دفتر ادبیات انقلاب اسلامی و نهضت 15 خرداد

دفتر ادبیات انقلاب اسلامی در فروردین 1372 در حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی تأسیس شد. اندیشه بنیان گذاری دفتر ادبیات انقلاب اسلامی از تجربه موفق دفتر ادبیات و هنر مقاومت ریشه گرفت. در آذر 1367 دفتر ادبیات و هنر مقاومت توسط آقایان مرتضی سرهنگی و هدایت الله بهبودی با هدف جمع آوری، تدوین و تولید کتابهایی با موضوع هشت سال دفاع مقدس، در زمینه های خاطرات رزمندگان، آزادگان، اسرای عراقی، داستان، گزارش، یادداشت، قطعات ادبی، و پژوهش، در حوزه هنری متولد شد. دست آوردهای ارزنده  این دفتر در پنج سال نخست فعالیت خود، حوزه هنری را مصمم به گسترش تجربیات به دست آمده در موضوع انقلاب اسلامی کرد. با توجه به فاصله زمانی موجود (دوره مبارزه و پیروزی انقلاب با آغاز به کار دفتر ادبیات انقلاب اسلامی) ماهیت کار این دفتر بیشتر جنبه تاریخی به خود گرفت و فعالیت خود را به مدیریت هدایت الله بهبودی در فروردین 1372 در چهار محور آغاز کرد: تاریخ شفاهی، دایرة المعارف نویسی، نگارش روزشمار و ادبیات داستانی. اما با تأسیس کارگاه رمان و قصه در حوزه هنری، بخش ادبیات داستانی در دفتر ادبیات انقلاب اسلامی تعطیل شد.

دایرة المعارف نویسی نیز کاری است پرزحمت و دیر بازده، اما محصول کار، منبعی پر استفاده و همیشگی برای پژوهشگران و علم آموزان است. در این بخش سه عنوان کتاب دایره المعارف انقلاب اسلامی منتشر شده است. در بخش روزشمار نیز دو طرح در حال اجرا است. اول نگارش روزشمار دو سال 1356 و 1357 ش، و دوم نگارش روزشمار سالهای 1340 تا 1343 ش. انتخاب این دو مقطع زمانی از آن رو بود که مهم ترین حوادث مرتبط با انقلاب اسلامی در این دو دوره اتفاق افتاد؛ یکی دوره پیروزی (1357-1356) و دیگری دوره شکل گیری (1343-1340). تاکنون (1392) یازده جلد از طرح اول و سه جلد از طرح دوم منتشر شده است. دفتر ادبیات انقلاب اسلامی تاکنون (12بهمن1392) 125 جلد کتاب منتشر کرده است.
در 1383 ش دفتر ادبیات و هنر مقاومت و دفتر ادبیات انقلاب اسلامی در زیر یک عنوان جدید یعنی «مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری» قرار گرفتند و زیر مجموعه آن شدند.

دفتر ادبیات انقلاب اسلامی و نهضت 15 خرداد

دفتر ادبیات انقلاب اسلامی تاکنون قدمهای بزرگی در حوزه های مختلف پژوهشی قیام 15 خرداد برداشته است:

الف) تاریخ شفاهی:

دفتر ادبیات انقلاب اسلامی در دهه هفتاد اقدام به شناسی افراد موثر در قیام 15 خرداد در شهرهای تهران، قم، شیراز و تبریز کرد. سپس با هر یک از این افراد مصاحبه صوتی و تصویری درباره قیام 15 خرداد انجام گرفت. حوزه هنری قصد داشت با انجام این مصاحبه اقدام به نگارش فیلم نامه و در ادامه تهیه سریال تلویزیونی درباره قیام 15 خرداد کند. در این مجموعه عظیم با افرادی همچون: ناصر مکارم شیرازی، محمد مومن، محمدتقی فلسفی، سیدرضا نیری، احمد آذری قمی، محمد امامی کاشانی، علی حجتی کرمانی، صادق خلخالی، سیدمحمد دعایی، علی دوانی، محمدحسن رحیمیان، جعفر سبحانی، سیدحسن طاهری خرم آبادی، سیدجواد علم الهدی، عباسعلی عمید زنجانی، جواد محدثی، علی اصغر مروارید، سعید امانی، غلامعلی حدادعادل، حسین شریعتمداری، محمدمهدی عبدخدایی، سیدمحمد غرضی، جلال الدین فارسی، ، علی اکبر گرانمایه، سیدحسین جزایری، محی الدین حائری شیرازی، سیدعبدالحسین دستغیب، عصمت الشریعه دستغیب، محمدهادی ربانی شیرازی، رجبعلی طاهری، مجدالدین محلاتی، جعفر اشراقی، عیسی اهری، محمدحسن بکایی، سیدهادی خسروشاهی، عبدالرحیم عقیقی بخشایشی و ... مصاحبه شد. مصاحبه های تهران، قم و تبریز توسط علی باقری و مصاحبه های شیراز توسط جلیل عرفان منش انجام شد اما به علت پاره ای مشکلات ساخت سریال تلویزیونی در حوزه هنری منتفی شد. لذا دفتر ادبیات انقلاب اسلامی تصمیم به انتشار این مصاحبه ها به  صورت کتاب گرفت و این مصاحبه ها در یازده جلد کتاب تحت عنوان خاطرات 15خرداد منتشر شد. در سال 1388 نیز ویراست جدید این خاطرات در پنج جلد (خاطرات 15خرداد تهران در یک جلد / خاطرات 15خرداد قم در دو جلد / خاطرات 15خرداد تبریز در یک جلد به کوشش علی باقری و خاطرات 15خرداد شیراز در یک جلد به کوشش جلیل عرفان منش) منتشر شد. علاوه بر این کتابی با عنوان گزارش یک طرح به کوشش جواد کامور بخشایش درباره روند کار نگارش کتابهای خاطرات 15 خرداد و ناکامی در ساخت سریال تلویزیونی 15 خرداد منتشر شد.
علاوه با این خاطرات کتابهای دیگری مانند سفیر هفت هزار روزه (خاطرات سید تقی موسوی درچه ای) و  از تبعید تا پیروزی (زندگینامه و مجموعه مقالات و مصاحبه های آیت الله مکارم شیرازی) اشاراتی به وقایع 15 خرداد دارند. در بخش تاریخ شفاهی 30 عنوان کتاب منتشر شده است.

ب) روزشمار 15 خرداد:
هرچه از یک حادثه تاریخى فاصله مى‏گیریم، نگاه به آن دستخوش تغییر و حتى تحول مى‏شود. این اتفاق، اگر با تکیه بر جست‏وجو و کسب آگاهى صورت بگیرد، نمایاندن آن حادثه آسان‏تر خواهد بود و اگر چنین نباشد، جز سطحى‏نگرى و افزودن بر ابهام و تردید، دست‏آوردى در پى نخواهد داشت.
15 خرداد 1342 یک روز تاریخى براى نهضت اسلامى مردم ایران است. در حافظه عمومى ایرانیان، این مناسبت با چند شاخصه شناخته مى‏شود: سخنرانى مهمى از امام خمینى، دستگیرى ایشان و شهادت گروهى از طرفداران امام. جست‏وجوى دقیق در حافظه خاص این واقعه نیز در نهایت به این چند ویژگى مى‏رسد، اما با حاصلى ماندگار که نقش واقعه را در مرور زمان تازه نگه مى‏دارد.
روزشمار 15 خرداد مى‏خواهد فاصله بین دو حافظه عمومى و خاص را طى کند. این کار از نخستین روزهاى سال 1376 آغاز و منابع موجود توسط همکاران واحد تدوین تاریخ دفتر ادبیات انقلاب اسلامى حوزه هنرى در قالب «طرح تحقیقاتى 15 خرداد 1342»، جست‏وجو و یادداشت‏بردارى شد. این بررسى از آغاز سال 1340 تا پایان سال 1343 شمسى را دربرگرفت تا از مقدمه و بازتاب حوادث خرداد 1342 نیز به صورت کامل یاد شود.
منابع داخلى و خارجى این روزشمار در قالب کتاب، نشریات و مطبوعات و اسناد بود که منابع خارجى پس از ترجمه به فارسى و از طریق جست‏وجو در کتابخانه‏ها و شبکه اطلاع‏رسانى جهانى (اینترنت) گرد آمد. در جمع منابع کم نیست کتاب و نشریات و خاطرات و اسنادى که براى نخستین‏بار، بارى روایت این واقعه تاریخى مورد توجه و استقاده قرار گرفته است.
بررسى منابع و کسب اطمینان از اینکه همه منابع موجود درباره حوادث خرداد 1342 و قبل و بعد از آن، دیده شده است، پنج سال طول کشید و از سال 1382  کار نگارش روزشمار 15 خرداد آغاز شد. البته بررسى منابع تازه‏اى که درباره این رویداد منتشر مى‏شود، همچنان ادامه دارد و نتیجه آن در میان این روزشمار جاى خواهد گرفت.
براى هر روز از این دوره زمانى (آغاز سال 1340 تا پایان سال 1343) حجم زیادى یادداشت (فیش) وجود دارد. معمولاً یک خبر به روایت چند منبع دیده و با توجه به اعتبار هر منبع، نقل مى‏شود. در این نگارش با هدف اطلاع‏رسانى دقیق از وقایع، روایت منابع از یک خبر یا اتفاق به گونه‏اى تلفیق مى‏شود که در نهایت نماى کامل و در حد امکان لحظه به لحظه‏اى از ماجرا ارائه کند. این کار با توجه به اعتبار و نگاه بالا و پایین و پس و پیش منابع، سخت است، اما تلاش شد از این سختى با دقت و نکته‏سنجى عبور کنیم. خود به خود حاصل کار نشان خواهد داد چقدر موفق بوده‏ایم؛ زمانى که این اثر توسط کارشناسان تاریخ و علاقه‏مندان مطالعه شود و نظر آنان به دست ما برسد.
مجلد اول از روزشمار 15 خرداد در آغاز سال 1384 منتشر شد. در این مجلد وقایع بهار سال 1340 مرور شد. فهرستى از اتفاقهاى این فصل، تشخیص دست‏اندرکاران روزشمار را تأیید مى‏کند که بهار سال 1340 نقطه آغاز مناسبى براى بررسى تحولات آتى ایران است. بندهاى مهم فهرست وقایع چنین است: رحلت حضرت آیت‏الله العظمى سیدمحمدحسین طباطبایى بروجردى و توجه به شناسایى مرجع تقلید جانشین ایشان./ اعتراض و تظاهرات و اعتصاب دانشجویان، معلمان، کارمندان و کارگران./  انتقال سمت نخست‏وزیرى از جعفر شریف‏امامى به على امینى./  انحلال دو مجلس (وقت) سنا و شوراى ملى./ تأسیس نهضت آزادى ایران و میتینگ جبهه ملى./  بازداشت چهره‏هاى نظامى به اتهام فساد مالى./ فعالیت جمعیتهاى زنان به ریاست یک زن وابسته به حکومت و اعلام موجودیت اتحادیه زنان حقوق‏دان ایران./  آغاز اجراى قانون اصلاحات ارضى.
مجلد دوم از روزشمار 15 خرداد در سال 1386 منتشر شد. در این مجلد وقایع تابستان 1340 مرور مى‏شود. فهرستى از اتفاقهاى مهم این فصل چنین است: توقیف محدود و کوتاه مدت نشریات./  اجتماع و اعتراض دانشجویان ایرانى در خارج از کشور./ توجه مفسران روزنامه‏هاى خارجى به اوضاع داخلى ایران./ تعطیلى برخى کارخانه‏ها و اعتراض کارگران و نمایندگان اصناف./ توجه اقتصادى و مالى امریکا به ایران و امیدوارى نخست‏وزیر وقت به توجه بیشتر امریکا./ افزایش میزان تولید نفت خام ایران./ انتقاد محمدرضا پهلوى از عدم توجه کافى رئیس‏جمهورى امریکا به ایران./ سفر هیئت اقتصادى ایران به اروپا و امریکا براى وام گرفتن و گفت‏وگو درباره مسائل اقتصادى ایران و برنامه سوم آبادانى/ تظاهرات به مناسبت سالگرد قیام سى‏ام تیر و دستگیرى اعضاى شوراى مرکزى جبهه ملى و نهضت آزادى و هواداران آنان./ نخستین سخنرانى محمدرضا پهلوى در جمع مردم.
در مجلد سوم روزشمار 15 خرداد که در پى مى‏آید، وقایع پاییز 1340 بازگو مى‏شود. در این فصل: ساواک دستور کنترل وضعیت اجتماعات را در قم مى‏دهد و چنین به نظر مى‏رسد که این دستور با توجه به نقش این شهر در انتخاب مرجع تقلید بعد از حضرت آیت‏الله العظمى بروجردى، داده شده است. در این حال بارزترین صحنه حضور روحانیان، اعتراض به تهیه فیلم زندگى حضرت محمد (ص) است. از سوى دیگر آیت‏الله سیدروح‏الله خمینى، اجازه‏نامه‏هایى براى بعضىروحانیان درخصوص رسیدگى و انجام امور شرعى مردم صادر مى‏کند./ محمدرضا پهلوى به یک سفر خارجى و چند سفر داخلى مى‏رود. سفر خارجى او به فرانسه است و سفر داخلى‏اش به چند استان براى افتتاح کارخانجات یا بهره‏بردارى از سدها. شاه در انتظار اجراى قانون اصلاحات ارضى است. این را به زبان مى‏آورد و خطاب او بیشتر با على امینى ـ نخست‏وزیر ـ و حسن ارسنجانى ـ وزیر کشاورزى ـ است. محمدرضا پهلوى واکنشهاى دیگرى هم دارد. در غیبت مجلس منحل شده، اختیاراتى را براى نخست‏وزیر فهرست مى‏کند و بنیاد پهلوى را راه مى‏اندازد./ على امینى، نیز در این فصل به چند سفر داخلى مى‏رود که خبرسازترین آنها سفر به تبریز و روبه‏رویى با دانشجویان دانشگاه تبریز است. این روبه‏رویى با دانشجویان در نقاط دیگر هم بود و ادامه داشت. مواجهه دیگر نخست‏وزیر با مسائل اقتصادى و فساد اقتصادى بود. پرونده شرکت شیلات به دادگاه رفت و حکم صادر شد و برخى چهره‏هاى سیاسى و اقتصادى مثل ابوالحسن ابتهاج، احضار و بازداشت شدند. نطقهاى على امینى هم کماکان ادامه داشت و گلایه‏هاى او از مطبوعات و طبقه مرفه و مخالفان، نخست‏وزیر همچنین به بررسى برنامه سوم اقتصادى کشور پرداخت که در این میان نقاط ضعف سازمان برنامه و برنامه‏هاى گذشته مطرح شد. امینى از این نقاط ضعف، معمولاً براى نشان دادن نقش اصلاح‏گرى خود استفاده مى‏کرد و به این وسیله عملکردش را موجه جلوه مى‏داد. احساس خطر امینى از افسران عالى‏رتبه ارتش و شخص تیمور بختیار نیز در این فصل علنى و اسباب مظلوم‏نمایى نخست‏وزیر شد./ روابط گرم امریکا و دولت امینى تدوام داشت؛ در قالب ورود وزیر کشاورزى امریکا به ایران، سفر سناتورهاى امریکایى به تهران و دیالوگهاى خاص با سفیر امریکا در ایران. سفارت امریکا، همچنان که این مجلد نشان مى‏دهد به گفت‏وگو با نمایندگان جریانات سیاسى داخل کشور هم پرداخته است. چنین به نظر مى‏رسد که امریکا مى‏خواسته لحظه‏به‏لحظه از نبض حیات سیاست داخلى ایران باخبر باشد و پیش‏بینیهایش از اوضاع دقیق‏تر تنظیم و ارائه شود. شوروى هم با آنکه به ظاهر شاخه‏هایى از حزب توده در ایران تحت فشار قرار گرفته منحل شده بودند، روابط خود را محدود به پاره‏اى گلایه‏ها و اعتراضهاى سیاسى بین‏المللى کرده بود که در اصل، در قالب جنگ سرد با امریکا مى‏گنجید./ اقتصاد ایران، در رؤیاى تمام امریکایى و غربى شدن به سر مى‏برد. سفرهاى هیئتهاى اقتصادى ایران به کشورهاى غربى و گفت‏وگوى مقامات امریکایى در تهران درباره برنامه‏هاى اقتصادى، گواه این وضعیت است./ عدم وجود مجلس شوراى ملى نیز نوعى کمک به دولت امینى در این راه محسوب مى‏شود. گرفتن وام یا به عبارتى استقراض هم در روش اقتصادى دولت امینى نقش بسزایى به عنوان حلالمقطعى مشکلات بازى مى‏کند و مورد نظر جدى سفر هیئتهاى اقتصادى دولت او مخالفان وى است.
به این ترتیب مجلدهاى اول و دوم و سوم روزشمار، در مسیرى از روزهاى تاریخ ایران قدم برمى‏دارد که در نهایت به 15 خرداد 1342 خواهد رسید. در این مسیر، چهره‏ها، اتفاقها و واکنشها با مخاطب سخن مى‏گویند و اگر تحلیلى از شرایط و اوضاع به ذهن خواننده مى‏رسد، از گرد آمدن و اقتضاى طبیعى اخبار است؛ وگرنه، این روزشمار به دنبال تحلیل وقایع آن دوره تاریخى نیست.
این اثر در مجلدهاى بعد به 15 خرداد 1342 و پایان دوره زمانى مورد توجه خود (پایان سال 1343) نزدیک مى‏شود. پیش‏بینى اولیه به ما مى‏گوید که حجم نهایى روزشمار 15 خرداد حدود 22 مجلد خواهد شد.
جلد اول تا سوم این روزشمار منتشر شده است و مجلدات دیگر آن نیز طی سالیان آینده منتشر خواهد شد.

ج) دایره المعارف انقلاب اسلامی:
پدیده های اجتماعی، هرچند بزرگ، با گذر زمان و بویژه با تغییر نسلها، در خاطر جمعی یک جامعه پایدار نمی مانند. کم رنگ شدن یادها، نامها و حوادثی که در یک دوره بر سر زبانها بودند،  امری غیرطبیعی نیست. اما می دانیم که برخی از این پدیده ها به علت پیامدهای فراگیر و تأثیرات فراوانش در سطح منطقه ای و جهانی، خود به خود تبدیل به نقطه عطف می شوند و در ضمیر تاریخ به جا می مانند. هر جامعه ای کم و بیش از این رویدادهای تاریخی دارد.
سرزمین کهنسال ایران که در یکی از پر رفت و آمدترین چهارراه های کره خاکی واقع شده، تاریخی سراسر از حادثه های تلخ و شیرین دارد که برخی از آنها تبدیل به نقطه های عطف شده اند. شکل گیری بزرگ ترین امپراتوری جهان در زمان هخامنشیان،  تهاجم اسکندر مقدونی به ایران، رویکرد ایرانیان به آیین اسلام، تهاجم قوم مغول به این سرزمین، ظهور سلسله صفوی و رویارویی ایران با تمدن جدید غرب را می توان در شمار این نقاط عطف دانست. اما در تاریخ معاصر ایران حادثه ای به اهمیت وقوع انقلاب اسلامی وجود ندارد. پدیده انقلاب اسلامی را نمی توان فقط جابه جایی قدرت در میان حکمرانان دانست؛ حادثه ای که فقط سلسله ای سقوط کند و جای خود را به قدرت دیگری بدهد. تأثیرات شگرفی که این انقلاب بر مناسبات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مردم ایران گذاشت، چه بسا در تاریخ کشورمان بی نظیر بوده است. ورود مردم به صحنه سیاست و دخالت مستقیم آنان برای به زیر کشیدن نظام شاهنشاهی و برپا داشتن حکومتی تازه، برقراری نظام جمهوری و دیگر نهادهای حکومتی با رأی مردم، به دست  آوردن استقلال سیاسی و نفی دخالت قدرتهای بزرگ در امور کشور، رسیدن به آزادیهای مدنی، و پایداری و جان فشانی برای حفظ انقلاب، سابقه ای در دیگر دوره های تاریخی ایران ندارد.
تدوین دایرة المعارف انقلاب اسلامی در سال 1379 ش با هدف آشنا کردن گروههای سنی نوجوان و جوان با مفاهیم انقلاب، گروههای مبارز، شخصیتها، رویدادها، مکانها و زمانهایی که به نحوی با این پدیده مرتبط بودند، به تصویب رسید. پس از تشکیل شورای انتخاب مداخل و تشکیل 55 نشست، حدود 855 مدخل برای نگارش این دایرة المعارف برگزیده شد. حوزه زمانی مدخلها از ابتدای دهه 1340 شمسی یعنی آغازین سالهای شکل گیری انقلاب اسلامی تا 1357 ش یعنی زمان پیروزی آن است. در این بین دفاع هشت ساله مردم ایران (1359 ـ 1367 ش)، برخی از مفاخر ادب، حوادث مهم تاریخی و موضوعهایی از جهان اسلام، بویژه تاریخ تشیع در شمار مداخل دایرة المعارف درآمدند تا مخاطبان، غیر از آشنایی با مختصات انقلاب، با برخی از حوادث تاریخی و شخصیتهای بزرگ نیز مأنوس شوند.
در این راه گروهی از برگه نویسان کارآشنا، به تهیه اطلاعات هر مدخل پرداختند و پس از جست وجو در اوراق صدها عنوان کتاب و نشریه داخلی و خارجی، و بهره گیری از شبکه جهانی ـ اینترنت ـ برای هر مدخل پرونده ای ساختند. دو بایگانی فرهنگ ناموران معاصر ایران و تدوین تاریخ انقلاب اسلامی که از مهم ترین ذخایر اطلاعاتی درباره شخصیتهای معاصر و حوادث مرتبط با انقلاب است، از منابع اصلی برگه نویسان این دایرة المعارف بود. اطلاعات گردآمده در هر پرونده، پس از بازنگری و تأیید، به نویسندگان سپرده شد. مداخل نگاشته شده در شورای عالی نگارش دایرة المعارف انقلاب اسلامی طی 134 جلسه بررسی و کارشناسی شد و معمولاً پس از اصلاحاتی، مسیر ویرایش و حروف چینی را گذراند. غیر از تلاش در درست نویسی، در نگارش مدخلها،  حوصله مخاطبان این دایرة المعارف نیز مورد توجه بوده است. سادگی در نگارش، یادکرد جزئیات، دوری از جملات فرمایشی و رسمی (به طوری که خواننده جوان را به یاد خستگی کتابهای درسی نیندازد) و مصور بودن، از تلاشهای صورت گرفته در این راه است.
مجلد اول دایرةالمعارف انقلاب اسلامی (آ- ث) در سال 1384 منتشر و با استقبال نوجوانان و جوانان علاقه مند به تاریخ معاصر ایران روبه رو شد و در «نخستین جشنواره معرفی آثار پژوهشی برگزیده و تجلیل از پژوهشگران برتر حوزه مطالعاتی امام خمینی و انقلاب اسلامی» که از سوی «پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی» در آذر 1385 برگزار شد، به عنوان اثر برگزیده معرفی گردید. جلد دوم این مجموعه (ج- ش) در سال 1389 منتشر شد و جلد سوم (ص- ی) آن نیز در سال آتی منتشر خواهد شد.
از مداخل مربوط به سالهای 43-1340 می توان به این موارد اشاره کرد:  امام خمینی، انقلاب سفید، اصلاحات ارضی، انقلاب اسلامی، تیمور بختیار، آیت الله بروجردی،  پاکروان، 15خرداد1342، پیشوای ورامین، طیب، خامنه ای، زلزله طبس، ساواک ، 13آبان 1343،  طالقانی، فیضیه، کاپیتولاسیون، کندی، مدرسه طالبیه تبریز، مرجع تقلید، مطهری، نصیری، هویدا، هیئتهای موتلفه اسلامی.

د) پایگاه اطلاع رسانی 15 خرداد (http://15khordad42.ir):
 از آنجایی که قیام پانزدهم خرداد 1342 نقطه عطفی در تاریخ مبارزات سیاسی روحانیت و جامعه مذهبی ایران به شمار می رود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، جسته و گریخته پژوهش هایی پیرامون قیام 15 خرداد صورت گرفت. مراکز تاریخ پژوهی هر یک به نوبه خود و با تکیه بر اسناد و مدارکی که در اختیار داشتند به واکاوی این نهضت پرداخته و نقش آن در پیروزی انقلاب اسلامی را مورد بررسی قرار دادند. علی رغم این کوشش ها، هیچ تمرکزی بر اطلاع رسانی پیرامون نهضت 15 خرداد صورت نیافت. تاریخ پژوهان، ناگزیر به مرور منابع تاریخی متعددی بودند. پراکندگی در این تحقیقات، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی را بر آن داشت که در پایگاهی اینترنتی، کلیه پژوهش های مستند پیرامون قیام 15 خرداد را گرد هم آورده و با راه اندازی بانک اطلاعاتی غنی و تخصصی، پژوهشگران را در رسیدن به منابع مستند، یاری بخشد.
این دفتر در سال 1386 یعنی در چهل و چهارمین سالگرد قیام تاریخی 15 خرداد، «پایگاه اطلاع رسانی 15 خرداد 42» را با هدف در اختیار قرار دادن پژوهش ها و یافته های جدید در موضوع قیام 15 خرداد راه اندازی کرد. کتابشناسی و معرفی کتاب، مقاله، سند، خاطره، عکس، مصاحبه، خبر، روزنامه، شعر و داستان از بخش های گوناگون این سایت است که می کوشد اطلاعات و پژوهش های مستند، پیرامون قیام موضوع 15 خرداد را در معرض استفاده علاقه مندان به تاریخ و تاریخ پژوهان و تاریخ نگاران قرار دهد.
سال ها تلاش در جمع آوری اخبار، اسناد، خاطرات، عکس و مقالات، بانک اطلاعات و آرشیوهای دفتر ادبیات انقلاب را تا حدی غنی ساخته بود که با بهره گیری از آنها آثار ارزشمند و کم نظیری چون چندین جلد روزشمار انقلاب اسلامی، روزشمار پانزده خرداد، دایره المعارف انقلاب اسلامی، خاطرات 15 خرداد و فرهنگ ناموران معاصر ایران به بار بنشیند. چنین منابع ارزشمندی در دفتر ادبیات، یاری رسان سایت 15 خرداد هستند.
سرانجام سایت 15 خرداد در روز برگزاری همایش «15 خرداد، زمینه ها و بسترها»، در 12 خرداد 1387، به طور رسمی با حضور آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام در تالار اندیشه حوزه هنری افتتاح گردید. برخی نقص ها و کاستی ها در این نسخه از سایت، مخاطبین را در بهره گیری از مطالب سایت با مشکل مواجه می کرد. به عنوان مثال نبود گزینه جستجو در این نسخه، مخاطب را ناگزیر از مرور کلیه مطالب می ساخت. برای رفع این گونه مشکلات، بر آن شدیم با اعمال تغییراتی در ساختار فنی و ظاهری سایت، امکان بهره برداری از آن را برای مخاطبین ساده تر کنیم. در سال 1389 طرح جدید این پایگاه، با نظرسنجی از گروهی از مخاطبین و چندین جلسه گفتگو با کارشناسان و متخصصین فنی، آماده و پس از رفع اشکالات، فعال شد. کلیه مطالب این پایگاه روی طرح جدید بارگذاری و نسخه جدید، در مهر ماه سال 1389 جایگزین طرح قبلی شد. با ثبت 12 آدرس مجزا و تمرکز همگی آنها بر یک دامنه، امکان دستیابی به نسخه جدید، از طریق واژه های مختلف در موتورهای جستجوی اینترنتی نیز مهیا گردید.
یکی از مهم ترین بخش ها، تقویم تاریخ 1340- 1343 است. از سال 1388هر روز یک شماره از این روزنامه ای با عنوان روزنامه پانزدهم خرداد در صفحه نخست سایت منتشر شد و  تا سال 1390 به شماره آخر خود رسید. این روزنامه که به صورت مجازی از طریق پایگاه اطلاع رسانی پانزدهم خرداد 42 منتشر می گردید، بازگو کننده منتخب اخبار روز به روز سالهای 1340 تا 1343 بود. با پایان یافتن اسفند ماه1390 و انتشار اخبار روزهای پایانی سال 1343، روزنامه 15 خرداد به انتهای راه خود رسید. روزنامه 15 خرداد با تکیه بر منابع ارزشمندی که برای نگارش مجموعه کتاب های روزشمار 15 خرداد مورد استفاده است تنظیم شده و مرور آن شناخت نسبتاً دقیقی از رخدادهای سالهای 1340 تا 43 و فضای سیاسی اجتماعی اقتصادی و فرهنگی آن سال ها را به مخاطب، ارائه می دهد. تمامی شماره های روزنامه پانزدهم خرداد، هم اکنون در صفحه ای با عنوان تقویم تاریخ 1340- 1343 در اختیار مراجعه کنندگان قرار دارند.
با آغاز سال 1391 فصلنامه اینترنتی پانزدهم خرداد 1342 نیز توسط این سایت منتشر شد. است و تا کنون (دی 1392) هفت شماره از این فصلنامه منتشر شده است. نکته حائز اهمیت درباره فصلنامه پانزدهم خرداد 42 این است که تمامی مطالب آن نو و منتشر نشده هستند و به قلم نویسندگان دفتر ادبیات انقلاب اسلامی نگاشه شده اند. 

ه ) برپایی همایش «15 خرداد، زمینه ها و بسترها»
دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، در تاریخ 12 خرداد ماه سال 1387، اقدام به برپایی همایش یک روزه علمی ـ پژوهشی با نام «15 خرداد 1342، زمینه ها و بسترها» نمود تا همانطور که از نامش پیداست، به بررسی «زمینه ها و بسترها»ی این حرکت عظیم مردمی بپردازد. در مجموع 87 مقاله به این مرکز ارسال شده بود که تعداد چهل مقاله برای بررسی در همایش و چاپ انتخاب شدند.
سخنرانی افتتاحیه همایش توسط آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی ـ ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام ـ بود. سخنان آیت الله هاشمی رفسنجانی از این حیث مورد توجه و ارزشیابی قرار می گیرد که ایشان به عنوان یکی از شاهدین قیام 15 خرداد 1342 به بررسی ریشه ها و حوادث زمینه ای این حرکت تاریخی پرداختند و موضع گیری های هوشمندانه امام در مقابله با این حوادث را تحلیل نمودند. آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی در این همایش گفت من حادثه 15 خرداد را از لحاظ میدانی جزو اولین تبلور استراتژی امام خمینی در نهضت شان می دانم و آن استراتژی که جواب داد و هنوز هم دارد جواب می دهد و ما باید از آن استراتژی و راهبرد حراست کنیم.
برنامه عصر این همایش نیز با سخنرانی دکتر عبدالله جاسبی – ریاست دانشگاه آزاد اسلامی – آغاز شد. دکتر عبدالله جاسبی تاکید کرد که به حق قیام 15 خرداد مبدا اصلی انقلاب اسلامی ایران است. جاسبی که در این قیام شرکت داشته افزود اگر ما تشکیلات داشتیم، آن همه نیرو و آن فرهنگی که ایجاد شده بود در آستانه 15 خرداد قادر بودیم رژیم شاهنشاهی را بشکنیم و از پا درآوریم.
بلافاصله پس از پایان همایش مقدمات انتشار مجموعه مقالات آن آغاز شد و در سال 1388 دو جلد «مجموعه مقالات همایش 15 خرداد 1342، زمینه ها و بسترها» شامل چهل مقاله برگزیده این همایش و همچنین متن دو سخنرانی (آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی و دکتر عبدالله جاسبی) منتشر شد. در جلد اوّل، هجده مقاله در ده موضوع امام خمینی، فیضیه، انقلاب سفید، محرّم، دانشجویان، بازار، مشهد، تبریز و خاطرات مطرح شده اند و بیست ودو مقاله دیگر این همایش در جلد دوّم تحت موضوعات اسرائیل و صهیونیسم، بهائیت، دولت علی امینی، دولت اسدالله علم، دین ستیزی حکومت پهلوی، حاکمیت پهلوی، نظام بین الملل و دولت شریف امامی مورد بررسی قرار گرفته اند. از آنجا که همایش 15 خرداد 1342 به منظور شناساندن و بررسی دقیق ریشه های این رخداد تاریخی برگزار شد،  بر آن شدیم که نگاهی هرچند گذرا بر این دو جلد کتاب بیاندازیم.
پنج مقاله آغازین این کتاب همگی به نوعی مربوط می شوند به موضوع امام خمینی. به عنوان مثال مقاله اوّل با نام «بازتغییر ـ مفهوم عاشورا و قیام پانزده خرداد» نوشته محمدجواد هراتی به بررسی قیام عاشورا و مفهوم آن می پردازد و نشان می دهد که چگونه در 15 خرداد 1342 رنگ و بوی تازه ای به مفهوم عاشورا بخشیده شد و امام خمینی چه نقشی در این تازگی و روح بخشی داشت. چهار مقاله دیگر که در حیطه این موضوع قرار دارند عبارتند از: امام، احیای هویت مغفول روحانیت، نوشته دکتر محمدعلی صالحی؛ بررسی مبانی و ریشه های اندیشه سیاسی امام خمینی در قیام 15 خرداد 1342، نوشته خانم اعظم شاهمردی که نشان می دهد در پس قیام 15 خرداد هیچ اندیشه و گرایشی از کمونیسم و روشنفکران غربی وجود نداشته و فقط اندیشه های ناب شیعی امام و رهبران دینی آن را به جلو رانده است؛ روابط و مناسبات آیت الله شیخ حسین لنکرانی و امام خمینی از آغاز تا قیام 15 خرداد 1342، نوشته علی ابوالحسنی ؛ و تحلیل بررسی اقدامات امام خمینی و موضاع ایشان در سالهای (42 ـ 1340)، نوشته خانم محبوبه صدیقی که به بررسی رفتارهای متقابل امام در مقابل اقدامات غرب گرایانه شاه درا یران می پردازد.
موضوع مشهد، دو مقاله را در این کتاب جای داده است. مقاله اوّل، با عنوان: زمینه ها و بسترهای قیام 15 خرداد در مشهد با تکیه بر نقش علما، نوشته حسن شمس آبادی؛ و جریانهای فرهنگی ـ سیاسی حوزه مشهد در آستانه نهضت خرداد، نوشته غلامرضا جلالی. جلالی در مقاله خود به بررسی جریانهایی می پردازد که در مشهد به موازات قم براه افتادند و 15 خرداد مشهد را رقم زدند.مدرسه فیضیه قم و مدرسه طالبیه تبریز موضوعاتی هستند که چهار مقاله از این مجموعه مقالات را به خود اختصاص داده اند. در مورد فیضیه دو مقاله در همایش 15 خرداد 1342 مطرح گردید. مقاله اوّل مستقیماً به حادثه فیضیه و مواضع علما درباره آن می پردازد و عنوان آن هم صراحتاً معرّف محتوا است. این مقاله را آقای عباس سراج قلم زده است و در صفحه 223 جلد اوّل تحت عنوان حادثه مدرسه فیضیه قم (2/1/42) به چاپ رسیده است. امّا مقاله دوّم نگاه گسترده تری به پیامدهای فیضیه دارد این مقاله را خانم فاطمه فرهمند با عنوان بررسی واقعه فیضیه در دوّم فروردین 1342 و پیامدهای آن به همایش ارائه کرده اند.انقلاب سفید شاه نیز از مواردی است که به عنوان یک بستر برای قیام 15 خرداد، در همایش مطرح گردید و دو مقاله از این کتاب را به خود اختصاص داد. موضوعات بازار، محرّم و دانشجویان، هر کدام یک مقاله را در دل این کتاب  جای داده اند.
جلد دوّم مجموعه مقالات با مقاله: بحران ساختاری حاکمیت پهلوی، نظریه وابستگی و قیام 15 خرداد 1342 نوشته دکتر روح الله بهرامی و دکتر مهدی اصلاح آغاز می شود. امّا موضوعی که بیشترین مقالات جلد 2 را به خود اختصاص داده است،  موضوع اسرائیل است. در باب روابط ایران و اسرائیل و بازتاب آنها در قیام 15 خرداد 1342 و موضع گیری های امام، هفت مقاله در این مجلّد به چاپ رسیده است. مفصل ترین آنها مقاله هایی هستند که آقای محمدتقی تقی پور با عنوان: حماسه خرداد، نقبی به دسیسه های یهودی در ایران از دیدگاه امام و خانم مهتاب شورمیج با عنوان: روابط ایران و اسرائیل در فاصله سالهای 1342 ـ 1340 نوشته اند. در کل 134 صفحه از این کتاب به موضوع اسرائیل پرداخته است.
موضوع بحث برانگیز دیگری که در همایش 15 خرداد 1342 مطرح شد، موضوع «بهائیت» بود که چهار مقاله منتخب آن در این مجموعه به چاپ رسیده است. از مقاله های ارزنده در این باب می توان به مقاله (بهائیت: 1343 ـ 1340) نوشته خانم اکرم راشدی اشاره کرد که به نفوذ بهائیان در حکومت پهلوی به ویژه پس از کودتای 28 مرداد 1332، و برخورد امام با این فرقه بین سالهای 1340 تا 1343 می پردازد.
همایش 15 خرداد 1342، در بررسی بسترهای قیام 15 خرداد، نگاهی ویژه به دولت های حاکم شاه بین سالهای 1340 تا 1342 دارد. این نگاه را می توان در مقاله های ارائه شده دید. یک مقاله به دولت شریف امامی پرداخته، سه مقاله دولت علی امینی را بررسی می کنند و دو مقاله هم دولت علی امینی را زیر ذره بین گذاشته اند.
دوره پهلوی، دوره ای بود که حاکمان آن دو هدف عمده را درنظر داشتند. هدف اوّل کاهش قدرت و نفوذ دین و روحانیت و هدف دوّم ارتباط بی رویه با کشورها و فرهنگ های بیگانه که آن هم در طول هدف اوّل بود.
این دو هدف عمده، از جمله عواملی بودند که زمینه ساز قیام 15 خرداد شدند و نتیجه معکوس آنها، همانی شد که حکومت پهلوی را به زانو درآورد. در همایش 15 خرداد 1342، این دو عامل به عنوان بسترهای قیام 15 خرداد مطرح شدند و بالطبع مقالات جالبی نیز در این حیطه مطرح و به چاپ رسیدند.
از جمله آنها می توان به مقالات جلوه های دین ستیزی در نشریات عصر پهلوی نوشته خانم مریم غفاری جاهد، جلوه های دین ستیزی در فرهنگ رسمی ایران عصر پهلوی سالهای 40 تا 42 اثر دکتر محمد باغستانی کوزه گر و قیام خرداد و بحران مشروعیت رژیم نوشته غلامعلی پاشازاده، اشاره کرد. دو مقاله نیز به بررسی روابط خارجی ایران در دوره سالهای 1349 تا 1342 پرداخته اند.
«مجموعه مقالات همایش 15 خرداد 1342، زمینه ها و بسترها» را انتشارات سوره مهر در سال 1388 در دو جلد منتشر نمود که جلد اوّل آن 488 صفحه و جلد دوّم 529 صفحه دارد قطع این کتاب وزیری است و جدا از مقالات، حاوی تصاویر تعدادی از تلگرافها و اعلامیه های مربوط به 15 خرداد 1342 نیز هست.
بررسی دسترسی راحت تر پژوهشگران به «مجموعه مقالات همایش 15 خرداد 1342، زمینه ها و بسترها» تمامی این مقالات در پایگاه اطلاع رسانی 15 خرداد به آدرس (http://15khordad42.ir) نیز بارگذاری شده است.

و) دانشنامه 15 خرداد
دفتر ادبیات انقلاب اسلامی پس از موفقیت در انتشار دایره المعارف انقلاب اسلامی (سه جلدی) و تدوین روزشمار 15 خرداد (22 جلدی) و دانشنامه زندان پهلوی و با توجه به تجربیات و ذخایر ارزنده خود (بانک اطلاعاتی رایانه ای شامل بیش از 220 هزار فیش) در زمینه قیام 15 خرداد 1342 و حوادث سالهای 1343-1340 در صدد انتشار دانشنامه 15 خرداد است.
در مرحله اول این پژوهش توسط گروهی از نویسندگان و کارشناسان با استفاده از آثار منتشر شده درباره قیام 15 خرداد (کتابها، نشریات و اسناد) مدخل گزینی در محدوده زمانی 1343-1340 انجام دادند و هزاران مدخل در موضوعاتی همچون شهدا، مجروحان، مراسم و مناسبت ها، مفاهیم، مکان، نشریات، شخصیت ها، زمان، بازداشت شدگان، آثار ادبی و هنری، امضا کنندگان اعلامیه، افراد عام – اقشار،  ادارات و سازمانها و احزاب و جمعیت ها فراهم آمد. پس از انتخاب مداخل اولیه با برپایی دهها جلسه کارشناسی تمامی مداخل بررسی شدند و سرانجام مداخل نهایی مشخص گردید.
 در ادامه با به کارگیری تعدادی پژوهشگر و تهیه نرم افزار خاص از بانک اطلاعات رایانه ای واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی (1343-1340) که شامل بیش از 220 هزار فیش ،از بیش از هزار عنوان کتاب و دهها عنوان نشریه، است و همچنین شبکه اینترنت برای این مداخل پرونده الکترونیکی تهیه شد.
در ادامه قرار است پس از بازبینی نهایی این پرونده های الکترونیکی توسط کارشناسان و تهیه شیوه نامه نگارش از سال آینده نگارش مقالات این دانشنامه آغاز شود.