سید قاسم یاحسینی: کاستی‌های مطالعات جنگ با تلاش مولفان جبران می‌شود

سیدقاسم یاحسینی، نویسنده و پژوهشگر تاریخ جنگ در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، درباره مشکلات موجود در زمینه مطالعات و خاطره‌نگاری جنگ تحمیلی عراق علیه ایران،‌ اظهار کرد: در حوزه مطالعات جنگ، خاطره‌نگاری و تاریخ‌نگاری جنگ تحمیلی عراق علیه ایران با وجود چاپ و انتشار نزدیک به ده هزار عنوان کتاب تا امروز هنوز خلاء‌ بسیاری در این زمینه وجود دارد.

وی توضیح داد: وجود این خلاء‌ها به کاربردی نشدن علوم مدرن انسانی همچون جامعه‌شناسی، روانشناسی اجتماعی، گفتمان انتقادی، تحلیل متن، نشانه‌شناسی، مطالعات فرهنگی، تاریخ‌فرهنگی و علومی از این قبیل در مواجهه با تاریخ جنگ تحمیلی عراق علیه ایران باز می‌گردد.

یاحسینی با تاکید بر این که مراکز مشغول به تولید و انتشار کتاب درباره جنگ تحمیلی عراق علیه ایران هنوز در گام نخست خاطره‌نگاری مانده‌اند، افزود: تمایل نشان ندادن کارورزان و نویسندگان این حوزه به کاربرد علوم انسانی در حوزه مطالعات جنگ باعث شده تا در مراحل ابتدای تولید محتوا بمانند. باید به این نکته توجه داشت که در زمینه خاطره‌نگاری هم معیار‌های علمی و آکادمیک چندان رعایت نمی‌شود.

وی با بیان این موضوع که «خاطره» به روز شده از انواع و اقسام فیلتر‌های ملاحظات شخصی، اخلاقی، ‌موقعیتی، مکانی،‌ سیاسی و سازمانی می‌گذرد،‌ گفت: گاه خاطره چنان دست‌کاری می‌شود که کمتر شباهتی به «واقعه» دارد. بگذریم که نقل هر خاطره از گذشته به تعبیر فیلسوفان تاریخ «تفسیری از گذشته است تا بازروایی گذشته»؛ مجموعه این ملاحظات انتقادی باعث شده تا در چند سال اخیر با پدیده‌ای روبه‌رو شویم که من آن را صنعت خاطره‌نویسی و خاطره‌نگاری نامیده‌ام.

یاحسینی تولید این نوع کتاب‌ها را بیشتر دارای کاربردی برای ارایه آمار به مراکز بالاتر عنوان کرد و گفت: البته ممکن است این سخن برای برخی افراد خوش نیاید اما چه بخواهیم و چه نخواهیم خاطراتی که تولید و منتشر می‌شود از فیلتر‌‌های یاد شده عبور کرده و بیشتر به یک صنعت آن هم از نوع تبلیغاتی تبدیل می‌شود.

این نویسنده ادامه داد: یکی از ایراد‌هایی که در کارورزان درگیر در تولید خاطره وجود دارد نبود نگاه آسیب شناسانه به تولیدات درون سازمانی آن‌هاست. کاری که البته خریدار چندانی ندارد و حتی فرد آسیب‌شناس را در بررسی دچار رفتار سازمانی می‌کند.

وی افزود: «مطالعات جنگ» در ایران هنوز چندان آغاز نشده است و تنها زمانی مطالعات جنگ رونق می‌گیرد و به بار می‌نشیند که از منظر علوم انسانی و اجتماعی و حتی علوم پایه پزشکی و بیولوژیکی به جنگ نگریسته شود و حوزه‌های مغفول مانده آن شناسایی و مورد مطالعه همه جانبه قرار بگیرد.

یا حسینی گفت: وقتی می‌خواهیم درباره کاربرد گاز‌های شیمیایی و تاثیرات آن بر جسم افراد کتابی بنویسیم باید نسبت به عوارض و مشکلاتی که برای فرد به وجود می‌آورد مطلع باشیم تا درخلق اثر دچار ضعف و کاستی نشویم. نمونه این نوع کتاب‌ها را می‌توان «دا»، «پایی که جا ماند» معرفی کرد؛ آثاری که برای عامه افراد جامعه‌ قابل فهم و در زندگی امروز آن‌ها هم به عنوان یک تجربه قابل استفاده است.

وی با بیان این مطلب که نویسنده امروز برای تدوین کتاب‌های کاربردی از مطالعات جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نیازمند بحث‌های میان‌رشته‌ای است، توضیح داد: نویسندگان نباید منتظر اتفاقی از سوی دولت برای رفع کاستی‌های موجود در بحث مطالعات جنگ باشند بلکه خود مولف است که باید در این زمینه فعال شود، مانند علی رجب‌لو و فرانک جمشیدی که کتابی با عنوان «دیدگاه» درباره تاریخ فرهنگی جنگ منتشر کرده‌اند. 

یاحسینی گفت: بنده به این اثر انتقاد‌هایی دارم اما حرکت این مولفان برای برون رفت از مشکلات انتشار کتاب‌ با پایه علمی، حرکتی قابل تحسین است و برای برون رفت از مشکلات فعلی در بحث خاطره نویسی هم به این حرکت‌ها نیاز داریم. در واقع خود کارورزان و نویسندگان باید به این بلوغ برسند و با نگاهی انتقادی که کمتر مورد تعرض باشد کتاب بنویسند.