آنچه را غربی ها از ایران به تصویر می کشند از نزدیک لمس کنید

هفته گذشته همزمان با روز روابط عمومی، کتاب «سیمای ایران در مستندهای تلویزیونی غرب» رونمایی شد. کتابی که نتیجه پژوهش عبدالله بیچرانلو است و در آن تحلیل محتوای کیفی و تحلیل نشانه شناختی شماری از مستندهای پخش شده از تلویزیون غرب ارایه شده است.

انسجام شبکه های تلویزیونی علیه ایران
نویسنده در مقدمه کتاب خود با اشاره به ارایه تصاویر ناپسند و غیرواقعی از ایران در فیلم ها و مستندهای غربی می نویسد: «مستندهای بسیاری از شبکه های مختلف تلویزیونی پخش شده اند که بر افکار عمومی جهانیان درباره ایرانیان تاثیر بسیار چشم گیری داشته اند. در این میان نقش شبکه های تلویزیونی خبری بسیار پررنگ و اثرگذار بوده است. با اوج گیری فعالیت این شبکه ها در اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم و با تقویت تقابل سیاسی میان غرب و ایران در دهه های اخیر، تصویر ایران و ایرانیان در شبکه های تلویزیونی خبری غرب، پرتکرار شده است.»

در بخش های مختلف کتاب اخبار و گزارش های خبری، گفت وگوها و میزگردهای شبکه های تلویزیونی از ایران را نقد و بررسی شده است. برنامه هایی که در تمام آن ها نوعی انسجام و یکپارچگی برای ارایه تصویری نامطلوب از ایران به مردم جهان وجود دارد.

در این کتاب می توانید مشهورترین مستندهای تلویزیونی ساخته شده درباره ایران و ایرانیان را بشناسید، همچنین بازنمایی ایرانیان در مستندهای تلویزیونی منتخب را با تمرکز بر شبکه های تلویزیونی آمریکا، انگلیس و فرانسه بیان شده است. چیستی انگاره های ارایه شده درباره ایرانیان، مضامین، نشانه ها، عناصر و پیام های مشترک این مستندها را نیز می توانید در این کتاب مطالعه کنید.

در این کتاب، 10 مستند تلویزیونی که رویکرد فرهنگی ـ اجتماعی در آن‌ها غالب است و در فاصله سال های 2000 تا 2011 ساخته شده اند، با روش نمونه گیری هدفمند، تحلیل شده اند.

به عنوان مثال در بررسی مستند «جنگجویان خدا» موضوع نهراسیدن از مرگ، جهاد یا به اصطلاح غربی ها جنگ مقدس بررسی شده و این موضوع با تحولات سیاسی معاصر در جهان اسلام و به طور خاص ایران گره خورده است اما بنیانی که در این مستند هدف قرار گرفته فرهنگی است و در حقیقت دین اسلام و به طور خاص شهادت و استشهاد دست مایه اصلی این مستند است.

همچنین شاخص دیگری که در مستندهای کتاب مدنظر پژوهشگر و نویسنده اثر بوده، نیمه بلند یا بلند بودن کارها است. به همین دلیل کمترین مدت مستندهای بررسی شده 51 دقیقه و بیشترین زمان 120 دقیقه است که اغلب از شبکه های سی ان ان، بی بی سی، دیسکاوری، پی بی اس یا آرته پخش شده اند.

موشکافی کتاب
کتاب در سه فصل تهیه و تنظیم شده و موضوعاتی مانند رسانه ها و بازنمایی، سیمای ایران در مستندها و نتایج و پیشنهادها را شامل می شود.

در نخستین فصل کتاب، نویسنده مخاطب خود را با عوامل موثر در ساخت مستندها آشنا می کند و معتقد است محصول نهایی حاصل هزاران انتخاب مربوط به عناصر گوناگون بصری مثل رنگ، ریتم و بافت و نیز انتخاب زبان خاص روایت موضوع، انتخاب زاویه دوربین، چگونگی چینش تصویر در کنار یکدیگر، انتخاب یا عدم انتخاب موسیقی، برخورداری از نریشن و ... هر یک در ذهن مخاطب تاثیرات مختلفی دارند.

دومین فصل کتاب نیز به بررسی مستندهای انتخابی نویسنده اختصاص دارد، مستندهایی با عناوین «سفر به انتهای زمین، مردمانی از آتش»، «سفر انقلابی به ایران»، «تابوها»، «حراج کلیه ایرانی»، «ایران، خطرناک ترین ملت؟»، «جنگجویان خدا»، «راقه درون ایران»، «روزی روزگاری ایران»، «دو جنسیتی ها در ایران» و «ایرانیوم».

در نتیجه بررسی و واکاوی مستند «سفر به انتهای زمین، مردمانی از آتش» تصویری عقب مانده و فاقد پویایی و پیشرفت، رازآلود و ترسناک، خطرناک (تروریست پرور) و زنان فرودست و ستمدیده به نمایش گذاشته شده است. همچنین در مستند «روزی روزگاری ایران» از ایران به عنوان کشوری تحت سلطه فرهنگ و حاکمیت دینی شیعی، خطرناک، جنگ طلب و تهدیدکننده غرب به ویژه آمریکا و تقابل مدرنیسم و سنت گرایی نام برده شده است.

مروری بر محتوای این مستندها نشان می دهد سازندگان این مستندها در برنامه های خود پیام هایی را به صورت پنهانی به مخاطبان خود منتقل کرده اند. به عنوان مثال ایران از آزادی و دموکراسی (مردم سالاری) بهره ای نبرده  و حقوق بشر به ویژه حقوق زنان و نیز افرادی مانند همجنس گرایان یا دوجنسی ها در آن پایمال می شود و در این کشور، افراد و گروه هایی زندگی می کنند که به غرب علاقه مندند و سبک زندگی و ارزش های غربی را می پسندند.

نویسنده همچنین در این فصل تصاویری از مستندها را به صورت سیاه و سفید آورده است. این تصاویر کیفیت خوب و قابل قبولی ندارند و به نظر می رسد  اگر از تصاویر رنگی در آن استفاده می شد هم کیفیت کتاب بهتر بود و هم مخاطبان می توانستند ارتباط بهتر و مناسب تری با عکس و متن داشته باشند.

لزوم توجیه دانشجویان و مردم
پیشنهادها و نتایج پژوهش های نویسنده را نیز می توانید در سومین فصل این کتاب بخوانید. در این بخش،نویسنده ابتدا به مستندهای دیگری که درباره ایران ساخته شده اما در کتاب نیامده اند، اشاره ای داشته و سپس به این موضوع اشاره می کند که در تمام این مستندها، کلیشه های خاصی را درباره ایران ارایه شده است که با گفتمان شرق شناسی، تناسب و تطابق بسیار زیادی دارد، به گونه ای که ایران را کشوری عقب مانده، ایستا و فاقد توان پیشرفت و پویایی معرفی کرده اند، یا از ایرانیان تصویر دین دارانی خشونت طلب به نمایش گذاشته اند.

همچنین نویسنده در بخش پایانی پیشنهادهایی می دهد. به عنوان مثال گفته است که بررسی و تحلیل بازنمایی از ایران و ایرانیان در محافل علمی و دانشگاهی انجام شده تا زمینه فکری لازم برای آگاهی بیشتر دانشجویان فراهم شود زیرا این موضوع علاوه بر تقویت سواد رسانه ای دانشجویان و در گام بعدی، دیگر اقشار جامعه، نوعی آگاهی بخشی را برای تعامل با نمایندگان رسانه های خارجی در هنگام حضور در ایران را فراهم می کند.

بیچرانلو، نویسنده کتاب همچنین پیشنهاد کرده  که بررسی آثار ساخته شده درباره ایران و اسلام با رویکردی محققانه و همه جانبه شامل ابعاد سیاسی، دینی، روان شناختی، نشانه شناختی و جامعه شناختی در تلویزیون کشور، می تواند افکار عمومی داخلی را در این زمینه آگاه تر کند.

کتاب «سیمای ایران در مستندهای تلویزیونی غرب» در 240 صفحه، شمارگان 500 نسخه و بهای 10 هزار تومان توسط دفتر پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر شده است.-