجشنبه شب های خود را در رادیو آغاز کرد با وجود کم بودن رادیو ، بسیاری از مشتاقان سخنان وی به نحوی شنونده آن می شدند . ” … هنوز در زوایای خاطر مانده است که ساعت ۸ روزهای پنجشنبه مردم در کوچه و بازار جلوی قهوه خانه یا مغازه ای که رادیو داشت تجمع می کردند تا سخنان آقای راشد را گوش کنند “( خوانساری ، ۱۳۷۶) .

حجه الاسلام علی دوانی ( ۱۳۸۵ – ۱۳۰۸ ) نیز زمانی را به یاد می آورد که در آبادان ، آوازه مرحوم راشد سبب شده بود تا مردم در پنجشنبه شب ها مشتاقانه منتظر پخش سخنان وی از رادیو باشند ” … به دلیل نداشتن رادیو می رفتیم پشت پنجره خانه هایی که رادیو داشتند تا صحبت های آقای راشد را بشنویم . بس که فصیح ، ساده ، گویا ، و متین سخن می گفت . همه مردم شیفته سخنانش شده بودند ” ( دوانی ، ۱۳۷۶) .

جاذبه سخنان این خطیب توانا فقط به شهرها و دیگر نقاط ایران محددود نبود بلکه به آن سوی مرزها نیز کشیده شده بود . دکتر خوانساری علت جذابیت سخنان مرحوم راشد را چه در ایران و چه در خارج از ایران در قدرت بیان و انتخاب موضوعات متنوع در حوزه های اخلاقی و اجتماعی می داند ، عاملی که سبب شد تا ” مردم ایران و عراق و پاکستان و سایر فارسی زبانان ، دلبسته سخنان وی شوند ” ( خوانساری ، ۱۳۷۶) .

مرحوم استاد سید غلامرضا سعیدی (۱۳۷۶ -۱۲۷۴ ) مترجم  و پژوهشگر مسائل اسلامی نقل می کند “ محمد ظاهر شاه ، پادشاه افغانستان در مجلس حضور داشت و صحبت می کرد وقتی زمان ، به نزدیکی های ساعت ۸ رسید صحبت هایش را نیمه رها کرد و گفت : حالا وقت شنیدن صحبت های آقای راشد است . با اینکه ظاهر شاه سنی مذهب بود . و این از عجایب روزگار است که تاثیر کلام آقای راشد  را در سطحی به این گستردگی نشان می دهد ” ( دوانی ، ۱۳۷۶) .

مرحوم راشد در زندگی شخصی خویش همان گونه رفتار می کرد که در سخنرانی هایش آن گونه توصیه می کرد . او فقط سخنوری برجسته نبود بلکه عمل کننده ای مقید نیز بود . دکتر خوانساری با اشاره به ویزگی های دقیق بودن ، منظم بودن و پاکیزه بودن مرحوم راشد به مقید بودن آن مرحوم به رعایت آداب اجتماعی نیز اشاره می کند : ” می گفت در کوچه آب دهان نیندازید . در زمستان که برف پاک کن ها برای پاروی برف از پشت بام می آمدند ایشان رضایت نمی دادند که برف پشت بام را در کوچه بریزند ”    ( خوانساری ، ۱۳۷۶) .

شاید این محتوا را نیز دوست داشته باشید

جشن هشتاد و یکمین سال تولد رادیو در سرزمین هنر

اردیبهشت ۶, ۱۴۰۰

پیشکسوت رادیو و نخستین ترجمه نمایشی رادیویی و گویای قرآن…

اردیبهشت ۴, ۱۴۰۰

حجه الاسلام دوانی نیز به رعایت نظم ونظافت و آداب اجتماعی ، مرحوم راشد اشاره می کند :  ” زمانی که اطو زدن را فرنگی مآبی به حساب می آوردیم ایشان با پیراهن و لباس اطو زده به مجلس می آمد ” ( دوانی ، ۱۳۷۶).

مرحوم راشد سخت به آموختن و آموزش دانش علاقمند بود . او فعالیت آموزشی خود را در سال ۱۳۲۶ همزمان در مدرسه عالی سپهسالار و دانشکده علوم معقول و منقول دانشگاه تهران ( که بعدها دانشکده الهیات نام گرفت ) آغاز کرد . او در این دو مکان آموزشی به تدریس فلسفه ، فقه  و فن خطابه می پرداخت . آن مرحوم در سال ۱۳۴۲ ریاست گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه تهران را عهده دار شد .

تنها بازمانده آن بزرگوار ، فرزند گرامی اش خانم بتول راشد با تشویق های پدر به شغل معلمی رو می کند . او پدر را مسلمانی با صداقت و با ایمان توصیف می کند : ” در پاکی و پاکیزگی نظیر نداشت . در قول وعمل همواره جانب تقوا و درستی و امانت را رعایت می کرد و بی اندازه راستگو بود ”  ( بتول راشد ، ۳۷۱ ) .

هنگامی که مرحوم راشد برای معالجه پزشکی به خارج از کشور می رود ، استاد مرتضی مطهری که از دانشجویان ممتاز دوره دکترای وی بود به جای ایشان به سخنرانی در اردیو می پردازد .

حجه الاسلام سید محمود دعایی ( مدیر مسئول روزنامه و موسسه اطلاعات ) در مصاحبه ای در شبکه سراسری رادیو ( ۲۰/۱۲/۱۳۷۲ ) به خاطره ای از اوایل پیروزی انقلاب اشاره کرده ، از توصیه مرحوم مطهری درباره مرحوم راشد چنین یاد می کند : ” همان ایام که رادیو فتح شده بود و در اختیار انقلاب قرار گرفته بود ( استاد مطهری ) اصرار داشتند که شما از آقای راشد دعوت کنید به سخنرانی های شب های جمعه شان ادامه بدهند . من همانجا فهمیدم که مرحوم استاد مطهری یکی از شیفتگان و مریدان مرحو آقای راشد بوده ، قدر و منزلت آن بزرگوار را می دانست ” .که البته شرایط برای ادامه سخنرانی ها فراهم نشد .

دکتر مهدی محقق ، استاد دانشگاه تهران  و مدیر موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران – دانشگاه مک گیل کانادا ، درباره مرحوم راشد می نویسد : “ او در پیشبرد معنویت در جامعه ایرانی به ویژه در میانجوانان و دانشجویان سهم بسزایی داشت ” . دکتر محقق در ادامه درباه شاگردی در نزدمرحوم راشد می گوید : ” وقتی دوره دکترای دانشکده معقول ومنقول در سال ۱۳۳۴ افتتاح گردید من و شماری ازجمله  مرحوم شیخ ابراهیم آیتی بیرجندی و حسن ملکشاهی و عباس مهاجرانی و علینقی منزوی و سید علی موسوی بهبهانی و علیرضا فیض و سید جعفر سجادی در درس ملاصدراکه آن مرحوم تدریس می کرد حاضر می شدیم ” ( محقق ، ۱۳۸۱) .

مرحوم راشد نزدیک به ۳۷ سال در رادیو سخنرانی کرد و در هر نوبت بسیار عالمانه ، محققانه و متعهدانه به ادای وظیفه دینی خود در تبیین و توضیح مسائل دینی مختلف و بسیاری از رخدادهای مهم تاریخ اسلام از جمله به واقعه عاشورا از ابعاد گوناگون پرداخت . هم اکنون مجموعه سخنرانی های این استاد و دانشمند پرتلاش و پرهیزکار که اغلب از آنها به صورت کتاب نیز به یادگار مانده است بخشی از تاریخچه رادیوی ماست . در دهه های چهل و پنجاه خورشیدی بسیاری از سخنرانی های مرحوم راشد به وسیله انتشارات محمدی در تهران ، درمجموعه ای در حدود بیست جلد چاپ و منتشر شد . آخرین مجموعه سخنرانی های مرحوم راشد که در سال ۱۳۵۶ تا ۱۳۵۷ خورشیدی از رادیو پخش شد به صورت یک مجلد در سال ۱۳۸۱ بوسیله موسسه ( روزنامه ) اطلاعات چاپ و منتشر گردید . همچنین مجموعه سخنرانی ایشان از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ در هفت جلد توسط پارس کتاب  در سال ۱۳۹۰ چاپ و منتشر شد .دکتر مهدی محقق در باره اثر تک جلدی سخنان راشد مرحوم راشد  (که در سال ۱۳۵۶ تا ۱۳۵۷ خورشیدی از رادیو پخش شد ) می گوید : ” این مجموعه مشتمل بر یک دوره خداشناسی و جهان شناسی و انسان شناسی است که راشد آن را برای پی ریزی مدینه فاضله ای که او همیشه در آرزوی آن بود بر مردم این کشور عرضه داشت”  ( محقق ، ۱۳۸۱ ) . همین نکته دکتر مهدی محقق را خیلی وسیع تر درباره ۳۷ سال تلاش بی وقفه مرحوم راشد می توان تعمیم داد .

در یک دهه گذشته شبکه های رادیویی از جمله رادیوایران و رادیو فرهنگ به پخش مجدد سخنان این خطیب نام آور همت کرده اند .

هنوز بعد از گذشت چندین دهه هنگامی که به سخنان ” دانشمند محترم حسینعلی راشد ” از رادیو گوش  می کنم ، با وجود تحولات اجتماعی ، سیاسی ، علمی و فرهنگی خرد و کلان در ایران و جهان رخ داده ، باز سخنانش و پند و اندرزهایش و تبیین و توضیحاتش را دلنشین می یابم . هنوز هم می توان از آن حکیم خراسانی بسیار آموخت .

یادش گرامی باد و روانش شاد!

منابع

• جوادیان ، مسعود : به یاد او که معلم اخلاق بود ، روزنامه همشهری ( ۹ آبان ۱۳۷۶)
• راشد ، حسینعلی ( ۱۳۷۲) به اهتمام جلال رفیع ، فضیلت های فراموش شده ، تهران : انتشارات اطلاعات
• روزنامه اطلاعات ( ۶ آبان ۱۳۷۱) فضیلت مجسم از نگاه دیگران : شماره ۱۴۱۳
• روزنامه اطلاعات ( ۶ آبان ۱۳۷۱) فضیلت مجسم از نگاه دیگران : شماره ۱۴۱۳

توضیح ضروری:این نوشته پیش از این در دو مجله تخصصی رادیو  به شرح ذیل منتشر شده است و امسال به مناسبت سالگرد تأسیس رادیو از سوی محقق ارجمند جناب آقای ناصرعابدینی برای بازنشر در اختیار هنرلند قرار گرفت که از ایشان متشکریم.

 ( نشریه صدای ماندگار : شماره پنجم / اردیبهشت ماه ۱۳۸۴ / نشر جشنواره رادیو)

( نشر دوباره در مجله رادیو / شماره ۵۲ /سال نهم /آبان ۱۳۸۹ )

مرحوم حجت الاسلام و المسلمین شیخ حسینعلی راشد - درحال سخنرانی برای مردم درمیدان بهارستان تهران : ۳۰تیر ۱۳۳۱