تصویب قیمومیت انگلیس بر سرزمین فلسطین/ چگونه استعمار پیر به کمک صهیونیسم جوان آمد؟

در کتاب آژانس یهود نوشته محمد عبد‌الرووف سلیم آمده است. در 19 آوریل 1920، اجلاس «سن‌ریمو» برگزار شد و در آن شورای عالی متفقین تصمیم گرفت که فلسطین را زیر قیمومت انگلیس قرار دهد.

مصوبه شورای عالی متفقین متضمن مفاد اعلامیه بالفور در مورد تاسیس موطنی ملی برای یهودی‌ها در فلسطین بود. ماده نود و پنجم پیمان سور، در 10 اوت 1920، تصریح کرد که کشور قیم بر فلسطین مسئول اجرای اعلامیه بالفور است.

این امر در نتیجه همسویی تلاش‌های دیپلماتیک انگلیس و صهیونیست‌ها برای آماده‌سازی شرایط مناسب به منظور اجرای مفاد اعلامیه بالفور صورت گرفت.

این حرکت ابتدا از «سن‌ریمو» آغاز شده بود و با گذار از سور و لوزان ادامه یافت تا اینکه سند قیمومت بر فلسطین به تصویب رسید، زیرا مامور کردن لرد کرزن به تنظیم طرح سند قیمومت انگلیس بر فلسطین، تمهیدی برای به دست آوردن قطعنامه‌ای از جامعه ملل بود.

*استعمار انگلستان انطباق کامل با سیاست‌های صهیونیست‌ها برای یهودی کردن فلسطین داشت

این تلاش‌ها نشان‌دهنده انطباق کامل میان سیاست انگلیس و طرح صهیونیست‌ها برای یهودی کردن فلسطین در یک چارچوب حقوقی بین‌المللی و از راه تصریح در سند قیمومت به شیوه‌های عملی برای تعمیق ارکان موجودیت صهیونیسم در این کشور (اسلامی) بود.

این مرحله تاریخی مهم شاهد تشکیل برخی از کمیته‌های صهیونیستی بود که با وزارت امور خارجه انگلیس همکاری و با لرد کرزن در این مورد تشریک مساعی کردند.

در این کمیته‌ها تعدادی از صهیونیست‌های سرشناس انگلیسی و آمریکایی حضور داشتند که از آنان می‌توان هربرت ساموئل، فلیکس فرانکفورتر، بنیامین کوهن و اریک‌فوریس آدام را نام برد.

در 6 ژوئیه 1921 سند قیمومت بر فلسطین در شورای جامعه ملل مطرح شد و در 24 ژوئیه 1922 به تصویب رسید. این سند، اعلامیه بالفور را از عرصه فلسطینی و انگلیسی به عرصه جهانی گذار داد. آنچه در متن این سند مهم است، ذکر نام آژانس یهود در امور فلسطین (The Jewish Agency for Palestine) است که برای نخستین‌بار در کنار برخی از مواد سند در زمینه تعیین اختیارات آورده شده است.

ماده چهارم سند تصریح کرده است که «آژانسی ویژه یهودی‌ها به عنوان سازمانی عمومی برای ارائه مشورت به دولت فلسطین و همکاری با آن در امور اقتصادی، اجتماعی و... به رسمیت شناخته می‌شود که ممکن است برای تشکیل موطن ملی یهود و منافع یهودی‌ها در فلسطین مهم باشد و همچنین در ترقی کشور کمک و مشارکت کند، به شرط آنکه این موضوع همیشه تحت نظارت دولت قرار گیرد. همچنین سازمان (جهانی) صهیونیسم مادام که کشور قیم معتقد است که تشکیل و اساسنامه آن باعث می‌شود شایسته و لایق این منظور باشد، به عنوان آژانسی مناسب پذیرفته می‌شود. این سازمان پس از رایزنی با دولت اعلیحضرت پادشاه بریتانیا، باید تدابیر لازم را برای کسب یاری از همه یهودی‌های خواهان کمک‌دهی به تشکیل موطن یهود انجام دهد.» به این ترتیب، آژانس یهود عنصری رسمی از عناصر حکومت در فلسطین شد و چندی بعد نمودی حقوقی نیز به خود گرفت.

ماده ششم سند قیمومت تصریح کرده است که دولت فلسطین باید در دو زمینه با آژانس یهود همکاری کند: تسهیل مهاجرت یهودی‌ها به کشور در شرایطی مناسب و تشویق استقرار یهودی‌ها در زمین‌های دولتی و اراضی موات که مورد نیاز مقاصد عمومی نباشد.

در بخشی از ماده یازدهم سند مزبور آمده است: «دولت فلسطین می‌تواند با آژانس یهود به توافق برسد که این آژانس مادام که دولت به طور مستقیم در زمینه‌های احداث یا راه‌اندازی طرح‌های عمومی و بهره‌برداری از امکانات طبیعی کشور فعالیت نمی‌کند، احداث یا راه‌اندازی طرح‌های عمومی و بهره‌برداری از امکانات طبیعی کشور را با شرایطی عادلانه و منصفانه به عهده گیرد. هر قرارداد مشروط به این است که میزان سود مستقیم یا غیرمستقیم حاصل از آن که توسط آژانس تقسیم می‌شود، از میزان بهره منطقی سرمایه به کار رفته فراتر نرود و میزان سود افزون بر این بهره باید با نظر موافق دولت به نفع کشور استفاده شود.»

اگرچه تصویب نظام قیمومت همسو با اجرای ماده بیست و دوم منشور جامعه ملل بود، اما سند قیمومت بر فلسطین با مفاد این ماده مغایرت داشت، زیرا این ماده می‌گفت که هدف از قیمومت، تحقق رفاه ملت‌هاست، در حالی که بدیهی است که تشکیل آژانس یهود برای فلسطین مغایر این بیان بود.

از این رو، زمینه تبدیل کمیسیون صهیونیستی در امور فلسطین به آژانسی رسمی که در مسئولیت حکومت کشور مشارکت داشته باشد، فراهم آمد. به همین علت، این آژانس فعالیت خود را تحت نام «کمیته اجرایی صهیونیستی در امور فلسطین» آغاز کرد و چنان توسعه یافت که چارچوب آن فعالیت همه جناح‌های یهودی صهیونیستی و غیرصهیونیستی را در بر گرفت.

سیاست انگلیس در فلسطین بر اجرای سه تعهد کلی استوار بود که سند قیمومت آنها را تصریح کرد.

این سه اصل عبارت بودند از: 1- قرار دادن کشور در وضعیتی سیاسی، اقتصادی و اداری که به تشکیل موطن ملی یهود کمک می‌کند؛ 2- تسهیل مهاجرت یهودی‌ها به فلسطین؛3- تشویق اسکان یهودی‌ها در فلسطین با همکاری آژانس یهود.