تظاهرات میلیونی مردم در تاسوعا 57

روزهای تاسوعا و عاشوای محرم 57 در سرتاسر ‌ایران عزاداری مردم رنگ و بوی سیاسی به خود گرفت. مردم در روز تاسوعا و عاشورای حسینی دست به تظاهرات علیه رژیم زدند. در اکثر این تظاهرات مردم مجسمه‌های شاه را از میادین شهر به زیر کشیدند. همچنین مردم به صورت خودجوش اسامی خیابان‌ها را به نام امام خمینی و شهدای نهضت تغییر دادند،روایت این موضوع در صفحات 62 تا 72 از کتاب «محرم 1357 به روایت اسناد» به رشته تحریر درآمده است. کتابی که توسط انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی به قلم منصور خلیلی منتشر شده است و خواندن آن خالی از لطف نیست:

در روز پنجشنبه 19 آذر 1357 رأس ساعت 12 ظهر جلسه شورای امنیت ملی وقت به ریاست نخست‌وزیر ازهاری با حضور مقاماتی چون: آقای دکترعاملی وزیر آموزش‌وپرورش، سپهبدمحققی فرمانده‌ژاندارمری، مقدم معاون ‌نخست‌وزیر و رئیس‌ساواک، سپهبدحاتم جانشین ستاد ارتش، سپهبدصمدیانپور رئیس شهربانی، آقای‌ظلی معاون وزارت‌امورخارجه و ارتشبدقره‌باغی رئیس ستاد ارتش تشکیل شد تا به موضوع واکنش رژیم در مقابل تظاهرات مردم بپردازند.[1]
این جلسه به دلیل اختلاف نظر اعضا عملا بی‌نتیجه ماند و نخست‌وزیر وقت تصمیم‌گیری در این باره را به شاه محول کرد. شاه نیز تصمیم گرفت تا تظاهرات مردم در روزهای تاسوعا و عاشورا در جنوب خطی که به موازات خیابان شهرضا (انقلاب فعلی) از سیدخندان و سه راه ضرابخانه می‌گذشت آزاد گذاشته و نیروهای انتظامی‌ونظامی‌ را در شمال این خط متمرکز کند؛ ولی در جنوب این خط مداخله‌ای از سوی نیروهای نظامی‌وانتظامی ‌صورت نگیرد. این تصمیم غروب روزجمعه 17 آذر رسما از سوی نخست وزیر اعلام شد. [2]
در نتیجه، نیروی انقلابی با خیال راحت مشغول تدارک راهپیمایی باشکوه روز تاسوعا و عاشورا شدند.
در روز تاسوعا و عاشورا تظاهرات عظیم مردم از حدود پیچ‌شمیران و شهباز (17شهریور) آغاز شد.[3]
جمعیت از ساعات ابتدایی صبح از نقاط مختلف شهر در شمال و جنوب آن مانند قیطریه، شمیرانات، اطراف بازار و خیابان‌های ناصرخسرو و نادری […] به حرکت درآمده و در حدود ساعت 9:30 دقیقه صبح در مقابل منزل آیت‌الله طالقانی در پیچ‌شمیران اجتماع کرده و در حالی که ایشان پیشاپیش آن‌ها حرکت می‌کرد، راهپیمایی خود را به طرف میدان شهیاد (آزادی فعلی) در امتداد خیابان شاهرضا (انقلاب و آزادی فعلی) آغاز کردند.[4]

در طول مسیر به‌طور مرتب از خیابان‌های اطراف […] به انبوه تظاهرکنندگان می‌پیوستند.[5]
این جمعیت چون سیل خروشان به سوی میدان شهیاد (آزادی فعلی) حرکت کرده و پلاکاردها و پارچه نوشته‌هایی با خود حمل می‌کردند که روی آن‌ها نوشته شده بود:«انقلابی‌ترین مرد جهان است، خمینی» و «درود بر خمینی بت‌شکن، مرگ بر این یزید قانون شکن» و «خمینی خمینی، خدا نگهدار تو، بمیرد بمیرد، دشمن خونخوار تو» و... [6]اولین نفرات حدود ساعت 11 تا 11:30 دقیقه وارد میدان آزادی شده و در پی آن سیل خروشان مردم نمایان گشت؛ به طوری که در ساعت 12:10 دقیقه میدان آزادی مملو از جمعیت شد و مردم به ناچار در خیابان‌های اطراف مانند آیزنهاور متوقف شدند.[7] جمعیت در حدود ساعت 13:30 دقیقه، تمام فاصله بین میدان شهیاد (آزادی) و 26 اسفند (انقلاب) را پوشانده بود.
تظاهرات مردم تهران در ساعت 16:30 دقیقه با برگزاری نماز جماعت به امامت آیت‌الله طالقانی به اتمام رسید و مردم به تدریج متفرق شدند[8].
از نکات قابل توجه این تظاهرات عدم قرائت قطعنامه پایانی راهپیمایی در میدان آزادی و تنها قرائت آن در مسیر راهپیمایی بود.[…][9]

از نکات جالب توجه دیگر آن بود که شعارها به دلیل نفوذ نهضت آزادی درتظاهرات روز تاسوعا در ابتدا بسیار بی‌روح و محتاطانه بود، ولی بعد از گذشت مدت اندکی از شروع راهپیمایی به همت نیروهای اصیل انقلابی به خصوص آیت‌الله محلاتی شعارها حالت انقلابی و تند به خود گرفت.[10]

درباره تعداد تظاهرکنندگان روز تاسوعا آمار متفاوتی ارائه گردید. این آمار از حداقل چهارصدهزار نفر رادیو بی. بی. سی شروع شده و به دو تا سه میلیون نفر روزنامه کیهان می‌رسد.[11] ولی آنچه که همه شاهدان این واقعه عظیم را متحیر کرد، نظم و انضباط مثال زدنی مردم در این روز و توانایی بسیج مردم توسط انقلابیون مسلمان ایران بود. [12]
علاوه بر تهران در شهرستان‌های مختلف کشور تظاهرات باشکوهی علیه رژیم برگزار شد و در واقع در سرتاسر ایران عزاداری مردم به مناسبت تاسوعای حسینی رنگ و بوی سیاسی و حالت مبارزه و تظاهرات همگانی علیه رژیم شاه به خود گرفته بود.
در مازندران نیز مانند سراسر کشور در روز تاسوعا تظاهرات باشکوهی علیه رژیم پهلوی برگزار شد که از آن جمله می‌توان به تظاهرات ساری اشاره کرد که مردم طبقات مختلف شهر صبح روز تاسوعا در مسجد جامع شهر اجتماع کرده و سپس از مسجد خارج شده و علیه رژیم دست به تظاهرات زدند […][13]

در بابل مردم ابتدا در مسجد نوشیروانی جمع شده و در حالی که شعارهای انقلابی سر می‌دادند، عکس‌هایی از امام و دکتر شریعتی را حمل کرده، دست به تظاهرات زدند. […]
در آمل نیز مردم ابتدا در امامزاده قاسم این شهر اجتماع کرده و سپس دست به تظاهرات ضدرژیمی ‌در سطح شهر زدند  […].[14]
علاوه بر شهرستان‌های یادشده در سایر شهرهای استان مانند: بهشهر، گرگان، گنبد کاووس و بابلسر نیز در روز تاسوعا تظاهرات ضددولتی برگزار شد. در شهرهای استان گیلان نیز مانند مازندران، در روز تاسوعا تظاهرات ضددولتی برگزار شد که طی آن عده ای از مردم خشمگین رودسر به ساختمان شهربانی این شهر حمله کردند؛ اما توسط مأموران متفرق شدند. در لاهیجان مردم در مقابل ساختمان سازمان اطلاعات و امنیت این شهر دست به تحصن زدند. [15]
در اصفهان جمعیتی حدود ششصدهزار نفر در حالی که عکس‌هایی از امام (ره) را حمل می‌کردند و شعارهای انقلابی سر می‌دادند، از طریق سی و سه پل وارد خیابان چهارباغ بالا شده و به مصلا رفتند و نماز جماعت ظهر را به امامت آیت الله خادمی‌در این مسجد خوانده و سپس پراکنده شدند؛ ولی تظاهرات تا ساعت 17 همان روز به صورت پراکنده ادامه داشت. در نجف آباد اصفهان نیز تظاهرات باشکوهی از مبدأ مسجد جامع آغاز شده و جمعیتی در حدود پنج هزار نفر در سطح شهر راهپیمایی کرده و علیه رژیم و به نفع انقلاب شعار داده  […] به‌علاوه تظاهراتی هم در شهرستان لنجان اصفهان (زرین شهر) علیه رژیم برگزار گردید. [16]
در استان خوزستان نیز در اکثر شهرها عزاداری مردم در روز تاسوعا تبدیل به راهپیمایی علیه رژیم پهلوی شد. […]تعداد تظاهرکنندگان اهواز بین صد تا چهارصد هزار نفر تخمین زده شده است.[17]
در سایر شهرهای استان نیز مانند: دزفول، شوشتر، اندیمشک، شوش و هفت تپه تظاهراتی علیه رژیم برگزار شد.
در زاهدان مردم در مسجد جامع شهر تجمع کرده و سپس در سطح خیابان‌های شهر دست به تظاهرات زدند  […]

در زابل نیز تظاهراتی از جانب مردم علیه رژیم بر پا گشته و مردم ضمن این تظاهرات اسامی‌خیابان‌های پهلوی، رضاشاه کبیر و اعلم را به ترتیب به خیابانهای خمینی، روحانی و طالقانی تغییر دادند. [18]
در تبریز تظاهرات بزرگی با حدود پانصد هزار نفر از مردم شهر علیه رژیم برگزار شد. […][19]

در اردبیل نیز تظاهرات باشکوهی از سوی مردم برگزار شد  […].[20]
به جز اردبیل و تبریز در سایر شهرهای آذربایجان مانند نقده و ماکو نیز از سوی مردم تظاهرات باشکوهی علیه رژیم برپا شد. […]

در شهرهای مختلف خراسان به خصوص شهر مشهد تظاهرات باشکوهی از اقشار مختلف مردم علیه رژیم برگزار شد. […]ضمنا در روز تاسوعا مجسمه‌های شاه در میادین شاه و تقی آباد، داخل بیمارستان شهرضا و بیمارستان شهناز و هنرستان رضاشاه کبیر به پایین کشیده شد. […]
در سبزوار هم مردم ابتدا پیکر دو تن از شهدای درگیری روز قبل این استان را تشییع و به خاک سپردند و سپس در سطح شهر دست به تظاهرات زده و به بعضی از اماکن و ابنیه شهری و خانه بعضی از مأموران رژیم حمله کردند.
در بجنورد تظاهرات مردم در روز تاسوعا برگزار شد ولی بدون درگیری خاتمه یافت.
در شیراز مردم ابتدا در صحن مسجد جامع نو، صحن حضرت شاهچراغ و خیابان‌های احمدی و لطفعلی‌خان زند اجتماع و در سطح شهر دست به تظاهرات زدند. سپس به صحن شاهچراغ بازگشته و نماز ظهر را در آنجا اقامه کردند و متفرق شدند. در داراب فارس هم مردم تظاهراتی به راه انداختند، مجسمه ی شاه را به زیر کشیده و قطعه قطعه کردند. […][21]

در کرمانشاه مردم در ساعت 9 صبح در مسجد بروجردی‌ها جمع شده و اقدام به تظاهرات کردند[22] […]در سایر شهرهای استان هم مانند کنگاور، قصرشیرین، پاوه، شاه آباد (اسلام آباد غرب)، سرپل ذهاب و نفت شهر هم تظاهراتی در روز تاسوعا برگزار شد.
در استان سمنان به خصوص شهر سمنان هم در روز تاسوعا تظاهراتی باشکوهی علیه رژیم برگزار گردید. […].
در سایر شهرهای استان نیز تظاهرات پرشور علیه رژیم برگزار شد که مهم‌ترین این شهرها عبارت اند از: شاهرود و دامغان.

 در قم نیز مردم عزادار حدود ساعت 9 صبح در میدان فرح جمع شدند و به طرف صحن حضرت معصومه (س) راهپیمایی کرده و به دادن شعارهای ضدرژیمی‌پرداختند. […][23]

در کاشان، مردم صبح تاسوعا در مسجد آقابزرگ اجتماع کرده و دست به تظاهرات ضدرژیمی‌در سطح شهر زدند  […][24]

در ساوه و تفرش نیز تظاهراتی علیه رژیم برگزار شد  […].[25]
در خمین، مردم صبح تاسوعا در مسجد جامع اجتماع کرده و حدود ساعت 19 از آن خارج و علیه رژیم دست به تظاهرات زدند. […]

در اراک نیز مردم علی‌رغم وجود بارندگی و سرمای شدید در روز تاسوعا، صبح و شام علیه رژیم دست به تظاهرات زدند  […].[26]
در زنجان در پی دعوت روحانیان، مردم از شهر و روستاهای اطراف در مسجد امیریه تجمع و سپس در خیابان‌های پهلوی، بلوار، مولوی، فرهنگ و فرمانداری دست به تظاهرات مسالمت آمیز زدند. [27]
در قزوین در این روز تظاهرات باشکوهی از جانب مردم برگزار شد. […]

در یزد تعداد انبوهی از مردم شهر و روستاهای تابعه در سطح شهر تجمع کرده و در حالی که آیت‌الله صدوقی در پیشاپیش آن‌ها حرکت می‌کرد، تظاهرات می‌نمودند. به جز شهر یزد در سایر شهرهای استان از جمله:اردکان، تفت و بافق تظاهرات‌هایی نیز برگزار شد. [28]
در دوگنبدان استان کهکیلویه و بویراحمد نیز در این روز تظاهرات باشکوهی از سوی مردم برگزار شد که طی آن مردم اسامی‌خیابان‌های مختلف را تغییر داده و به نام شهدای درگیری‌های روزهای قبل گچساران و یا به نام امام و دکتر شریعتی نام‌گذاری کردند. […]
در بندرعباس مردم در روز تاسوعا دست به تظاهرات زده و شیشه‌های تعدادی از مغازه‌ها و بانک‌ها را شکستند که با دخالت نیروهای انتظامی‌و تیراندازی هوایی متفرق شدند.
علاوه بر شهرهای فوق در شهرهایی مانند: کرمان، بافت، جیرفت، شهرکرد، بانه، سقز، سنندج، بروجرد، دوگنبدان، الیگودرز، ملایر و برازجان نیز تظاهراتی علیه رژیم برگزار شد که تمام آن‌ها به جز در الیگودرز استان لرستان، بدون درگیری خاتمه یافت.