زندگی و زمانه عباس اقبال آشتیانی

استاد اقبال آشتیانی در سال‌های 1275 تا 1334 شمسی می‌زیست. این سال‌ها شامل دورانی از انقلاب مشروطه 1285 شمسی تا سال‌ها پس از جنگ جهانی دوم است. او ناظر دوران پرحادثه‌ای از تاریخ ایران بود. این دوران شامل جنبش مشروطیت، دو جنگ جهانی، تغییر خاندن حکومتی از قاجار به پهلوی، انتقال قدرت از یک پادشاه قدرتمند خودرای(رضاشاه) به وارثش(محمدرضاشاه) و جنبش ملی‌گرایی مصدق بود. این رویدادهای مهم، اقبال را سخت تحت تاثیر قرار داد.

این کتاب در چهار فصل تنظیم شده است. «ایران در نیمه نخست قرن بیستم میلادی»،‌ «زندگی عباس اقبال»، «آثار عباس اقبال» و «اقبال و یادگار» عناوین چهارگانه این فصول هستند. کتاب با مقدمه‌ای شروع می‌ شود که به طور کلی به تاریخ روشنفکری ایران و جایگاه اقبال در سنت روشنفکری ایران می‌پردازد.

در فصل نخست این کتاب، عوامل تاثیرگذار بر روند تاریخ ایران در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی مرور می‌شود.

فصل دوم به زندگی اقبال، سال‌های تاثیرگذار و پربار زندگی او، فعالیت‌های او در ایران و خارج و دوستان و همکارانش که در بسیاری از ایده‌های فکری آن روزگار با او سهیم بودند، اختصاص دارد. در مورد تحولات نظام آموزشی ایران و روزنامه‌نگاری نیز در این فصل بحث می‌شود.

در فصل سوم این کتاب سهم اقبال در زمینه تاریخ و ادبیات ایران و تاثیر وی در تحول روزنامه‌نگاری ایران بررسی می‌شود؛ چرا که وی جزو نخستین فردی است که در ایران برای نوشتن تاریخ به روش علمی مدرن متاثر از مستشرقان تلاش کرد.

در فصل چهارم و نهایی این کتاب نیز به فعالیت روزنامه‌نگاری عباس اقبال و تحلیل عقاید بارز وی در سرمقاله‌هایش در نشریه «یادگار» می‌پردازد. یادگار متعلق به اقبال، نخستین نشریه مهم تاریخی ایران بود که بین سال‌های 1323 و 1328 منتشر می‌شد. در طول این پنج سال، اقبال اغلب به تنهایی مجله‌اش را می‌نوشت و برای ایرانیان تاریخ و میراث‌شان را فاش می‌کرد.

در بخشی از این کتاب درباره دیدگاه اقبال در رابطه با ایران آمده است: «اقبال معتقد بود که ایران مراحل دشواری را در تاریخ خود پشت سر گذاشته و تباهی بر همه جنبه‌های زندگی ایرانی سایه افکنده است. او مدعی بود که همه وجوه زندگی ایرانی برای مدتی نزدیک به یک قرن و نیم، بر پایه‌ای نادرست بنا شده و کشور فاقد اصلی درست بوده است که ساختار ملتی متمدن بر آن استوار شود.»