مصاحبه با آقای دکتر حسین احمدی نویسنده کتاب تاکتیکهای مبارزاتی امام خمینی(ره)
حضرت روح الله در خانواده ای پا به عرصه وجود گذاشت که به ایستادگی و پایمردی در مقابل ظلم و غارت خوانین روزگار مشهور بودند و روح الله در دورانی، دوره کودکی و نوجوانی خویش را سپری کرد که از یک طرف از داشتن نعمت پدر محروم شده بود و از سوی دیگر هرج و مرج سیاسی و آشوب های اجتماعی روزگار قلب هر انسان با ایمان را به درد می آورد.
جناب آقای دکتر احمدی همانطور که مستحضر هستید، انقلاب اسلامی ایران یکی از پدیده های شگفت تاریخ معاصر جهان است که هم بررسی چگونگی وقوع آن و هم شیوه ی رهبری عالمانه ی حضرت امام خمینی به عنوان رهبر آن مورد توجه و مطالعه ی جامعه شناسان واندیشمندان سیاسی قرار گرفته است و افراد وگروههای مختلف با افکار متفاوت وگاه متناقض،روند رهبری وراهبردهای مبارزاتی امام را در طول مبارزه با رژیم پهلوی مورد بررسی وتحقیق قرار داده اند. بیشتر تالیفاتی که در این زمینه به رشته ی تحریر در آمده اند، دارای نقایصی می باشند.لطفا در این باره توضیح بیشتری دهید.
بسم الله الرحمن الرحیم
با سلام و درود به روح پاک انبیاء و اولیای الهی، رهبری فقید انقلاب اسلامی ایران حضرت روح الله و شهیدان انقلاب و هشت سال دفاع مقدس و با عرض تشکر از محبت شما.در یک جمع بندی کلی می توان گفت:بیشتر تحقیقات و تالیفاتی که در زمینۀ رهبری امام خمینی(ره)در فرایند انقلاب اسلامی به رشته تحریر در آمدهاند،از دو نقیصۀ مهم و اساسی رنج می برند:
الف:بخش زیادی از این نوشته ها بر مبنای پارادایم فکری انسان غربی نسبت به رهبری و انقلاب تدوین شده و انطباق مستقیم و دقیق آن با شخصیت کسی چون امام خمینی(ره)و شکل سیادت و رهبری ایشان،به یک پارادوکس نظری و علمی منتهی می شود.تقربیاً همه آثاری که خارج از ایران راجع به انقلاب اسلامی و امام خمینی(ره)تدوین شده اند،در این طیف قرار می گیرند.
ب:در بسیاری از کتب و نوشته هایی که به بررسی شیوه رهبری امام خمینی(ره)در فرآیند مبارزه پرداخته اند،نکات و مطالبی پیرامون استراتژی مبارزاتی و تاکتیک های جهادی رهبر فرزانه و فقید انقلاب اسلامی بیان شده است.امّا این نوشته ها پراکنده و منفصل هستند و تقربیاً در بیشتر آثاری که که به بررسی شکل مبارزه امام خمینی(ره)با رژیم پهلوی اختصاص یافته است،کارکردهای رهبری در کنار راهکارهای مبارزاتی ایشان مورد توجه قرار نگرفته است.
2. از حیث تاریخنگاری زمان نگار،تاکتیکهای مبارزاتی امام خمینی(ره)در طول دوران مبارزه با رژیم پهلوی رابه چند مرحله می توان تقسیم نمود؟
از بعد تاریخ نگاری زمانگار،می توان تاکتیک های مبارزتی امام خمینی(ره)در طول دوران مبارزه با رژیم پهلوی را به مراحل متعددی تقسیم نمود:
الف:انتقاد از عملکرد سیاسی و اعمال ضد اسلامی شاه در زمان مطرح شدن لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی.
ب:تاکید بر وابستگی روحی شاه ایران به عناصر باستانگرایانه و دلبستگی فکری وی به اجانب بعد از انقلاب سفید.
پ:حمله مستقیم به شخص شاه و انتقاد شدید از وی بعد از حمله مزدوران رژیم به مدارس علمیه در قم و تبریز.
ت:طراحی و ترسیم یک مبارزه فرهنگی تمام عیار برای مقابله با انحرافات فکری و روابط نامشروع سیاسی رژیم پهلوی در دوران تبعید در ترکیه و عراق.
ث:بهره گیری مناسب از شرایط زمانی و مکانی ایجاد شده در مدت اقامت در فرانسه برای افشای جنایات و خیانات خاندان پهلوی.
ج:بازگشت به ایران و به کارگیری راهبردهای سیاسی و اقتصادی مناسب برای فلج کردن ارکان و ساختار اداری رژیم همراه با پرهیز از مشی مسلحانه.
3. جنابعالی در کتاب خویش برای ترسیم سیمای کلی رهنمودهای مبارزاتی حضرت امام خمینی(ره) از شیوه ی موضوع نگاری بهره برده ایدوبر این باور هستید که برای شناخت راهبردهای انقلابی ومبارزاتی امام در ابتدا باید چارچوبهای نظری وفکری ایشان راموردمطالعه قرارداد.برهمین مبنا دربخش اول کتاب به ویژگیهای مهم شخصیتی حضرت امام پرداخته اید.لطفاً در ارتباط با خصوصیت شخصیتی امام وتأثیر آن بر شیوه ی مبارزاتی ایشان توضیح بفرمایید.
حضرت روح الله در خانواده ای پا به عرصه وجود گذاشت که به ایستادگی و پایمردی در مقابل ظلم و غارت خوانین روزگار مشهور بودند و روح الله در دورانی، دوره کودکی و نوجوانی خویش را سپری کرد که از یک طرف از داشتن نعمت پدر محروم شده بود و از سوی دیگر هرج و مرج سیاسی و آشوب های اجتماعی روزگار قلب هر انسان با ایمان را به درد می آورد.لذا وی هم به فکر آموختن علوم و معارف زمان خود بود و هم شرایط زمانه او را به سوی مبارزه با ظلم و مقابله با ظالمان و ستمکاران سوق می داد.از دست دادن حامیان و تربیت کنندگان خود- مادر و عمه مهربان اش- در سن پانزده سالگی نیز زمینه اتکاء او به یک شخصیت برتر و فوق انسانی را تسریع نمود و گرایش و تمایل وی به عرفان و علاقه وافرش به استاد خود مرحوم شاه آبادی نیز اندک اندک ریشه های تعلق و وابستگی به امیال و اغراض مادی و معنوی را در تار و پود شخصیتی حضرت امام خشکانید و او در ابتدا خویشتن را از قید و بند نفسانیات و آرزوهای زودگذر این جهانی رهایی بخشید و در سایه معاشرت با اهل تقوا، روح و روان خویش را پالایش داد و رجعتی عارفانه و عاشقانه به فطرت پاک و خدایی خود نمود.امام پا در میدان مبارزه با ظالمان و ستم پیشه گان روزگار خویش گذاشت و بر علیه ظلم خاندان پهلوی و حامیان خارجی او قیام کرد و اعلام نمود که از هیچ قدرت و هیچ کسی جز خداوند نمی ترسد. امام خمینی(ره) در ابتدا چارچوب فکری و اسلوب مبارزه خویش را از تعالیم دینی و به ویژه قرآن و سنت اخذ کرده و هدف خود از چالش و جدال با حاکمیت ستمشاهی را نه کسب قدرت و نیل به مقام منزلت، بلکه ادای تکلیف و قصد قربت می دانست..
4.جناب آقای دکتر در بخش دوم کتاب با عنوان دامنه وگستره ی مبارزاتی امام به استراتژی مبارزاتی حضرت امام در یک فاصله ی زمانی از ابتدای ورود به میدان تا تبعید به فرانسه پرداخته اید .لطفا به اختصار درباره استراتژی وشیوه مبارزاتی امام در این دوره بپردازید.
بعد از سقوط دولت رضاخان در شهریور ماه 1320ه.ش فضای سیاسی لازم برای انجام فعالیتهای سیاسی و فرهنگی بر علیه حاکمیت پهلوی به وجود آمد. در این شرایط که اکثریت روحانیون تمایلی به دخالت در سیاست نداشتند امام خمینی(ره)اولین اعلامیه سیاسی خود را در سال 1323ه.ش علیه خاندان پهلوی منتشر کرد و با نگارش کتاب کشف الاسرار به افشای مظالم و اعمال زشت رضاخان همت گماشت.لیکن حضور مراجع بزرگی چون آیت الله حائری و آیت الله بروجردی به همراه متانت طبع و فروتنی امام خمینی مانع از آن می شد که وی به شکلی آشکار در مبارزه پیشگام و پیشتاز شود.زیرا بر این باور بود که نباید در آن شرایط مقام و منزلت مراجع تقلید شیعه را مخدوش کرد و میان صفوف روحانیت شکاف ایجاد نمود.
با اینحال از نظر امام خمینی اوضاع سیاسی و اجتماعی بعد از سقوط رضاخان بهترین فرصت برای محوی نظام استبدادی و برچیدن حاکمیت ظلم و جور پهلوی ها بود که متأسفانه به نحو احسن از آن استفاده نشد.
هنگامی که محمدرضاشاه به اشاره حامی خود لایحه اصلاحات ارضی را مطرح کرد،نگرانی امام خمینی نسبت به سرنوشت ایران بیشتر شد و زمانی که شاه به کمک نوکر خانه زاد خویش اسدالله علم طرح انجمن های ایالتی و ولایتی را در هیات دولت تصویب نمود و آشکارا به قرآن و مذهب اسلام اهانت نمود ،مبارزه امام خمینی با حکومت پهلوی جلوه عینی تر و ملموس تری پیدا نمود و ایشان با آگاهی و درکی که از ماهیت اصلی اصلاحات آمریکایی پیدا کرده بود،آحاد جامعه را نسبت به پیامدها و نتایج شوم اجرای این اصلاحات آگاه و هوشیار نمود.
امّا اعتراض امام به لوایح انقلاب سفید،واکنش تندی را از سوی دربار پهلوی به همراه داشت و شاه دستور حمله به مدرسه فیضیه قم و طالبیه تبریز را صادر کرد که در جریان آن تعدادی از طلاب جوان کشته و زخمی شدند.این واقعه غم انگیز تأثیر نامطلوبی بر روابط محمد رضاشاه و روحانیت داشت و شخص امام خمینی نیز اگر تا قبل از این به دنبال پند و اندرز و ارشاد شاه بود،بعد از آن موضع سیاسی خویش را تغییر داده و سرنگونی و زوال حاکمیت را سر لوحه برنامه مبارزاتی خود قرار داد.به بیانی دیگر فاجعه فیضیه نه تنها روند نهضت اسلامی را وارد مرحله تازه ای نمود،بلکه زمینه ساز حادثه 15 خرداد1342ه.ش شد که به اذعان بسیاری از محققان و پژوهشگران انقلاب،نقطه عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی ایران به شمار می آید.
فرایند رهبری امام خمینی بعد از قیام 15 خرداد شکل آشکارتر و روشن تری به خود گرفت و قاطعیت و شجاعت و صراحت کلام ایشان،جایگاه او را به عنوان یک رهبر توانمند و با اقتدار در میان گروههای مبارز تثبیت نمود.
هنگامی که آمریکا به استناد مفاد قرارداد وین برای مستشاران خود در ایران تقاضای مصونیت قضایی کرد امام خمینی که بر خلاف دیگر مراجع دینی علاوه بر تسلط بر معارف دینی و آگاهی بر شئونات مذهبی، از جریانهای سیاسی روز نیز مطلع بود،در مقابل احیای مجدد لایحه ننگین کاپیتولاسیون قدم علم کرد و آن را سند اسارت و ذلت مردم ایران خواند و در بیانات مبسوطی همه اقشار جامعه و روشفکران و دلسوزان ایران را به میدان مبارزه با نظام مستبد شاهنشاهی و مقابله با اهداف شوم آمریکا در کشورهای اسلامی دعوت نمود.
این سخنان روشنگرانه به قدری محمدرضاشاه و حامی او ایالات متحده آمریکا را نگران و ناراحت کرد که چاره ای جز دستگیری و تبعید امام خمینی نداشت.فلذا در 13آبان 1343ه.ش امام خمینی را به کشور ترکیه تبعید نمودند.
بعد از آنکه شرایط به نفع و منفعت دو دولت ایران و ترکیه پیش نرفت،از امام خمینی خواسته شد تا ترکیه را به مقصد عراق ترک کند.ایشان نیز به همراه فرزند خود حاج مصطفی در 13 مهر 1344ه.ش به عراق آمد و پس از زیارت قبر ائمه اطهار در نجف ساکن شد.
با اوج گیری روند مبارزه امام خمینی،دولت ایران در سایه همراهی و همکاری حزب بعث عراق فرزند مجاهد و عالم بزرگوار شیعه حاج مصطفی خمینی را به طرز مرموز و مشکوکی به شهادت رسانید.
امّا امام خمینی شهادت حاج مصطفی را یکی از الطاف خفیه الهی خواند و جمع مشتاقان و ملازمان و همراهان خویش را با صلابت و صبر زاید الوصفی به ادامه مبارزه با طاغوت دعوت نمود و برای رهایی از تنگنای امنیتی و گسترش افکار و اندیشه های خود به فکر هجرت و رفتن از عراق افتاد و به پیشنهاد مرحوم حاج احمد خمینی فرزند دوم خویش به کشور فرانسه هجرت کرد تا با فراغ بال و آسودگی خیال بیشتری به ادای فرایض الهی و رهبری نهضت اسلامی بپردازد.
5. جنابعالی دربخش سوم کتاب که در حقیقت هسته ی اصلی کتاب را شامل می شود، در چهار فصل به توصیف،تبیین،تفسیر تاکتیکها،راهکارها وراهبردهای مبارزاتی امام در چهار حوزه ی فرهنگ،سیاست،اقتصاد وعرصه ی نظامی پرداخته اید. لطفاً به اختصار به تاکتیکهای مبارزاتی حضرت امام در حوزه های فرهنگی،سیاسی ونظامی بپردازید.
رهبر فرزانه انقلاب ،بعد از رحلت آیت الله بروجردی تقویت حوزه علمیه را سرلوحه اهداف خویش در مسیر مبارز قرار داد.و بر این نکته تاکید نمود که مرجع تقلید شیعیان باید در ایران ساکن باشد.گام دوم در زمینه ترویج فرهنگ اصیل اسلامی زدودن این باور از ذهن اهل حوزه بود که روحانیت و حوزه های علمیه نباید به امور سیاسی و امر سیاست توجه داشته باشند.زیرا به اعتقاد حضرت امام،تـنها نقـطـه امـیـد بـرای رهـایـى و نجات ازشـرایط ذلت بارى که پـس از شکست انقلاب مشروطیت پدید آمده بود،بیدارى حوزه هاى عـلمـیـه و ارتبـاط معنـوى مـردم بـا روحـانیت بود.لذا برنامه اصلاحاتی ایشان در حوزه علمیه تنها محدود به بهبود ساختار اداری حوزه نشد و ایشان به تربیت شاگردانی همت گماشت که نقش بارز و برجسته ای در روند انقلاب و تداوم آن بر عهده گرفتند.
مکتب قم نیز حاصل تلاشهای فقهی و علمی حضرت امام خمینی(ره)بود که در سایه آن ساختارهای اولیه مبارزه فرهنگی پایه ریزی شد.آن رهبر بزرگواراندیشه سیاسى اسلام را در متن مباحث فقهى مطرح کردوبا ابتکار و خلاقیت خاص خویش ولایت فقیه را از قلمرو فقه مجزا نموده و با براهین عقلی و کلامی به آن جان تازه ای بخشید.
حضرت امام در تمام دوران مبارزه متوجه اهمیت و ارزش تبلیغات و کارکرد فرهنگی- سیاسی آن بود و قبل و بعد از انقلاب بر استفاده از تبلیغات صحیح تاکید داشت و استقامت و پایداری در دعوت و تحمل مشکلات و ناملایمات در راه هدف را شرط اساسی موفقیت تبلیغ می خواند.عمده ترین ابزار تبلیغاتی ایشان در طول نهضت، سخنرانی وپیامهای مکتوب بود.با ورود امام خمینی(ره) به فرانسه شیوه تبلیغی ایشان نیز تغییر یافت و علاوه بر انجام مصاحبه های متعدد،ارتباط تلفنی و ارسال تلگراف نیز به یکی از ابزار اطلاع رسانی و تبلیغی انقلاب اسلامی تبدیل شد.
از بعد سیاسی نیز امام خمینی(ره)با عنایت وابستگی و دلبستگی خاندان پهلوی به غرب و توجه به ابعاد مختلف مشروعیت بخشی حاکمیت آنان در ایران،در مراحل مختلف مبارزه مشروعیت سیاسی این سلسله را مورد تردید قرار داد و با افشای رابطه ننگین شاه با صهیونیسم و آمریکا،مقبولیت رژیم شاهنشاهی را کاهش داد.و با تحریم شرکت در حزب رستاخیز و سرپیچی از قوانین ضد اسلامی رژیم پهلوی و تاکید بر تظاهرات آرام،عالمانه و مدبرانه جنگ روانی و مبارزه منفی بر علیه شاه معدوم را رهبری کرد.
ایشان در راستای اهداف الهی و بینش انسانی که داشت،مرزهای جغرافیایی را در فرآیند مبارزه حذف کرد و نه تنها حضور همه اقشار و گروههای اجتماعی را در میدان مبارزه با رژیم پهلوی در ایران مغتنم شمرد،بلکه با بازتولید مفهوم امت اسلامی،همه مسلمانان جهان را به مقابله با تجاوزگری و غارتگری استکبار فراخوانده و با دعوت از همه محرومان و پابرهنگان جهان،هندسه مبارزه را به وسعت و پهنای گیتی تعریف و تعیین نمود. هنر دیگر امام خمینی(ره)که تأثیر راهکارها و تاکتیک های مبارزاتی او را در حوزه سیاست بیشتر می کرد،نکته سنجی و توانایی در مهندسی زمان بود که سبب برجسته تر شدن مقام و منزلت و برتری فهم و درایت ایشان در میان مدعیان رهبری جامعه در ایران شده بود.
این خلاقیت در مدیریت جریان انقلاب با تاکید بر رفتن شاه از ایران و غیر قانونی دانستن دولت شاپور بختیار و تعیین شورای انقلاب و تصمیم برای بازگشت به ایران،نمود عینی یافت و امام خمینی(ره)با آمدن به میهن در 12بهمن1357ه.ش و تعیین دولت موقت،آخرین امیدهای خاندان پهلوی را برای استمرار حاکمیت در ایران به یأس مبدل نمود.و با رهبری تظاهرات ها و راهپیمایی های خیابانی و دعوت به بزرگداشتِ چهلم شهدا در شهرهای مختلف در قالب اعلامیه و اطلاعیه و استفاده بهینه از ماه محرم سال1357ه.ش،انقلاب و مردم انقلابی ایران را به پیروزی و آینده مبارزه امیدوار کرد و با هدایت عاقلانه و عالمانه اعتصاب هم شریانهای اقتصادی رژیم پهلوی را قطع نمود و هم با کنترل به موقع و مناسب جریان اعتصاب،مانع از ایجاد گرفتاری مردم شد.امام خمینی(ره) علی رغم تأکید بر مسلح شدن در عین طرد مشی مسلحانه در مبارزه،مانع از تداوم درگیری و رویارویی مستقیم مردم و ارتشی شد که بدنه اصلی آن مردمی بود و بعد از فرار شاه در 26دی ماه 1357ه.ش،به تدریج به جریان انقلاب پیوسته بود.لذا با رهنمودهای عالمانه خویش از سربازان خواست تا از پادگانها فرار کنند و از افسران و درجه داران مسلمان تقاضا کرد تا به موج توفنده انقلاب بپیوندند.اعتقاد راسخ با الطاف لایزال الهی و ایمان به راه و منش خویش نیز در ساعات پایانی حکومت پهلوی به یاری پیر جماران آمد و وی بعد از مناجات کوتاهی با خدای خود،فرمان لغو حکومت نظامی را صادر نمود و آخرین دسیسه عمال رژیم پهلوی و حامیان خارجی آن را به یاس مبدل نمود.
*استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ انقلاب
حضرت روح الله در خانواده ای پا به عرصه وجود گذاشت که به ایستادگی و پایمردی در مقابل ظلم و غارت خوانین روزگار مشهور بودند و روح الله در دورانی، دوره کودکی و نوجوانی خویش را سپری کرد که از یک طرف از داشتن نعمت پدر محروم شده بود و از سوی دیگر هرج و مرج سیاسی و آشوب های اجتماعی روزگار قلب هر انسان با ایمان را به درد می آورد.
جناب آقای دکتر احمدی همانطور که مستحضر هستید، انقلاب اسلامی ایران یکی از پدیده های شگفت تاریخ معاصر جهان است که هم بررسی چگونگی وقوع آن و هم شیوه ی رهبری عالمانه ی حضرت امام خمینی به عنوان رهبر آن مورد توجه و مطالعه ی جامعه شناسان واندیشمندان سیاسی قرار گرفته است و افراد وگروههای مختلف با افکار متفاوت وگاه متناقض،روند رهبری وراهبردهای مبارزاتی امام را در طول مبارزه با رژیم پهلوی مورد بررسی وتحقیق قرار داده اند. بیشتر تالیفاتی که در این زمینه به رشته ی تحریر در آمده اند، دارای نقایصی می باشند.لطفا در این باره توضیح بیشتری دهید.
بسم الله الرحمن الرحیم
با سلام و درود به روح پاک انبیاء و اولیای الهی، رهبری فقید انقلاب اسلامی ایران حضرت روح الله و شهیدان انقلاب و هشت سال دفاع مقدس و با عرض تشکر از محبت شما.در یک جمع بندی کلی می توان گفت:بیشتر تحقیقات و تالیفاتی که در زمینۀ رهبری امام خمینی(ره)در فرایند انقلاب اسلامی به رشته تحریر در آمدهاند،از دو نقیصۀ مهم و اساسی رنج می برند:
الف:بخش زیادی از این نوشته ها بر مبنای پارادایم فکری انسان غربی نسبت به رهبری و انقلاب تدوین شده و انطباق مستقیم و دقیق آن با شخصیت کسی چون امام خمینی(ره)و شکل سیادت و رهبری ایشان،به یک پارادوکس نظری و علمی منتهی می شود.تقربیاً همه آثاری که خارج از ایران راجع به انقلاب اسلامی و امام خمینی(ره)تدوین شده اند،در این طیف قرار می گیرند.
ب:در بسیاری از کتب و نوشته هایی که به بررسی شیوه رهبری امام خمینی(ره)در فرآیند مبارزه پرداخته اند،نکات و مطالبی پیرامون استراتژی مبارزاتی و تاکتیک های جهادی رهبر فرزانه و فقید انقلاب اسلامی بیان شده است.امّا این نوشته ها پراکنده و منفصل هستند و تقربیاً در بیشتر آثاری که که به بررسی شکل مبارزه امام خمینی(ره)با رژیم پهلوی اختصاص یافته است،کارکردهای رهبری در کنار راهکارهای مبارزاتی ایشان مورد توجه قرار نگرفته است.
2. از حیث تاریخنگاری زمان نگار،تاکتیکهای مبارزاتی امام خمینی(ره)در طول دوران مبارزه با رژیم پهلوی رابه چند مرحله می توان تقسیم نمود؟
از بعد تاریخ نگاری زمانگار،می توان تاکتیک های مبارزتی امام خمینی(ره)در طول دوران مبارزه با رژیم پهلوی را به مراحل متعددی تقسیم نمود:
الف:انتقاد از عملکرد سیاسی و اعمال ضد اسلامی شاه در زمان مطرح شدن لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی.
ب:تاکید بر وابستگی روحی شاه ایران به عناصر باستانگرایانه و دلبستگی فکری وی به اجانب بعد از انقلاب سفید.
پ:حمله مستقیم به شخص شاه و انتقاد شدید از وی بعد از حمله مزدوران رژیم به مدارس علمیه در قم و تبریز.
ت:طراحی و ترسیم یک مبارزه فرهنگی تمام عیار برای مقابله با انحرافات فکری و روابط نامشروع سیاسی رژیم پهلوی در دوران تبعید در ترکیه و عراق.
ث:بهره گیری مناسب از شرایط زمانی و مکانی ایجاد شده در مدت اقامت در فرانسه برای افشای جنایات و خیانات خاندان پهلوی.
ج:بازگشت به ایران و به کارگیری راهبردهای سیاسی و اقتصادی مناسب برای فلج کردن ارکان و ساختار اداری رژیم همراه با پرهیز از مشی مسلحانه.
3. جنابعالی در کتاب خویش برای ترسیم سیمای کلی رهنمودهای مبارزاتی حضرت امام خمینی(ره) از شیوه ی موضوع نگاری بهره برده ایدوبر این باور هستید که برای شناخت راهبردهای انقلابی ومبارزاتی امام در ابتدا باید چارچوبهای نظری وفکری ایشان راموردمطالعه قرارداد.برهمین مبنا دربخش اول کتاب به ویژگیهای مهم شخصیتی حضرت امام پرداخته اید.لطفاً در ارتباط با خصوصیت شخصیتی امام وتأثیر آن بر شیوه ی مبارزاتی ایشان توضیح بفرمایید.
حضرت روح الله در خانواده ای پا به عرصه وجود گذاشت که به ایستادگی و پایمردی در مقابل ظلم و غارت خوانین روزگار مشهور بودند و روح الله در دورانی، دوره کودکی و نوجوانی خویش را سپری کرد که از یک طرف از داشتن نعمت پدر محروم شده بود و از سوی دیگر هرج و مرج سیاسی و آشوب های اجتماعی روزگار قلب هر انسان با ایمان را به درد می آورد.لذا وی هم به فکر آموختن علوم و معارف زمان خود بود و هم شرایط زمانه او را به سوی مبارزه با ظلم و مقابله با ظالمان و ستمکاران سوق می داد.از دست دادن حامیان و تربیت کنندگان خود- مادر و عمه مهربان اش- در سن پانزده سالگی نیز زمینه اتکاء او به یک شخصیت برتر و فوق انسانی را تسریع نمود و گرایش و تمایل وی به عرفان و علاقه وافرش به استاد خود مرحوم شاه آبادی نیز اندک اندک ریشه های تعلق و وابستگی به امیال و اغراض مادی و معنوی را در تار و پود شخصیتی حضرت امام خشکانید و او در ابتدا خویشتن را از قید و بند نفسانیات و آرزوهای زودگذر این جهانی رهایی بخشید و در سایه معاشرت با اهل تقوا، روح و روان خویش را پالایش داد و رجعتی عارفانه و عاشقانه به فطرت پاک و خدایی خود نمود.امام پا در میدان مبارزه با ظالمان و ستم پیشه گان روزگار خویش گذاشت و بر علیه ظلم خاندان پهلوی و حامیان خارجی او قیام کرد و اعلام نمود که از هیچ قدرت و هیچ کسی جز خداوند نمی ترسد. امام خمینی(ره) در ابتدا چارچوب فکری و اسلوب مبارزه خویش را از تعالیم دینی و به ویژه قرآن و سنت اخذ کرده و هدف خود از چالش و جدال با حاکمیت ستمشاهی را نه کسب قدرت و نیل به مقام منزلت، بلکه ادای تکلیف و قصد قربت می دانست..
4.جناب آقای دکتر در بخش دوم کتاب با عنوان دامنه وگستره ی مبارزاتی امام به استراتژی مبارزاتی حضرت امام در یک فاصله ی زمانی از ابتدای ورود به میدان تا تبعید به فرانسه پرداخته اید .لطفا به اختصار درباره استراتژی وشیوه مبارزاتی امام در این دوره بپردازید.
بعد از سقوط دولت رضاخان در شهریور ماه 1320ه.ش فضای سیاسی لازم برای انجام فعالیتهای سیاسی و فرهنگی بر علیه حاکمیت پهلوی به وجود آمد. در این شرایط که اکثریت روحانیون تمایلی به دخالت در سیاست نداشتند امام خمینی(ره)اولین اعلامیه سیاسی خود را در سال 1323ه.ش علیه خاندان پهلوی منتشر کرد و با نگارش کتاب کشف الاسرار به افشای مظالم و اعمال زشت رضاخان همت گماشت.لیکن حضور مراجع بزرگی چون آیت الله حائری و آیت الله بروجردی به همراه متانت طبع و فروتنی امام خمینی مانع از آن می شد که وی به شکلی آشکار در مبارزه پیشگام و پیشتاز شود.زیرا بر این باور بود که نباید در آن شرایط مقام و منزلت مراجع تقلید شیعه را مخدوش کرد و میان صفوف روحانیت شکاف ایجاد نمود.
با اینحال از نظر امام خمینی اوضاع سیاسی و اجتماعی بعد از سقوط رضاخان بهترین فرصت برای محوی نظام استبدادی و برچیدن حاکمیت ظلم و جور پهلوی ها بود که متأسفانه به نحو احسن از آن استفاده نشد.
هنگامی که محمدرضاشاه به اشاره حامی خود لایحه اصلاحات ارضی را مطرح کرد،نگرانی امام خمینی نسبت به سرنوشت ایران بیشتر شد و زمانی که شاه به کمک نوکر خانه زاد خویش اسدالله علم طرح انجمن های ایالتی و ولایتی را در هیات دولت تصویب نمود و آشکارا به قرآن و مذهب اسلام اهانت نمود ،مبارزه امام خمینی با حکومت پهلوی جلوه عینی تر و ملموس تری پیدا نمود و ایشان با آگاهی و درکی که از ماهیت اصلی اصلاحات آمریکایی پیدا کرده بود،آحاد جامعه را نسبت به پیامدها و نتایج شوم اجرای این اصلاحات آگاه و هوشیار نمود.
امّا اعتراض امام به لوایح انقلاب سفید،واکنش تندی را از سوی دربار پهلوی به همراه داشت و شاه دستور حمله به مدرسه فیضیه قم و طالبیه تبریز را صادر کرد که در جریان آن تعدادی از طلاب جوان کشته و زخمی شدند.این واقعه غم انگیز تأثیر نامطلوبی بر روابط محمد رضاشاه و روحانیت داشت و شخص امام خمینی نیز اگر تا قبل از این به دنبال پند و اندرز و ارشاد شاه بود،بعد از آن موضع سیاسی خویش را تغییر داده و سرنگونی و زوال حاکمیت را سر لوحه برنامه مبارزاتی خود قرار داد.به بیانی دیگر فاجعه فیضیه نه تنها روند نهضت اسلامی را وارد مرحله تازه ای نمود،بلکه زمینه ساز حادثه 15 خرداد1342ه.ش شد که به اذعان بسیاری از محققان و پژوهشگران انقلاب،نقطه عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی ایران به شمار می آید.
فرایند رهبری امام خمینی بعد از قیام 15 خرداد شکل آشکارتر و روشن تری به خود گرفت و قاطعیت و شجاعت و صراحت کلام ایشان،جایگاه او را به عنوان یک رهبر توانمند و با اقتدار در میان گروههای مبارز تثبیت نمود.
هنگامی که آمریکا به استناد مفاد قرارداد وین برای مستشاران خود در ایران تقاضای مصونیت قضایی کرد امام خمینی که بر خلاف دیگر مراجع دینی علاوه بر تسلط بر معارف دینی و آگاهی بر شئونات مذهبی، از جریانهای سیاسی روز نیز مطلع بود،در مقابل احیای مجدد لایحه ننگین کاپیتولاسیون قدم علم کرد و آن را سند اسارت و ذلت مردم ایران خواند و در بیانات مبسوطی همه اقشار جامعه و روشفکران و دلسوزان ایران را به میدان مبارزه با نظام مستبد شاهنشاهی و مقابله با اهداف شوم آمریکا در کشورهای اسلامی دعوت نمود.
این سخنان روشنگرانه به قدری محمدرضاشاه و حامی او ایالات متحده آمریکا را نگران و ناراحت کرد که چاره ای جز دستگیری و تبعید امام خمینی نداشت.فلذا در 13آبان 1343ه.ش امام خمینی را به کشور ترکیه تبعید نمودند.
بعد از آنکه شرایط به نفع و منفعت دو دولت ایران و ترکیه پیش نرفت،از امام خمینی خواسته شد تا ترکیه را به مقصد عراق ترک کند.ایشان نیز به همراه فرزند خود حاج مصطفی در 13 مهر 1344ه.ش به عراق آمد و پس از زیارت قبر ائمه اطهار در نجف ساکن شد.
با اوج گیری روند مبارزه امام خمینی،دولت ایران در سایه همراهی و همکاری حزب بعث عراق فرزند مجاهد و عالم بزرگوار شیعه حاج مصطفی خمینی را به طرز مرموز و مشکوکی به شهادت رسانید.
امّا امام خمینی شهادت حاج مصطفی را یکی از الطاف خفیه الهی خواند و جمع مشتاقان و ملازمان و همراهان خویش را با صلابت و صبر زاید الوصفی به ادامه مبارزه با طاغوت دعوت نمود و برای رهایی از تنگنای امنیتی و گسترش افکار و اندیشه های خود به فکر هجرت و رفتن از عراق افتاد و به پیشنهاد مرحوم حاج احمد خمینی فرزند دوم خویش به کشور فرانسه هجرت کرد تا با فراغ بال و آسودگی خیال بیشتری به ادای فرایض الهی و رهبری نهضت اسلامی بپردازد.
5. جنابعالی دربخش سوم کتاب که در حقیقت هسته ی اصلی کتاب را شامل می شود، در چهار فصل به توصیف،تبیین،تفسیر تاکتیکها،راهکارها وراهبردهای مبارزاتی امام در چهار حوزه ی فرهنگ،سیاست،اقتصاد وعرصه ی نظامی پرداخته اید. لطفاً به اختصار به تاکتیکهای مبارزاتی حضرت امام در حوزه های فرهنگی،سیاسی ونظامی بپردازید.
رهبر فرزانه انقلاب ،بعد از رحلت آیت الله بروجردی تقویت حوزه علمیه را سرلوحه اهداف خویش در مسیر مبارز قرار داد.و بر این نکته تاکید نمود که مرجع تقلید شیعیان باید در ایران ساکن باشد.گام دوم در زمینه ترویج فرهنگ اصیل اسلامی زدودن این باور از ذهن اهل حوزه بود که روحانیت و حوزه های علمیه نباید به امور سیاسی و امر سیاست توجه داشته باشند.زیرا به اعتقاد حضرت امام،تـنها نقـطـه امـیـد بـرای رهـایـى و نجات ازشـرایط ذلت بارى که پـس از شکست انقلاب مشروطیت پدید آمده بود،بیدارى حوزه هاى عـلمـیـه و ارتبـاط معنـوى مـردم بـا روحـانیت بود.لذا برنامه اصلاحاتی ایشان در حوزه علمیه تنها محدود به بهبود ساختار اداری حوزه نشد و ایشان به تربیت شاگردانی همت گماشت که نقش بارز و برجسته ای در روند انقلاب و تداوم آن بر عهده گرفتند.
مکتب قم نیز حاصل تلاشهای فقهی و علمی حضرت امام خمینی(ره)بود که در سایه آن ساختارهای اولیه مبارزه فرهنگی پایه ریزی شد.آن رهبر بزرگواراندیشه سیاسى اسلام را در متن مباحث فقهى مطرح کردوبا ابتکار و خلاقیت خاص خویش ولایت فقیه را از قلمرو فقه مجزا نموده و با براهین عقلی و کلامی به آن جان تازه ای بخشید.
حضرت امام در تمام دوران مبارزه متوجه اهمیت و ارزش تبلیغات و کارکرد فرهنگی- سیاسی آن بود و قبل و بعد از انقلاب بر استفاده از تبلیغات صحیح تاکید داشت و استقامت و پایداری در دعوت و تحمل مشکلات و ناملایمات در راه هدف را شرط اساسی موفقیت تبلیغ می خواند.عمده ترین ابزار تبلیغاتی ایشان در طول نهضت، سخنرانی وپیامهای مکتوب بود.با ورود امام خمینی(ره) به فرانسه شیوه تبلیغی ایشان نیز تغییر یافت و علاوه بر انجام مصاحبه های متعدد،ارتباط تلفنی و ارسال تلگراف نیز به یکی از ابزار اطلاع رسانی و تبلیغی انقلاب اسلامی تبدیل شد.
از بعد سیاسی نیز امام خمینی(ره)با عنایت وابستگی و دلبستگی خاندان پهلوی به غرب و توجه به ابعاد مختلف مشروعیت بخشی حاکمیت آنان در ایران،در مراحل مختلف مبارزه مشروعیت سیاسی این سلسله را مورد تردید قرار داد و با افشای رابطه ننگین شاه با صهیونیسم و آمریکا،مقبولیت رژیم شاهنشاهی را کاهش داد.و با تحریم شرکت در حزب رستاخیز و سرپیچی از قوانین ضد اسلامی رژیم پهلوی و تاکید بر تظاهرات آرام،عالمانه و مدبرانه جنگ روانی و مبارزه منفی بر علیه شاه معدوم را رهبری کرد.
ایشان در راستای اهداف الهی و بینش انسانی که داشت،مرزهای جغرافیایی را در فرآیند مبارزه حذف کرد و نه تنها حضور همه اقشار و گروههای اجتماعی را در میدان مبارزه با رژیم پهلوی در ایران مغتنم شمرد،بلکه با بازتولید مفهوم امت اسلامی،همه مسلمانان جهان را به مقابله با تجاوزگری و غارتگری استکبار فراخوانده و با دعوت از همه محرومان و پابرهنگان جهان،هندسه مبارزه را به وسعت و پهنای گیتی تعریف و تعیین نمود. هنر دیگر امام خمینی(ره)که تأثیر راهکارها و تاکتیک های مبارزاتی او را در حوزه سیاست بیشتر می کرد،نکته سنجی و توانایی در مهندسی زمان بود که سبب برجسته تر شدن مقام و منزلت و برتری فهم و درایت ایشان در میان مدعیان رهبری جامعه در ایران شده بود.
این خلاقیت در مدیریت جریان انقلاب با تاکید بر رفتن شاه از ایران و غیر قانونی دانستن دولت شاپور بختیار و تعیین شورای انقلاب و تصمیم برای بازگشت به ایران،نمود عینی یافت و امام خمینی(ره)با آمدن به میهن در 12بهمن1357ه.ش و تعیین دولت موقت،آخرین امیدهای خاندان پهلوی را برای استمرار حاکمیت در ایران به یأس مبدل نمود.و با رهبری تظاهرات ها و راهپیمایی های خیابانی و دعوت به بزرگداشتِ چهلم شهدا در شهرهای مختلف در قالب اعلامیه و اطلاعیه و استفاده بهینه از ماه محرم سال1357ه.ش،انقلاب و مردم انقلابی ایران را به پیروزی و آینده مبارزه امیدوار کرد و با هدایت عاقلانه و عالمانه اعتصاب هم شریانهای اقتصادی رژیم پهلوی را قطع نمود و هم با کنترل به موقع و مناسب جریان اعتصاب،مانع از ایجاد گرفتاری مردم شد.امام خمینی(ره) علی رغم تأکید بر مسلح شدن در عین طرد مشی مسلحانه در مبارزه،مانع از تداوم درگیری و رویارویی مستقیم مردم و ارتشی شد که بدنه اصلی آن مردمی بود و بعد از فرار شاه در 26دی ماه 1357ه.ش،به تدریج به جریان انقلاب پیوسته بود.لذا با رهنمودهای عالمانه خویش از سربازان خواست تا از پادگانها فرار کنند و از افسران و درجه داران مسلمان تقاضا کرد تا به موج توفنده انقلاب بپیوندند.اعتقاد راسخ با الطاف لایزال الهی و ایمان به راه و منش خویش نیز در ساعات پایانی حکومت پهلوی به یاری پیر جماران آمد و وی بعد از مناجات کوتاهی با خدای خود،فرمان لغو حکومت نظامی را صادر نمود و آخرین دسیسه عمال رژیم پهلوی و حامیان خارجی آن را به یاس مبدل نمود.
*استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ انقلاب
مرکز اسناد انقلاب اسلامی
نظرات