دژی که قرار بود ایرانی‌ها خوابِ تصرف‌اش را هم نبینند

اشاره :

مطالعه این اسناد نشان می دهد که چرا صدام حسین گفت اگر ایرانی ها بتوانند خرمشهر را بازپس بگیرند، کلید بصره را به آن ها تقدیم خواهم کرد. آن چه پیش رو دارید، متن سندی است که حاوی اطلاعات به دست آمده از سرهنگ‌ «نزار صاحب کاظم» معاون رییس ستاد تیپ 96 پیاده (مستقر در منطقهِ «رقابیه») است که در عملیات «فتح‌المبین» به‌اسارت نیروهای ایرانی درآمد(حدود یک ماه قبل از آغاز عملیات «الی بیت المقدس»). وی پیش از آن، به عنوان افسر رکن 3 لشکر 3 زرهی مستقر در منطقهِ خرمشهر و آبادان خدمت می‌کرد. نیروها و خطوط پدافندی عراق در خرمشهر و استحکاماتی، که آنها برای دفاع از این شهر ایجاد کرده بودند، بحث محوری اطلاعاتِ موجود در این سند است که توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منتشر شده و با ویرایش مختصری در این‌جا می‌آید. مطالعه این سند که احتمالا تنها بیان کننده بخشی از استحکامات ایجاد شده در شهر است، به خوبی نشان می دهد که چرا تحلیل گران و کارشناسان نظامی عراق ، آزادی خرمشهر را یک رویای دست نیافتنی برای رزمندگان ایرانی می دانستند و ادعا می کردند که استحکامات این شهر قابلیت مقاومت در برابر چند ماه محاصره را ایجاد می کند و حتی شخص صدام حسین در یک سخنرانی معروف بیان کرد که اگر ایرانی ها بتوانند خرمشهر را بازپس بگیرند، کلید بصره را به آن ها تقدیم خواهم کرد: 

به گفته سرهنگ‌ «نزار صاحب کاظم» معاون رییس ستاد تیپ 96 پیاده عراق، واحدهای مستقر در منطقهِ جنوب‌ تیپ های 4 و 8 لشکر 3 زرهی پیش از عزیمت به منطقه غربِ کرخه و درگیری در عملیات فتح‌المبین، در عملیات5 مهر ماه سال 1360 ضایعات و تلفات عمده‌ای را متحمل و ظرف مدت سه‌ماه، بازسازی و پرسنل آن لشکر از مرکز آموزش تکریت تأمین شد. این لشکر مسئولیت نگهداری شهر خرمشهر تا خاکریز شمالی پادگان دژ را به عهده داشت که بعد از تغییر مکان لشکر 3 احتمالاً، این مأموریت به لشکر 11 پیاده محول شد. با توجه به اینکه تیپ‌های لشکر 3 در عملیات فتح‌المبین تلفات و ضایعات درخور توجهی نداشته‌اند، به احتمال زیاد، به منطقهِ قبلی خود مراجعت کرده‌اند و اگر مسئولیت منطقه‌ای به آنها واگذار نشود، مسلماً یگان احتیاط این منطقه خواهند بود.

‌لشکر 11 پیاده، از خاکریز شمال پادگان دژ تا خاکریز شمالی عراق در منطقهِ سلمانیه مستقر بوده است مسئولیت منطقه تا سید عبود نیز با لشکر 11 است. در منطقهِ لشکر 5 سه‌ تیپ مستقر است:

‌گردان 28 تانک تیپ 53 مأمور به لشکر 15 در غرب اروندرود است؛

تیپ 501 پیاده در جنوب غربی اروندرود؛

تیپ 420 پیاده در غرب اروند رود از فاو به طرف خرمشهر؛ و

‌تیپ 45 پیاده در منطقه لشکر 5 مستقر است.

در خط دفاعی چهارم (کمربندی)، حدود دوازده گروهان از پلیس که مجموعاً هزار نفر از مارد تا منطقهِ خرائب با یک گروهان کماندو و یک گروهان از گردان شناسایی حطین پوشش داده می‌شود.

‌*طرح نگهداری نیروهای اشغالگر در خرمشهر

صدام دستور تخریب شهر خرمشهر را صادر کرد و فرمانده لشکر 3 و سرهنگ اکرام، فرمانده گردان مهندسی لشکر 3، آن را اجرا کردند. در مرحلهِ نخست، ایجاد مواضع دفاعی و در مرحلهِ بعدی تخریب خرمشهر هدف آنها بود. دفاع از خرمشهر با چهار خط دفاعی انجام می‌شود:

خط نخست در ساحل رودخانهِ کارون قرار دارد که با خطوط رابط سرپوشیده سراسری به هم مربوط می‌شود. این خط با استفاده از ساحل بتنی کارون، که در آن مزغل هایی پدید آمده، تکمیل شده است. در این مزغل ها، تیربار کار گذاشته شده و پرسنل می‌توانند از خطوط رابط که در عمق منشعب می‌شود، به سرعت خود را به خط اول برسانند، خیابان های منتهی به ساحل کارون با حلقه‌های زیاد سیم‌خاردار مسدود شده است. [باید یادآور شد] عمق این خط حدود دویست متر است. افزون بر موارد مزبور، برخی از منازل سرکوب به خیابان، ساحل و رودخانه نیز تجهیز شده‌اند و خط نخست ساحلی را تقویت می‌کنند.

خط دوم پدافند که به احتمال زیاد، جهت آن به طرف شمال است با تخریب منازل و ایجاد میدان دید و ایجاد خاکریز با استفاده از مصالح ساختمان ها و سنگرها و موانع در جلو آن تعبیه شده است. فاصلهِ خطوط دفاعی از یکدیگر حدود هفتصد تا یک کیلومتر است.

‌خط سوم نیز، مانند خط دوم، با تخریب ساختمانها و مناطق مسکونی و تسطیح آنها ایجاد شده است.

‌خط چهارم در امتداد جادهِ کمربندی و با ایجاد خاکریز و سنگر و موانع مصنوعی ایجاد شده است.

هر خط دفاعی با یک میدان مین به عمق چهارصد متر که بیشتر آنها ضد نفر و تله‌گذاری شده‌اند، تقویت شده است.‌ در جلوی هر خط دفاعی حدود پنج تا شش متر معبر به عرض پانزده متر در میدان های مین ایجاد شده است که خطوط دفاعی را به یکدیگر متصل  می‌کند و معمولاً، در امتداد خیابان‌های آسفالت شهر است.این معبرها با نوار پارچه سفید و در شب با نوار شبرنگ و فانوس و مواد فسفری مشخص شده‌اند. ارتفاع خاکریز هر خط دفاعی بین سه تا چهار متر است. در هر میدان مین، مقدار زیادی مین به کار برده شده که در مجموع، به صورت دژ محکمی درآمده است.‌ در خط دفاعی یکم (ساحل کارون)، تعداد یازده بشکه مواد آتش‌زا (احتمالاً، ترکیبی از ناپالم و نفت) که از طریق لوله‌هایی به ساحل رودخانه متصل است، احداث شده که در صورت احساس خطر با اشتعال آنها سطح کارون برای مدت تقریبی چهل تا پنجاه دقیقه با شعله آتش پوشانده خواهد شد و فرصتی برای نیروهای مدافع پدید خواهد آورد. این بشکه‌ها با کیسهِ گونی شن استتار و حفاظت می‌شود. از این نوع بشکه‌ها‌ در منطقهِ مسئولیت تیپ 22 تعداد هفت بشکه، در منطقهِ تیپ 113، تعداد دو بشکه و در منطقهِ یگانهای کماندو، یک بشکه تعبیه شده است. در مواقع ضروری، مواد آتش‌زا با گلوله‌های آتش‌زا و احتمالاً، شعله افکن آتش زده می‌شود.

منطقهِ کارون و خرمشهر با یک شبکه مدار بسته تلویزیونی که مرکز آن در قرارگاه تیپ 22 است، پوشش داده شده است و تمامی حرکات کنترل می‌شود.

در قسمتهای باز شمالی خرمشهر و جنوب جادهِ خرمشهر- شلمچه، برای جلوگیری از فرود چترباز میله‌های زمینی به ارتفاع دو متر کار گذاشته شده است و افزون بر آن از تمامی خودروهای اوراقی و منهدم شده نیز که اغلب، به صورت تله در آمده‌اند، استفاده شده است. به دلیل احتمال تهدید و حمله به خرمشهر یا تهدید جادهِ خرمشهر  شلمچه، جاده‌ای از پل‌نو در امتداد نهر فیلبه و روستای فیلبه تا روستای خین و سپس، روی جادهِ مرزی شلمچه تا روستای حدود احداث شده است که به خاکریز عراق وصل می‌شود و بدین ترتیب، ارتش عراق می‌تواند نیروهای خود را از جنوبی‌ترین منطقه تدارک بکند. در منطقهِ ایستگاه گرمدشت در غرب و عمود بر جاده هم، خندقی به طول پنج کیلومتر احداث شده است.

مدیریت راههای عراق مسئول عریض کردن نهر خین شده و این نهر از پاسگاه حدود تا شلمچه و سپس تا هورالعظیم امتداد یافته است. همچنین، یک پل فلزی به طول هشت متر روی خین در شلمچه احداث شده که آب کانال از زیر آن عبور می‌کند.