پرسشی درباره مخالفت امام با لایحه ی انجمن‏های ایالتی و ولایتی

متن تلگراف امام خمینی علیه الرحمه در محکومیت لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی چنین است: «بسم اللَّه الرحمن الرحیم.
حضور مبارک اعلیحضرت همایونى.
پس از اهداى تحیت و دعا، به طورى که در روزنامه ها منتشر است، دولت در انجمنهاى ایالتى و ولایتى، «اسلام» را در رأى دهندگان و منتخبین شرط نکرده؛ و به زنها حق رأى داده است. و این امر موجب نگرانى علماى اعلام و سایر طبقات مسلمین است. بر خاطر همایونى مکشوف است که صلاح مملکت در حفظ احکام دین مبین اسلام و آرامش قلوب است. مستدعى است امر فرمایید مطالبى را که مخالف دیانت مقدسه و مذهب رسمى مملکت است از برنامه هاى دولتى و حزبى حذف نمایند تا موجب دعاگویى ملت مسلمان شود.
- الداعى: روح اللَّه الموسوى.» . 1. چرا امام (ره) معتقد است منتخبین و حتی رأی دهندگان همگی باید مسلمان و ملتزم به اسلام باشند (در صورتی که الان چنین نیست)؟ 2. و چرا امام (ره) با «حق رأی» زنان مخالفت میکند و آن را خلاف اسلام میداند؟ 3. آیا این موارد واقعا جزو ایرادات لایحه ی مذکور است یا امام علیه الرحمه آنها را صرفا بهانه و دستاویزی برای شروع قیام و نهضت قرار داده است؟ 4. چرا امام خود را دعاگوی شاه خوانده است و از عنوان «الداعی» در انتهای تلگراف استفاده نموده است؟ آیا دعا کردن امام برای شاه همانند آن عالم است که فرمود «الهی جانش بستان» و منظور از الداعی «داعیا إلی الله بإذنه...» می باشد؟ 5. آیا امام علیه الرحمه در ابتدا مخالف شاه نبود؟ و از ابتدا قصد تغییر ساختار حکومتی را نداشت؟ 6. امام علیه الرحمه در چه سالی نظریه ولایت فقیه را منتشر کرد و تبیین کرد؟

با سلام به شما دانشجوی گرامی از این‌که این مرکز را برای بیان دغدغه‌های فکری خود انتخاب نموده‌اید قدردانیم.
مطلب مورد اشاره شما ، بخشی از اندرزهایی است که امام خمینی در هنگام تدوین و تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی به عنوان یک مرجع دینی و سیاسی نسبت به حکومت داشتند. لذا برای تبیین مناسب‌تر بحث لازم است توضیحاتی کوتاه نسبت به طرح انجمن‌های ایالتی و ولایتی مطرح کرده و پس از آن به مواضع حضرت امام (ره) در قبال آن بپردازیم.
محمدرضا شاه پهلوی طی سفری به ایالات متحده، سردمداران این کشور را از اجرای برنامه‌های اصلاحی مورد نظرشان مطمئن ساخت و انجام آنها را خود بر عهده گرفت. بنابراین نظر موافق آنان را برای این کار جلب کرده و پس از بازگشت به کشور، اسدالله عَلَم را که پس از کودتای 28 مرداد رابط شاه و مقامات انگلیس و آمریکا بود، به عنوان نخست‌وزیر معرفی کرد. مهم­ترین اقدام عَلَم نیز پس از این منصب، تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی بود که هنگام تعطیلی مجلس به طور غیرقانونی در هیئت دولت به تصویب رسید. این لایحه در واقع می‌خواست مقدمات و تمهیداتِ قانونی برای تغییرات آمریکایی را فراهم کند.
این لایحه، مسائل مختلفی را در برداشت که مهم­ترین­ آنها حذف شرط مسلمانی برای تصدی بسیاری از پست‌های مهم مملکتی مثل: قضاوت و ... بود. همچنین در یکی از بندهای این لایحه به تساوی کامل حقوق زنان و مردان از جمله شرکت در انتخابات تأکید شده بود. دولت طبق معمول، درصدد بود با این طرح، برای مدتی، مردم را سرگرم کند تا بهتر بتواند به مقاصد خود دست یابد. غیر از این‌که با این کار ضمن تخریب فرهنگ و هویت دینی و ملی مردم ایران، بخشی از خواسته‌های قدرت‌های استعماری را نیز جامه عمل بپوشاند. این لایحه از نظر جریان‌های مذهبی، نقطه آغاز هجوم شاه به ارزش‌های مذهبی محسوب می‌شد و به فرموده امام خمینی(ره) مقدمه از رسمیت انداختن اسلام بود؛ زیرا اگر در کشوری به جای یک مذهب رسمی، مذاهب دیگر نیز رسمیت یابند، کشور به تدریج، به سوی غیرمذهبی شدن می‌رود. بنابراین آمریکایی‌ها و دولت‌مردان داخلی قصد داشتند از لایحه یاد شده و زمینه‌های به ظاهر مترقّی آن برای تحکیم حاکمیت خود سوءاستفاده کنند. اصلاحات و شعارهای مترقّی، بهانه‌ای برای تحکیم حاکمیت تلقی می‌شد. قیدهای این لایحه، گامی در راه تأمین منافع غرب به­ویژه آمریکا از یک سو و گامی دیگر برای تضعیف مبانی مذهب و روحانیت از سوی دیگر ارزیابی می‌شد.
از این رو اعلام تصویب این لایحه به مثابه جرقه‌ای برای مشتعل کردن حرکت انقلابی مردم ایران بود؛ زیرا طی سال­های بعد از کودتای 28 مرداد، مقدمات این قیام به­تدریج شکل گرفته بود و تصویب این لایحه، کلید آغاز این حرکت را به گردش درآورد. مبارزه عملی آیت­الله خمینی(ره) با شاه از همین نقطه آغاز شد. اگرچه مبارزات فرهنگی و علمی ایشان از سال‌ها قبل آغاز شده بود.
اما پس از این تبیین کلی، که شاید بخشی از پاسخ مدنظر ما نیز بوده باشد، به ارزیابی مسائل مورد اشاره شما می‌پردازیم :
1.چرا امام معتقدند منتخبین و رأی دهندگان باید مسلمان باشند در حالی‌که امروزه این‌گونه نیست؟
همان‌گونه که در گزارش روند تصویب این لایحه مطرح شد، ایرادی که حضرت امام (ره) و جامعه دینی به لایحه مذکور دارند دارند این است ‌که قرار بود تحت این عنوان، مذهب رسمی کشور را با چالش مواجه کنند، در حالی‌که امروزه حضور نمایندگان اقلیت‌هایی که قوانین جمهوری اسلامی ایران را رعایت می‌کنند، در مجامعه قانون‌گذاری، تعارضی با مذهب رسمی پیدا نمی‌کند.
2.چرا امام با حق رأی زنان مخالفت می‌کنند؟
در اندیشه امام عناصر پشت پرده لایحه مذکور نه به دنبال احقاق حقوق زنان ایرانی که به دنبال از بین بردن هویت ایشان در قالب طراحی مدل‌هایی غربی از زن ایرانی بودند. از نظر امام، در آن دوران مردان نیز حق رأی نداشتند ، چه رسد به این‌که حکومت بخواهد به زنان حق رأی دهد. حضرت امام (ره) به خوبی فهمیده بودند که این شعارها بهانه‌هایی برای توجیه اقدامات ضدملی و دینی رژیم پهلوی است.
3.ایرادات امام به لایحه مذکور واقعی است یا تنها وسیله‌ای است برای شروع مبارزه؟
شروع مبارزه امام، بر اساس یک‌سری مسائل واقعی و ایرادات و اشکالاتی بود که حکومت پهلوی داشت. امام علیه‌الرحمه، انسانی نبودند که به هوای کسب قدرت یا مسائلی از این دست، انقلاب کنند، بلکه ایشان بر اساس احساس تکلیفی که نسبت به هویت و دیانت جامعه ایران داشتند به مقابله با اقدامات ضددینی و ضدفرهنگی پهلوی پرداختند. بنابراین نمی‌توان گفت امام یک‌سری مطالب غیرواقعی را بهانه و دست‌آویز مبارزات خود قراردادند. این امر زمانی بیشتر خود را نشان می‌دهد که ما می‌بینیم، امام در ابتدای مبارزات ضداستعماری و ضداستبدادی خود، به عنوان مرجعی دینی، از در نصیحت و اندرز وارد شده، خواستار اصلاح امور هستند. اما زمانی که می‌بینند تمام مجاری اصلاح جامعه بسته شده، رویکرد تغییر و تحول نظام سیاسی را در پیش می‌گیرند. اگرچه در همان زمان اصلاح نیز غیر مشروع بودن حکومت پهلوی را امری مسلم می‌دانستند. در کنار این مطلب باید متذکر شد که مخالفت با لایحه مذکور منحصر به حضرت امام (ره) نبوده است. بسیاری از علمای برجسته کشور و نیز نیروهای مذهبی نسبت به تصویب این لایحه مخالفت و اعتراض داشتند و این نشان از واقعی بودن دلائل مخالفت‌ها با این امر است.
4.چرا امام خود را دعاگوی شاه می‌دانند، و اصولاً معنای «داعی» چیست؟
اگرچه کلمه داعی، معنای دعاگو نیز دارد، اما در اصطلاح حوزه‌های علمیه به خصوص در دوران گذشته زمانی که یک عالم دینی نامه یا بیانیه‌ای را امضاء می‌کردند از عناوینی مانند داعی، راجی، احقر، خادم مذهب جعفری و ... استفاده می‌کردند. اگر نیم‌نگاهی به برخی اسناد علمای برجسته در این دوران بیندازید، عناوین مطرح شده به خوبی نمایان است. در این اصطلاح داعی به معنی دعوت کننده به دین خداوند و راه صحیح است.
5.آیا امام علیه‌الرحمه در ابتدا مخالف شاه نبود؟ و از ابتدا قصد تغییر ساختار حکومتی را نداشت؟
اگرچه راجع به این موضوع مطالب پراکنده‌ای مطرح شد، اما به طور کلی می‌توان گفت، حضرت امام خمینی (ره) از همان ابتدای شروع مبارزات خود مشروعیتی برای نظام سلطنتی قائل نبودند. اما مبارزات عملی ایشان، بعد از یکسری پند و اندرزها، شروع شد، امام در ابتدا، از در خیرخواهی برای مملکت برخی مسائل را مطرح می‌کردند، اما بی‌توجهی به این نصایح باعث شد، جامعه برای انجام تحولی عمیق و همه‌جانبه آماده شده، امام نیز با درایت و اعتقاد الهی خود این تحول مهم را در استراتژیک‌ترین نقاط جهان رهبری کردند.
6. امام در چه سالی نظریه ولایت‌فقیه را مطرح کردند؟
نظریه ولایت‌فقیه اصلی نیست که توسط حضرت امام (ره) پایه‌گذاری شده باشد. بلکه ایشان از این اصل موجود در منابع فقهی شیعه، به عنوان زیربنای فعالیت‌های خود بهره بردند. به تعبیری حضرت امام (ره) از اصل فقهی را احیا کردند. رجوع به منابع اصیل فقه شیعه نشان‌دهنده سابقه تاریخی عظیم این بحث است. بحث ولایت‌فقیه را شاید بتوان از همان دوران ائمه معصومین (علیهم‌السلام) ردیابی نمود. بنابراین امام به عنوان یک مجتهد آگاه به دین و زمان، تبیین این اصل مسلم فقه شیعه را مورد توجه قراردادند و از همان ابتدا به دنبال تبیین این مسئله بودند. اما به صورت رسمی این بحث در دروان تبعید ایشان در نجف اشرف، زمینه بروز و تحقق پیدا کرد و اصل ولایت‌فقیه به عنوان موضوع تدریس ایشان در سطوح عالیه دروس حوزه مدنظر قرار گرفت. در پایان امیدواریم مطالب مطرح شده پاسخ‌گوی مسائل فکری شما دوست گرامی بوده باشد.