بلدیه

پیش از تشکیل بلدیه، مردم هر شهر طبق آداب و رسوم و اعتقادات شخصی و دینی، بدون مداخله حکومت، خدمات شهری را انجام می‌دادند، و هر کس جلو خانه و دکان خویش را تمیز می‌کرد.

 

 

پس از پیروزی مشروطه، در سال 1285ش مشکلات مختلفی در اداره امور شهرها، در زمینه‌هایی مانند: بهداشت شهری، آبرسانی و ... وجود داشت. نمایندگان مجلس اول، درصدد تدوین زمینه‌هایی مانند بهداشت شهرها برآمدند، که این عمل، منجر به تدوین اولین قانون شهرداریها با عنوان «قانون بلدیه» در تاریخ 19 خرداد 1286ش شد.

 

این قانون 108 ماده‌ای، به تصویب نمایندگان مجلس رسید. هدف از تاسیس بلدیه، «شهرداری»، تامین منافع شهرها، و رفع نیاز شهرنشینان اعلام شد. و در این قانون پیش‌بینی شد که اعضای آن را مردم انتخاب کنند، البته زنان حق رأی نداشتند.

 

انجمن بلدیه دارای اختیارت گسترده‌ای در امور شهری بود. ریاست اداره بلدیه بر عهده رئیس انجمن بلدیه، که از میان اعضای انجمن و با اکثریت آراء انتخاب شده بود، با عنوان «کلانتر»، که معادل «معاون اول شهردار» بود، شناخته می‌شد.

 

 

در اوایل مشروطه حمایت جدی از تشکیل یک بلدیه قانونی انجام نشد، و با وجود تلاشی که شد، بلدیه در اوایل مشروطیت شکل نگرفت. چنانکه اولین بلدیه قانونی در تهران در سال 1289، یعنی سه سال بعد از تصویب قانون تأسیس بلدیه در مجلس شورای ملی، شکل گرفت.

 

اولین بلدیه تهران، به نیابت سلطنت، «عضدالملک قاجار» ¹ و به ریاست «خلیل‌خان اعلم‌الدوله» (ثقفی)، تأسیس شد. این اداره در محلی به نام «خیام‌خانه»، استقرار یافت. اداره بلدیه، بعداً زیرنظر وزارت داخله انجام وظیفه می‌کرد. نخستین کسی که از طرف این وزارتخانه، حکم ریاست بلدیه را گرفت، شخصی به نام یمین‌السلطنه بود. وظیفه عمده در زمان عضدالملک، سنگفرش کردن چند خیابان مهم و نظافت کوچه و خیابانهای دارالخلافه بود.

 

در سال 1290ش با پیشنهاد دولت، مبنی بر انفصال انجمنهای بلدی موافقت شد. این موضوع، به معنای فسخ قانون بلدیه نبود، بلکه برای اصلاح قانون بلدیه و افزایش میزان کارآیی انجمنهای بلدی اینگونه تصمیم گرفته شد و اداره بلدیه همچنان بر اساس قانون، به کار خود ادامه داد. با وجود اینکه دولت سعی کرد، بلدیه را به خود وابسته کند، لیکن این جریان تا کودتای 1299 عملی نگردید.

 

 

پس از کودتا و روی کار آمدن سیدضیاءالدین طباطبایی، و تسلط دولت بر تمامی امور، نخست‌وزیر برای رسیدن به اهدافش، تصمیم گرفت نهادهای مستقلی مانند بلدیه را به دولت وابسته کند. از این رو، با تدوین نظامنامه‌ای در هیئت دولت، در سال 1300ش، اداره بلدیه، وابسته به دولت شد. و بدین‌سان تحولات آن، تحت تاثیر تصمیمات «قدرت سیاسی»، قرار گرفت. بر اساس این نظامنامه، ریاست تشکیلات بلدیه تهران، زیر نظر ریاست وزراء قرار گرفت، و نخست‌وزیر از طرف خود کفیلی برای اداره بلدیه تعیین کرد. در همین سال ساختمان مرکزی بلدیه به میدان سپه انتقال یافت.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. علیرضاخان عضدالملک فرزند موسی‌خان قاجار و برادرزاده مهدعلیا مادر ناصرالدین شاه.