سه بار آتش سوزی در مجلس

روز 15 آذر 1373 بخش بزرگی از ساختمان مجلس شورای ملی برای سومین بار در تاریخ مجلس، طعمه حریق شد و خسارات زیادی بر آن تحمیل شد.

ساختمان مجلس شورا که نزدیک به 5/1 قرن از ساخت بنای آن می‌گذرد، تاکنون دست کم سه بار طعمه حریق شده و جالب آنکه هر سه حادثه در ماه آذر به وقوع پیوسته است. بار اول در 22 آذر 1261، بار دوم در 18 آذر 1310 و بار سوم در 15 آذر 1373 . بار اول در دوره قاجار، بار دوم در زمان پهلوی و بار سوم در عصر نظام جمهوری اسلامی ایران.

حریق اول

در باره حریق اول اعتمادالسلطنه در خاطرات خود می‌نویسد: امروز(22آذر) عصر، عمارت طرف مغرب باغ سپهسالار مرحوم که دیوانخانه عدلیه است به واسطه بخاری آتش گرفت و شاه هم در مراجعت از دوشان تپه به باغ سپهسالار رفت. دو سه هزار تومان هم خسارت وارد شد.

 در سال 1261 یعنی حدود ربع قرن پیش از آنکه بهارستان، به مجلس شورا تعلق گیرد «دو سه هزار تومان» مبلغ بسیار زیادی بود. از این مبلغ و از اینکه ناصرالدین شاه قاجار شخصاً به آنجا رفت تا خسارت را از نزدیک ببیند، مشخص می‌شود که بایستی صدمه زیادی به بنا وارد شده باشد.

حریق دوم

روزنامه اطلاعات در باره حریق دوم در ساختمان مجلس که در ساعت 10 بامداد روز 18 آذر 1310 به وقوع پیوست، چنین می نویسد : یک ساعت و نیم به ظهر امروز آتشی که در زیر شیروانی‌های اطاق جلسه خصوصی خانه کرده بود، یک‌مرتبه زبانه کشید و با وضعیت خطرناکی جلوه‌گر شد.

دو ساعت به ظهر بر حسب تقاضای آقای وزیر مالیه و آقای یاسائی رییس کل تجارت برای شور و مطالعه در لوایحی که امروز قرار بود در مجلس طرح گردد، جلسه خصوصی به عنوان فراکسیون ترقی تشکیل گردید.

لوایح وزیر مالیه و رییس کل تجارت مطرح و مورد شور قرار گرفت. لوایحی که از طرف وزیر مالیه برای تقدیم تهیه شده بود، دو قسمت بود؛ یکی لایحه تقاضای بیست و هفت هزار تومان اعتبار جهت جلوگیری از امراض ساریه و ساختمان عمارت پستخانه در علی‌آباد. لایحه دیگر وزارت مالیه راجع به طرز پرداخت حقوق مستخدمین کنتراتی خارجی دولت و کلیه حقوق‌هایی که پایه آن روی لیره قرار داده شده است بود که تفاوت حاصله از تنزل لیره را درباره مستخدمین خارجی منظور دارند.

چند نفر از وکلا از جلسه خصوصی مجلس خارج بودند و در اطاق تنفس و سرسرا قدم می‌زدند. غفلتاً یک تکه آتش از سقف جلوی پای آقای عراقی و آقای دشتی فرو می‌ریزد، به محض آنکه سر را بالا می‌کنند می‌بینند سقف آتش گرفته و شعله‌ور شده است. چند نفر وکلای دیگری که در خارج از جلسه خصوصی بودند نیز ناگهان متوجه حریق شده و فریاد و همهمه از اینجا شروع شد و نمایندگانی را که در جلسه خصوصی بودند متوجه ساخت.

وضعیت خطر حریق وقتی ظاهر شد که وکلا عموماً اطاق جلسه خصوصی و سایر اطاق‌ها را ترک کرده و از عمارت خارج شده بودند که در این حال حریقی که شاید از یکساعت و نیم پیش در زیر شیروانی از سقف اطاق مجاور جلسه خصوصی خانه کرده بود، شعله‌ور شده و چندین ذرع بالای عمارت اوج گرفته بود. وکلا در بدو امر چندان اضطرابی برای خروج از جلسه به خرج نمی‌دادند ولی همین که وارد سرسرا شده و وضعیت را ملاحظه کردند، عجله کرده و با عجله و شتاب مخصوصی پالتوهای خود را برداشته از عمارت بیرون رفتند. در همین حال فوراً به وسیله تلفون به اداره اطفائیه بلدیه نظمیه و ادارات مربوطه اطلاع داده شد «مجلس آتش گرفت، عجله کنید». مستخدمین و سرایدار‌ها و کلیه اعضاء مجلس به سمت عمارت شتافته و مشغول کار شدند. کلیه کارگران مطبعه مجلس و اعضای دفتری آنجا نیز در عملیات شرکت نموده و با عجله مخصوصی به سمت حادثه دویده و شروع به کار نمودند.

عمارتی که آتش گرفته بود، درست وسط عمارت مجلس بود و احتمال خطر برای اطاق جلسه عمومی پارلمان زیاد بود، زیرا اندک غفلتی سبب می‌شد که آتش از داخل شیروانی زبانه کشیده و خود را به اطاق بزرگ جلسه نزدیک سازد. کسانی که عمارت پارلمان را دیده‌اند اطاق جلسه خصوصی را می‌دانند که در کدام قسمت واقع شده... اطاق جلسه خصوصی روی سرسرای بزرگ عمارت واقع شده و این اطاق و سرسرا وسط عمارت پارلمان واقع می‌باشد و بنابراین احتمال خطر برای عمارات طرفین زیاد بود.

افراد پلیس نیز بلافاصله در محل وقوع حریق حاضر شدند و شروع به کار کردند، هر دقیقه یک کامیون مقابل عمارت مجلس می‌ایستاد و افراد نظامی، گردان مهندس و افراد پلیس و اثاثیه لازم خالی می‌کرد. کمی بعد زنجیری از افراد پلیس و نظامی جلوی درب مجلس برای جلوگیری از ازدحام و هجوم جمعیت کشیده شد و مرتباً عده و نفرات و کمک می‌رسید. در حینی که اطاق جلسه خصوصی و عمارت سرسرا و اطاق مجاور آن را شعله آتش و دود احاطه کرده بود در بین دود و شعله آتش مستخدمین مجلس و مامورین، اشیاء و اثاثیه عمارت و حتی فرش‌های بزرگ اطاق‌های مزبور را بیرون کشیدند. جمعیتی که در مقابل عمارت قرار گرفته و منظره را تماشا می‌کردند یک‌مرتبه مشاهده کردند که یک نفر از پشت‌بام اطاق آیینه که مشغول خراب کردن سقف و قطع مصالح ارتباطیه آن با اطاق مجاور بودند به اطاق پرتاب شد و در میان شعله واقع گردید. فوراً مامورین دیگر به کمک او رفتند ولی قبل از آنکه کمک به او برسد خودش را از میان آتش نجات داد و جز سوختگی در صورت و دست صدمه دیگری به او وارد نشد.

مقارن ظهر شعله و دود تخفیف یافت و تبدیل به دود غلیظی گردید، تلمبه‌های اطفائیه در درون اطاق‌ها و سقف‌ها بین تیرهای سقف کار می‌کرد، شیروانی و سقف اطاق جلسه خصوصی و اطاق آیینه فرو می‌ریخت و در هر لحظه خرابی به اطاق آیینه بیشتر می‌شد و در ساعتی که حریق خاتمه یافت از اطاق خصوصی و اطاق آیینه و سرسرا چیزی باقی نماند، تمام سقف‌ها و جرز‌ها فرو ریخت و یک عمارت ویرانه را تشکیل داد، سقف اطاق تنفس نیز خراب گردید.

قبل از اینکه حریق منطفی شود از طرف ریاست مجلس نیز که در تمام مدت مراقب جریانات بودند دستور داده شد که سقف متصل به عمارت وسط را خراب و ارتباط عمارت آتش گرفته را از عمارات دیگر قطع نمایند و این عمل احتیاطی حتماً ضروری بود زیرا خطر بزرگی عمارت جلسه علنی پارلمان را تهدید می‌کرد.

سه سال قبل تمام ابنیه و عمارات مجلس شورای ملی بیمه شده است، ابتدا کمپانی آلیانس آسورانس عمارات مجلس را بیمه نموده بود و در سال دوم به شرکت کمپانی فاولر (انگلیسی) تمام عمارت بیمه شد. مبلغ بیمۀ کلیه عمارات مجلس، مطبعه و کتابخانه و اشیاء و اثاثیه آن بالغ بر هشتصد تومان حق بیمه از طرف مجلس در ظرف این مدت سه سال تادیه شده است. دو نفر نمایندگان کمپانی بیمه فاولر در تمام مدت وقوع حادثه در مجلس حضور داشتند و به طوری که مذاکره شد قرار است پس از تعیین میزان خسارت وارده و تهیه صورتی از اشیاء و اثاثیه خراب شده خسارت مزبور از طرف کمپانی بیمه تادیه گردد.

هنوز به طور مشخص معلوم نیست که میزان خسارت وارده، چه از نقطه‌نظر عمارت از بین رفته و چه از لحاظ اثاثیه‌ای که سوخته شده چقدر است، خسارت از نقطه‌نظر اثاثیه چیز قابلی نبوده است زیرا مستخدمین مجلس موفق شده‌اند به اینکه حتی‌المقدور مبل و اثاثیه اطاق‌ها را خارج نمایند و جز چند تخته فرش و مقداری صندلی و چهل‌چراغ‌ها و اشیایی که خروج آن ممکن نبوده است بقیه اشیاء سالم مانده است.

به طوری که مذاکره شد خسارات وارده رویهم‌رفته در حدود شصت تا هفتاد هزار تومان تخمین زده می‌شود ولی البته وقتی صورت تحقیق پیدا خواهد کرد که از طرف مجلس میزان خسارات قطعی معین گردد. اطاق آیینه مجلس از اطاق‌های زیبا و قشنگی است که شاید بیش از نصف مبلغ مزبور صورت تعمیر و تجدید ساختمان آن خواهد شد.

حریق مجلس از لوله بخاری اطاق جنب اطاق جلسه خصوصی حادث شده است. آتش از بخاری به تیرهای زیر شیروانی و بعد سقف عمارت سرسرا و عمارت اطاق جلسه سرایت کرده و دامنه آن وسیع گردیده است، معهذا آقای بدیعی رییس شعبه یک و یک عده از مامورین تامینات برای تحقیقات عمیقه در اطراف وقوع حریق قبل از ظهر در مجلس حضور یافته از چند نفر مستخدمین و سرایدار‌ها تحقیقات نموده و در نتیجه تحقیقات لازمه که به عمل آمده و تشخیص داده شده است که حریق مزبور عمدی نبوده و از لوله بخاری سرایت کرده است.

 حریق سوم

در 15 آذر 1373 نیز ساختمان مجلس صحنه آتش سوزی  مهیبی بود. در ضلع غربی ساختمان مجلس و در کناره میدان بهارستان، شعبه‌ای از بانک ملی ایران دایر بود که گویا فرسودگی سیم‌های برق در این قسمت باعث آتش سوزی  شده بود. این حریق نیز نمایانگر کم توجهی نهادهایی است که مسئولیت نگهداری از عمارت بهارستان را عهده‌دار بوده‌اند. به گونه‌ای که نه تنها وقوع آتش سوزی  بلکه دلایل دیگری نیز در آسیب رساندن به این بنای تاریخی نقش داشته‌اند. نم زدگی، هجوم موریانه، مرمت‌ها و ساخت و سازهای غیر اصولی و متروک گذاشتن بنا در سالیانی چند، در تخریب روز به روز آن موثر بوده است. گفته می‌شود چگ.نگی خاموش کردن آتش نیز با تخریب‌های دیگری نیز توام بود. بررسی میزان تخریب ساختمان مجلس در دو مرحله آتشسوزس سالهای 1310 و 1373 گواه آن است که در 1310 تنها تالار آیینه و اتاقهای جانبی آن طعمه حریق گردید اما در 1373 آتش با سرعت بسیار بیش از نیمی از ساختمان از جمله تالار پارلمان را که چوب از مصالح اصلی آن بود، فراگرفت. و شعله های آتش به تمام قسمتهای ساختمان رخنه کرد.

منابع:

- روزنامه اطلاعات ، 18 آذر ۱۳۱۰

- بهارستان در تاریخ، دکتر حسن باستانی راد، کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی