خاطرات ایرج اسکندری (چاپ سوم)
ایرج اسکندری (متولد 21 شهریور 1287 در تهران ـ متوفی 11 اردیبهشت 1364 در آلمان شرقی) از چهرههای سیاسی کم و بیش شناخته شده دوران سلطنت محمدرضا پهلوی است، که به دلیل شرایط زندگی او خاطرات وی می‌تواند از ارزش خاصی برخوردار باشد و در زمره منابع تاریخ معاصر ایران جای گیرد. آنچه این اهمیت را سبب می‌شود به ویژه در دو بعد است: نخست، جایگاه ایرج اسکندری در تاریخ کمونیسم ایرانی است. اسکندری در دومین دوره فعالیت حزب کمونیست ایران از نزدیکان دکتر تقی ارانی بود و به همین دلیل در زمره گروه «53 نفر» به زندان رفت. او پس از سقوط استبداد رضاشاهی به همراه سایر دوستان خود به تأسیس حزب توده ایران پرداخت و از همان آغاز از چهرههای اصلی جناحی بود که در تعارض با جناح معروف به «جناح کامبخش» قرار داشت. به همین دلیل، خاطرات اسکندری سندی دست اول از شرح تحولات و تنازعات درونی حزب توده، از آغاز تا پایان، از زبان یکی از رهبران طراز اول آن محسوب می‌شود و از این زاویه از اهمیتی در ردیف خاطرات احسان طبری و نورالدین کیانوری برخوردار است.
بعد دیگر زندگی سیاسی اسکندری، که به خاطرات او اهمیت و وزن می‌دهد، مشارکت او در تحولات سیاسی سال‌های 1320 ـ 1325 است. در این دوران، اسکندری از روابط نزدیکی با جناح احمد قوام (قوام‌السلطنه) برخوردار بود و در ایجاد پیوند میان حزب توده و جناح آمریکایی قوام نقش مهمی به عهده داشت؛ تا بدانجا که برخی آگاهان سیاسی در ماجرای جلب حزب توده به ائتلاف با حزب دمکرات قوام‌السطنه و مشارکت در دولت ائتلافی او برای ایرج اسکندری نقش تعیین کننده قائلند. به همین دلیل، خاطرات اسکندری در تبیین حوادث سال‌های 1320 ـ 1325 ایران سندی دست اول محسوب می‌گردد. در این کتاب، خواننده با داده‌ها و تحلیل‌های جالب و قابل تعمقی در این رابطه مواجه می‌شود؛ که از جمله می‌توان به چگونگی پیدایش غائله آذربایجان، روابط شوروی و آمریکا در سال‌های 1320ـ 1324 (دوران روزولت) و بازتاب آن در تحولات داخلی ایران اشاره کرد.
خاطرات اسکندری حاصل گفتگو‌های مشروحی است که او از اواخر سال 1362 تا 28 اسفند 1363 در پاریس با دو تن از کادرهای پیشین حزب توده (خسرو امیرخسروی و فریدون آذرنور) انجام داد. پس از درگذشت اسکندری و تعمیق بحران در بقایای حزب توده، امیرخسروی و آذرنور تصمیم به انتشار این گفتگوها گرفتند. متن نوارها توسط یکی دیگر از اعضای پیشین کمیته مرکزی حزب توده (محسن عاشورپور) پیاده شد و توسط شیوا فرهمند‌راد (از اعضای سابق حزب توده) تنظیم شد. جلد نخست خاطرات سیاسی ایرج اسکندری در مرداد ماه 1366 توسط «جنبش توده‌‌های مبارز انفصالی» در اروپای غربی به چاپ رسید و مجلدات دوم، سوم و چهارم آن توسط همین گروه، که اینک به «حزب دمکراتیک مردم ایران» تغییر نام داده بود، در سال‌های 1367 ـ 1368 منتشر شد. پیش از این، در سال 1365، بخش اندکی از این خاطرات، به اضافه مطالب دیگر (از جمله متن جلسه پرسش و پاسخ اسکندری در یک کلیسا در پاریس) توسط انتشارات «مردامروز» (لندن) با عنوان بازمانده‌ها و یادداشت‌های پراکنده ایرج اسکندری چاپ شده بود. کتاب فوق به انضمام برخی مطالب و مقالات متفرقه در سال 1368 در تهران با نام «خاطرات سیاسی ایرج اسکندری» تجدید چاپ شده است.
کتاب حاضر در برگیرنده متن کامل خاطرات سیاسی ایرج اسکندری (منتشره توسط امیر خسروی و آذرنو) است که برای نخستین بار در ایران به چاپ می‌رسد. معهذا، این یک تجدید چاپ ساده نیست و تلاش شده تا کتاب به شکلی مطلوب و به دور از نواقص چاپ خارج از کشور در دسترس خوانندگان قرار گیرد. در متن منتشر شده در خارج از کشور، ظاهراً به علت تعجیل ناشرین آن، عین گفته‌های اسکندری، بدون هیچ گونه ویرایش، به چاپ رسیده بود و به همین دلیل متنی روان و دلچسب برای خواننده محسوب نمی‌شد. به علاوه، فقدان فصل‌بندی و هر گونه فهرست و تداخل موضوعی مطالب طبعاً خواننده را با دشواری‌هایی مواجه می‌ساخت. در چاپ حاضر، کتاب به طور کامل ویراسته شده و تلاش گردیده که در عین حفظ اصالت آن، و بدون تغییر در مضمون گفته‌ها و جملات، متنی روان و مفهوم ارائه گردد. به علاوه، با استخراج عناوین فصل‌ها و بخش‌ها، کتاب به شکل جدید در چهار بخش تبویت شده است. برای نیل به این مقصود و برای تأمین انسجام و تسلسل موضوعی کتاب، در برخی موارد گفته‌های اسکندری جابجا شده است. (این گونه موارد در متن کتاب مشخص شده و اصلاحات «ویراستار» با علامت [ ] از متن اصلی متمایز گردیده است.) در «پیوست‌ها» ی کتاب دستنوشته‌ها و گفته‌های پراکنده اسکندری، که مکمل خاطرات اوست، گردآورد شده. بخشی از این «پیوست‌ها» در متن چهار جلدی امیرخسروی و آذرنو به چاپ رسیده بود و بخش دیگر از کتاب بازمانده‌ها و یادداشت‌های پراکنده ایرج اسکندری اخذ شده است. بنابراین، به نظر می‌رسد که در کتاب حاضر مجموعه‌ای جامع از خاطرات ایرج اسکندری در دسترس خوانندگان ارجمند قرار گرفته باشد.
چاپ جدید کتاب ایرج اسکندری در شمارگان 2200 نسخه و با بهای 38000 ریال در دسترس محققان و پژوهشگران قرار دارد.