جای خالی یک قیام در ادبیات داستانی

خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، یاسر سماوات: رحلت آیت‌الله سیدمصطفی خمینی، پسر ارشد بنیان‌ذار جمهوری اسلامی ایران در آبان 1356 و متعاقب آن، مجالس یادبودی که سراسر کشور به این مناسبت برگزار می‌‌شد، پایه‌های سست حکومت پهلوی را بیش از پیش لرزان کرد. این موضوع با واکنش دربار روبه‌رو شد و همان روزها نامه‌ای محرمانه به عباس مسعودی، مدیرمسوول وقت روزنامه اطلاعات ارسال شد. در این نامه مطلبی برای انتشار درج شده بود و مسعودی که می‌دانست، چاپ چنین موضوعی حساسیت مردم انقلابی و داغ‌دیده ایران را برمی‌انگیزد، پس از خواندن نامه با جمشید آموزگار، نخست وزیر وقت تماس گرفت و متوجه شد، این مقاله زیر نظر مستقیم محمدرضا شاه تنظیم و برای انتشار به روزنامه اطلاعات ارسال شده است و چاره‌ای جز انتشار آن نداشت.

یکی از وجوه موهن این مطلب، توهین به ساحت امام خمینی (ره) و قیام خونین 15 خرداد بود. چاپ این مقاله بازتاب گسترده‌ای در کشور داشت. 18 دی‌ماه حوزه علمیه قم تعطیل شد و علما و طلاب با راهپیمایی به سوی منزل علمای این شهر، اقدام موهن رژیم پهلوی را محکوم کردند. این اقدام روی بازاریان قم هم اثر گذاشت و آن‌ها 19 دی کرکره مغازه‌ها را پایین کشیدند و همراه مردم به سوی منازل بزرگان حوزه علمیه راهپیمایی کردند. در همین روز نیروهای شهربانی حوالی مدرسه علمیه موضع گرفتند و با حضور تظاهرات‌کنندگان درگیری شدیدی بین مردم و عمال رژیم آغاز و به تیراندازی نیروهای شهربانی منجر شد. این اتفاق به سرعت سرنگونی رژیم طاغوت اضافه کرد. پس از این واقعه که لکه ننگ بزرگی بر دامن رژیم طاغوت به شمار می‌آمد، تظاهرات و اعتراضات متعددی در سراسر کشور به وقوع پیوست و بدون شک می‌توان 19 دی 1356 را آغاز شمارش معکوس برای سرنگونی رژیم پهلوی دانست. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، خاطراتی که از قیام خونین 19 دی به جا مانده بود، دستمایه نگارش کتاب‌هایی تحقیقی و تاریخی در این حوزه شد.

کتاب‌هایی مانند «حماسه 19 دی» به قلم علی شیرخانی و جایگاه 19 دی 1356 در انقلاب اسلامی،‌ نوشته ابراهیم طالبی دارابی که با محوریت این اتفاق بزرگ تاریخی ایران به رشته تحریر درآمدند. البته در بسیاری از کتاب‌های تاریخی و انقلابی اشاره‌های جسته و گریخته‌ای به این حادثه شده است اما جای کتاب تحقیقی جامع و مستندی که در آن به تمام جوانب و زوایای متعدد پیدایش این قیام پرداخته شده باشد، همچنان خالی است. هرچند شیرخانی در حماسه 19 دی کوشش بسیاری برای روشن کردن زوایای مختلف این قیام کرده است اما این اثر به تنهایی نمی‌تواند همه پاسخ‌های علاقه‌مندان تاریخ انقلاب اسلامی را در بر داشته باشد. 

از طرف دیگر، حماسه 19 دی قابلیت تبدیل شدن به طرح‌های داستانی متعددی را دارد و داستان‌نویسان حوزه انقلاب اسلامی هم می‌توانند با دست‌مایه قرار دادن اتفاقات آبان ماه 1356 در قم، آثاری داستانی با محوریت این قیام خلق کنند. البته شاید چنین آثاری هم به رشته تحریر درآمده باشند اما متاسفانه هنوز رمان یا داستان کوتاه و بلند اثرگذاری با موضوع حماسه 19 دی در ادبیات داستانی ایران به چشم نمی‌خورد. شاید اگر اقبال ناشران به انتشار داستان‌هایی با مضامین انقلاب اسلامی بیشتر شود، سال‌های آینده شاهد خلق آثاری خواهیم بود که وقایع قیام 19 دی قم را با عناصر و خمیرمایه‌های داستانی، برای مخاطبانی که بیشترشان تجربه‌ای عینی از آن رویداد ندارند، شرح دهند.