دوره 8 جلدی «دانشنامه خلیج فارس»

 روابط عمومی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی اعلام کرد مجموعه 8 جلدی «دانشنامه خلیج‌فارس» از سوی (مرکز پژوهش‌هاى ایرانى و اسلامى) در دست انجام است.

با همه کوشش‌هایی که تاکنون در ایران برای تحقیق درباره خلیج‌فارس، این منبع آبی مهم و این منطقه تاریخی‌ـ فرهنگی، به انجام رسیده است، باید اذعان کرد که هنوز برای شناخت دقیق و معرفی مناسب آن، به صورت اثری مدون و علمی و به دور از تعصب که هم بتواند قبول عام و جهانی یابد و هم به عنوان سندی معتبر در معرفی صحیح این منطقه مهم از ایران و جهان، ماندگار باشد، فعالیت درخوری در کشور ما به انجام نرسیده است.

 تاکنون کتاب‌هایی درباره خلیج‌فارس تألیف یا ترجمه شده است که برخی از آنها درخور اهمیت و توجه بسیارند و افزون بر آن، کوشش برای تهیه و چاپ اطلسِ نقشه‌های تاریخی خلیج‌فارس به نوبه خود کارهای ارزشمندی بوده که در سال‌های اخیر به انجام رسیده است؛ با این‌همه، هیچ‌یک از این آثار نمی‌تواند جای بس خالی دانشنامه‌ای علمی و تخصصی عاری از حب و بغض درباره خلیج‌فارس را پرکند. البته ابعاد مختلف ضرورت تألیف و تدوین چنین اثری در جمهوری اسلامی ایران، با توجه به توان تخصصی کشور، آشکارتر از آن است که نیازی به بازگو کردن آن باشد. تدوین دانشنامه خلیج‌فارس قاعدتا به شناخت سواحل شمالی آن محدود نمی‌شود، بلکه به عنوان شناسنامه تاریخی‌ـ فرهنگی، اجتماعی‌ـ اقتصادی و سیاسیِ یک منطقه مهم از جهان امروز طراحی شده است. این دانشنامه با جامعیتی فراگیر در عرصه تمامی آنچه در طول تاریخ به عنوان منطقه خلیج‌فارس شناخته شده است، با مدخل‌های گوناگون در حوزه‌های مختلف محیطی، زیستی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، و ... طراحی شده است.

آشکار است که تدارک و تدوین دانشنامه خلیج‌فارس کاری زمان‌بر است، اما با توجه به تجربیات پیشین مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در زمینه دانشنامه‌نویسی و نیز تدوین چند مجموعه بزرگ، از جمله «تاریخ جامع ایران» و «جغرافیای جامع ایران»، این مهم می‌تواند به نحوی مطلوب و با سرعت مناسب پیگیری شود و به انجام رسد.

کار تدارک و تدوین «دانشنامه خلیج‌فارس»، با توجه به ماهیت مطالب و مدخل‌های مرتبط با آن، در دو بخش اصلی و 8 مجلد آغاز شده است. بخش نخست (شامل 4 مجلد)، براساس شناختِ ویژگی‌های عمومی، از جمله شامل این مباحث است: «بررسی و نقد منابع شناخت»، «ویژگی‌های محیطی‌ـ زیستی»، «ساختار زمین و اشکال ناهمواری‌ها، ویژگی‌های آب و هوایی (اقلیم)، منابع تأمین آب، خصوصیات خاک، پوشش گیاهی»، «حیات جانوریِ منطقه»، «نواحی و چشم‌اندازهای باارزش زیست‌محیطی»، «مسائل زیست‌محیطی»، «ویژگی‌های جغرافیایی‌ـ تاریخی و قومی‌ـ فرهنگی»، «منطقه‌بندی سیاسی کشورهای منطقه»، «جزایر، جایگاه تاریخی در تجارت و مبادله کالایی».

«ترکیب قومیِ ساکنان سواحل و جزایر»، «گروه‌های زبانی و گویش‌های مختلف»، «شیوه‌های تاریخی زندگی انسانی»، «سابقه سکونت در سواحل و جزایر»، «ویژگی‌های جمعیتی منطقه»، «ویژگی‌های سیاسی‌ـ حقوقی»، «رخدادهای سیاسی»، «کشورها و مرزها و نظام‌های سیاسی»، «روابط بین کشورهای منطقه»، «نظام‌های حقوقی و قوانین»، «آموزش»، «بهداشت و تأمین اجتماعی در منطقه»، «رفاه و درآمد ملی»، «وسائل ارتباط جهانی»، «نظام‌های سکونتگاهی در منطقه»، «نظام‌های اقتصادی منطقه»، «انرژی و صنایع نفت و گاز»، «راه‌ها و حمل و نقل دریایی»، «شبکه راه‌ها و حمل‌ونقل زمینی»، و «تجارت و بازرگانی» سایر مباحث بخش نخست را تشکیل می‌دهند.

بخش دوم (شامل 4 مجلد)، براساس مدخل‌های مختلف، اعم از مکان‌ها، شخصیت‌ها، رخدادها، عهدنامه‌ها، کشورها، و... تنظیم شده است. اکنون استخراج مدخل‌ها برای آغاز کردن کارهای دیگر به انجام رسیده است.