چراغ پرفروغی که به خاموشی گرائید
آیت‌الله محمد یزدی از مبارزین سالهای قبل و بعد از انقلاب اسلامی و یار و همراه دیرین امام و رهبری، روز چهارشنبه 19 آذر 1399 در پی یک دوره طولانی بیماری گوارشی در سن ۸۹ سالگی دعوت حق را لبیک گفت و به لقاءالله پیوست.
وی در دهم تیرماه سال ۱۳۱۰ هجری خورشیدی در اصفهان دیده به جهان گشود. پدرش مرحوم «شیخ علی یزدی» از شاگردان آیت‌الله «شیخ عبدالکریم حائری یزدی» و از روحانیون معروف اصفهان بود که سالها امامت جماعت یکی از مساجد این شهر را برعهده داشت. جد پدری وی نیز مرحوم «شیخ محمدعلی یزدی» از علمای برجسته و نامدار حوزه علمیه اصفهان بود. مرحوم شیخ محمدعلی یزدی که از مدرسین بزرگ اصفهان در عصر خویش به شمار می‌رفته و سالها سابقه تدریس در «مدرسة صدر» این شهر را داشته، در دوران حاکمیت ناصرالدین شاه قاجار، شهر زادگاه خود، یزد را برای ادامه تحصیلات علوم دینی به سوی اصفهان ترک کرد.
آیت الله محمد یزدی تحصیلات مقدماتی خود در اصفهان طی کرد. او سپس با آمدن آیت‌الله العظمی بروجردی به شهر قم، و علیرغم مخالفت‌های اولیه پدر که مایل بود فرزندش را نزد خود نگاه دارد ، در 1331 خورشیدی برای ادامه تحصیل رهسپار قم شد و در مدرسه فیضیه به درس و تحصیل پرداخت. او پس از فراگیری دروس سطح، رسائل، مکاسب و کفایه الاصول نزد اساتیدی چون آیات عظام لاکانی، شیخ مرتضی حائری، مرعشی و سلطانی، در درس خارج نیز از مراجع و استادانی چون آیات عظام بروجردی، امام خمینی(ره)، محمد علی اراکی، شیخ محمدتقی آملی، و ... بهره گرفت و از حضرت امام نیز اجازه اجتهاد دریافت نمود.(1)
وی در سالهای اقامت در قم با یکی از بستگان پدری وصلت نمود و صاحب ۵ فرزند (چهار پسر و یک دختر) شد.
نخستین آشنایی آیت‌الله محمد یزدی با مسائل سیاسی همانند بسیاری از روحانیون انقلابی هم دوره خویش همزمان با فعالیت‌های جمعیت فدائیان اسلام در اواخر دهه ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۰ بود. مبارزات فدائیان اسلام، نهضت ملی شدن صنعت نفت، کودتای ۲۸ مرداد، و .... سبب علاقه‌مندی آیت‌الله یزدی به مسائل سیاسی شد.(2) وی حامی جمعیت فدائیان اسلام بود و در اعتراض علیه تصمیم رژیم شاه برای دفن پیکر رضا شاه که قرار بود در قم خاک شود به همراه فداییان اسلام شرکت کرد.(3)
نخستین آشنایی آیت‌الله یزدی با امام خمینی(ره) نیز به شرکت ایشان در درس اصول امام در مسجد سلماسی قم باز می‌گردد.(4) این مسجد در دهه 1330 خورشیدی از جمله مراکز درس و تدریس امام بود. حضور در این جلسات سبب تحکیم روابط ایشان با امام به ویژه در خلال «نهضت امام خمینی» از دهه 1340 به بعد گردید.
برخی فعالیت‌های مبارزاتی آیت‌الله محمد یزدی در این دوران عبارتند از: ارتباط با مبارزان در قم و سایر شهرستان‌ها، تشکیل گروه‌های مبارزاتی مخفی، شرکت در جلسات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم که ماهیتی مبارزاتی نیز داشت، چاپ و تکثیر اطلاعیه‌های امام خمینی(ره)، تهیه اسلحه برای مبارزه با حکومت پهلوی و تشکیل ستاد استقبال از امام در قم.(5)
یکی دیگر از فعالیت هایی که در کارنامه سیاسی آیت‌الله یزدی می‌‌درخشد، پناه دادن به آن دسته از سربازان فراری بود که پس از دستور امام خمینی(ره) و پیش از پیروزی انقلاب، از ارتش گریخته و به مردم پیوسته بودند. منزل او در آستانه پیروزی انقلاب مرکز تلاشها و نیز حل و فصل بسیاری از امور انقلاب بود. همان منزلی که امام(ره) پس از پیروزی انقلاب و مراجعت به قم، در آن ساکن شدند.(6)
آیت‌الله محمد یزدی در خلال مبارزات خود معتقد بود که باید در منبرها در ایام محرم، صفر، فاطمیه و ماه مبارک رمضان، از امام خمینی(ره) و مجاهدت‌هایش یاد کرد و درباره مسائل انقلابی روز سخن گفت. از این رو بسیاری از سخنرانی‌های تحریک کننده ایشان با واکنش نیروهای امنیتی رژیم پهلوی همراه بود و مجالس وی نیز به همین دلیل غالباً تعطیل میشد.(7) آیت‌الله یزدی در خلال مبارزات خود بارها در شهرهای قم، اهواز، چالوس، خمین و کرمانشاه بازداشت شد و بارها نیز در زندان های تهران، بوشهر و کرمانشاه به سر برد. او مدتی هم به شهرهای کنگان، بندر لنگه و رودبار تبعید شد.(8) اما وی در دوره تبعید نیز دست از مبارزه برنمی‌‌داشت. او بارها به طور مخفیانه به تهران و قم رفت و آمد می‌کرد و در جریان امور قرار می‌گرفت و اعلامیه های امام را برای مردم و علمای شهرها می‌‌برد.
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از مراکز بسیار مهمی بود که در سالهای قبل از پیروزی انقلاب، خدمات شایانی را به مبارزات ملت ایران برای هموار کردن بستر انقلاب اسلامی انجام داده است. آیت‌الله محمد یزدی، از آغازین روزهای تأسیس این مرکز، با آن همکاری داشته است.
زندگی آیت‌الله یزدی، همواره با تلاشها و دغدغه‌‌های علمی و فرهنگی همراه بوده است. بخشی از این تلاشها در قالب سخنرانی و تدریس و بخش دیگر در قالب نگارش مقاله و کتاب تبلور یافته است. اولین مقاله‌های ایشان در نشریات «حکمت و معارف جعفری» به چاپ رسید.(9) او در مجله «نورعلم» نیز که خود صاحب امتیاز آن بود قلم می‌زد.(10) از جمله کتب ایشان که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به چاپ رسید، کتاب «گمشده شما» بود. موضوع این کتاب، تبیین اصول دین و معارف مکتب تشیع بود.(11) چاپ این کتاب باعث شد فردی به نام «مردوخ» به بهانه آن، تهمت‌های ناروایی را به ساحت تشیع ابراز دارد. این مسأله باعث شد که آیت‌الله یزدی تهمت‌های او را در کتابی با عنوان «پاسخ تهمت‌های مردوخ» پاسخ دهد.(12) که هر دو کتاب مورد عنایت امام خمینی(ره) قرار گرفت.
آیت‌الله یزدی در طول دوران مبارزه بر ضد رژیم شاهنشاهی، حتی در زمان تبعید نیز دست از نگارش کتاب و مقاله در جهت تبیین معارف اسلامی برنداشت و تا زمان رحلت خود کتابها و مقالات بسیاری را به چاپ رساند. ایشان پس از پیروزی انقلاب نیز مقالاتی در روزنامه «رسالت» به چاپ رساند که مهمترین آنها شرح و تفسیر قانون اساسی بود. همچنین کتاب خاطرات ایشان شامل زندگی‌نامه، خاطرات و شرح مبارزات سیاسی وی در سال ۱۳۸۰ از سوی مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است.(13)
آیت‌الله محمد یزدی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا زمان رحلت خویش همواره در خدمت نظام و بازوی توانای امام و رهبری بود. وی در این راستا صاحب مسئولیت‌های زیادی بوده که مهمترین آنها عبارت است از:
ریاست دادگاه انقلاب اسلامی قم؛ ریاست دفتر امام(ره) در قم؛ نمایندگی مجلس خبرگان قانون اساسی؛ نمایندگی مجلس شورای اسلامی در دو دوره متوالی (دوره اول از قم و دوره دوم از تهران)؛ نائب رئیس مجلس شورای اسلامی؛ عضویت در شورای نگهبان پس از استعفای آیت الله العظمی صافی گلپایگانی؛ عضویت در شورای بازنگری قانونی اساسی؛ ریاست قوه قضائیه با حکم مقام معظم رهبری در دو دوره پنج ساله؛ نمایندگی رؤسای سه قوه در هیأت سه نفره حل اختلاف بین مرحوم رجایی و بنی صدر؛ نمایندگی مجلس خبرگان رهبری؛ نائب رئیس و قائم مقام اجرائی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. عضویت در دوره چهارم و پنجم شورای عالی حوزه‌های علمیه و رئیس دوره پنجم آن شورا.
مهمترین دوران مسئولیت آیت‌الله محمد یزدی به سالهای ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۸ باز می‌گردد. او در این دوران پس از بازنگری در ساختار دستگاه قضایی کشور و حذف شورای عالی قضایی به عنوان نخستین رئیس قوه قضاییه از سوی آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب برگزیده شد و به مدت ۱۰ سال مسئولیت آن را برعهده گرفت (از ۲۴ مرداد ۱۳۶۸ تا 23 مرداد 1378) آنچه که به شهرت وی در اقشار مختلف جامعه در این سالها افزود، انتخاب وی به عنوان یکی از ائمه جمعه موقت تهران بود که سالها این مسئولیت را بر عهده داشت.
آخرین مسئولیت‌های آیت‌الله یزدی ریاست جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، رئیس مجلس خبرگان رهبری، عضو فقهای شورای نگهبان بوده است.
گفتنی است که در اول اسفند ۱۳۹۸، وزارت خزانه‌داری آمریکا اسامی پنج عضو شورای نگهبان شامل آیت‌الله محمد یزدی، آیت‌الله احمد جنتی، عباسعلی کدخدایی، سیامک ره‌پیک و محمدحسن صادقی مقدم را در لیست افراد تحریمی خود قرار داد. آیت‌الله یزدی در واکنش به این اقدام وزارت خزانه داری آمریکا، با انتشار مطلبی در فضای مجازی تاکید کرد: «برای بنده افتخار است افرادی که دستشان به خون شهید عزیزمان حاج قاسم سلیمانی آلوده است، بنده را هم به زعم خودشان تحریم کرده اند. البته به قول مقام معظم رهبری آمریکا نه تحلیلش به درد می‌خورد نه تحریمش.»(14)
آیت‌الله محمد یزدی در اوایل آذر ماه 1399 منزل مسکونی خویش در شهر قم را برای راه‌اندازی مدرسه علمیه‌ای به نام «محمدیه» وقف کرد. نیمی از این خانه متعلق به آیت‌الله یزدی و نیم دیگر هم متعلق به همسر مرحومه ایشان بوده که با موافقت ورثه، مجموعاً برای تأسیس «مدرسه علمیه محمدیه» وقف شد.(15)
زندگی سیاسی آیت الله محمد یزدی، با توجه به مبارزات ایشان علیه رژیم شاه و نیز افشاگری‌های فراوانی که به تبعید و زندان وی منجر میشد، و همچنین با نگاه به سابقه مدیریتی ایشان در مناصب مختلف دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بخشی از تاریخ انقلاب را به تصویر می‌کشد و مطالعه آن، فضای مبارزه و مقاومت را در اذهان دوستداران انقلاب زنده می سازد.
پی‌نوشت:
1 - ویکی شیعه، به نقل از: صالح، جامعه مدرسین، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۵۳۸
2 - گلشن ابرار، 1385، ج3، ص 629
3 - دایره‌المعارف انقلاب اسلامی، انتشارات سوره مهر، 1394، ج3، ص 476
4 - دایره المعارف، همان، همان صفحه
5 – همان
6 – مشرق‌نیوز، کد خبر 1153700، 19آذر ۱۳۹۹ - ساعت ۱۱:۵۰
7 - دایره المعارف، همان، ص 476
8 - دبیرخانه مجلس خبرگان، خبرگان ملت، ۱۳۷۹ش، ص۶۵۹-۶۶۳
9 - ویکی شیعه، به نقل از : صالح، جامعه مدرسین، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۵۴۰
10 - دایره المعارف، همان، ص 477
11 - گلشن ابرار، همان، ج۳، ص 635
12 - گلشن ابرار، همان، همان صفحه
13 - عنوان کتاب: خاطرات آیت‌الله محمد یزدی، ناشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
14 – قم، خبرگزاری جمهوری اسلامی 19 آذر 1399، کد خبر : 84141066
15 – قم، خبرگزاری جمهوری اسلامی، همان
موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی
نظرات