تاریخچه افسران نظمیه

 قاسم پوروالی قاسم پوروالی یا قاسم والی، فرزند علی خان در سال ۱۲۷۱ خورشیدی متولد شد وی تحصیل کرده فرانسه بود و در سال ۱۲۹۱ خورشیدی به ریاست کل نظمیه و درجه سرداری رسید و ملقب به سردار همایون گردید.
▪ کنت دمونت فورت:
کنت در پی درخواست ناصر الدین شاه از دولت اطریش به عنوان کارشناس امور پلیس به امنیت شهری به ایران آمد و پس از بررسی اعلام کرد که با ۴۰۰ پلیس پیاده و ۶۰ پلیس سواره می تواند امنیت تهران را تأمین نماید و پس از تدارک مقدمات کار روز ۱۶ ذیقعده سال ۱۲۹۵ هجری قمری اولین تابلوی شهربانی تهران نصب گردید که عبارت بود از (اداره جلیله پلیس دار الخلافه و احتسابیه) و به این ترتیب تهران برای نخستین بار دارای پلیس شد. کنت برای حفظ نظم و امنیت تهران مقرراتی وضع کرد که به کتابچه قانون کنت معروف گردید. چندی بعد اداره پلیس تهران به صورت وزارت نظمیه در آمد و چهره تازه ای به خود گرفت و دارای سازمان منظم و ادارات ثابتی شد وی بر مبنای مقررات مصوبه با شدت و قدرت کامل در حفظ امنیت شهر می کوشید و در برابر خلاف کاران فوق العاده سختگیری نشان می داد او همچنین ترتیبات منظم و مقررات تازه ای برای زندان و زندانیان وضع و به مورد اجرا گذاشت. کنت از سال ۱۲۹۵ تا سال ۱۳۰۹ هجری قمری در انجام وظایف خود کوشید و سرانجام بر اثر دسیسه و تحریک درباریان و به ویژه کامران میرزا فرزند شاه و حاکم تهران از سمت خود معزول گردید.
سید عبدالله خان نظام السلطنه وی در سال ۱۳۰۹ که کنت دمونت فورت از سمت وزارت نظمیه معزول شد، رئیس نظمیه تهران شد دکتر فوریه پزشک مخصوص ناصرالدین شاه در باره وی می نویسد (ابوتراب خان به من گفت رئیس تازه پلیس ، سید عبدا... برادر میزرا عیسی وزیر ناب الحکومه تهران این مقام را که تیول نایب السلطنه است از او به ماهی هزار تومان اجاره کرده و انصاف این است که این مبلغ برای چنین مقامی بسیار کم است) در کتاب (شرح حال رجال ایران ) آمده است ( ریاست شهربانی یا وزارت انتظام السلطنه بیش از ۷ ماه طول نکشید و به جای او میرزا ابوتراب خان نوری که قبلاً معاون کنت دمونت فورد بود به سمت وزیر نظمیه تعیین شد) میرزا ابو تراب خان نظم الدوله نظام الدوله در زمان تصدی کنت دمونت فورت معاونت نظمیه را به عهده داشت وی زبان فرانسه را به خوبی می دانست و مطالعات زیادی در امور سیاسی و اجتماعی کشورهای اروپایی نموده بود. میرزا ابوتراب پس از شروع خیلی سعی نمود که با استفاده از معلومات کنت بتواند تشکیلات اساسی و برای نظمیه بنهاند و وضع نظم و انتظام را از آن حالت هرج و مرج رهایی بخشد ولیکن موفقیتی بدست نیارود . نظم الدوله تا زمان مظفر الدین شاه در ریاست نظمیه باقی بود و بازپرسی از میرزا رضای کرمانی (قاتل ناصر الدین شاه) بوسیله او صورت گرفت. میرزا عیسی خان وزیر بعد از نظم الدوله، میرزا عیسی خان وزیر رئیس نظمیه شد و بر یک عده ای افسران ارشد و رصد باشی و داروغه و سایر عواملی که آسایش و امنیت شهر را تأمین و با متخلفین در مبارزه بودند ریاست داشت. گفته شده وی وظایف خود را به دقت انجام می داد و در اجرای دستورات مقامات بالا بسیار جدی بود.وی در سال ۱۲۸۸ شمسی در وبای اولی که در تهران شیوع یافت بدرود حیات گفت.
کریم خان مختار السلطنه پس از درگذشت میرزا عیسی خان وزیر، کریم خان مختارالسلطنه به سمت «وزیر نظمیه» منسوب گردید و شروع به اصلاحات این دستگاه کرد. مختارالسلطنه نظمیه را به صورت سازمان منظم و صحیحی در آورده و دو اثر مربوطه را تشکیل و شهر تهران را به چهار ناحیه (کمیساریا) تقسیم نمود و آمار جمعیت تهران را که در آن تاریخ ۱۶۰۰۰۰ نفر بود با نقشه محلات پایتخت و تعداد خانه ها و دکاکین و کلیه ابنیه تهیه و آماده ساخت. وی علاوه بر این واحدی به نام ژاندارمری که تا آن زمان اسمی از آن برده نمی شد ترتیب داد و با تصویب دولت وقت هنگهای افشار ـ بکشلو ـ فیروزکوه و تهران و سوادکوه را تحت فرماندهی خود گرفت و چون فرد کاردانی بود اداره بلدیه را به عهده گرفت و چندی نگذشت حکومت تهران را هم به او واگذار کردند و بدین ترتیب کلیه امور انتظامی و حل مسائل حقوقی و کیفری به عهده او گذاشته شد. وی دو بار به حکومت تهران و ریاست نظمیه منصوب شد. معاون الدوله محمد ابراهیم خان معاون الدوله پسر فخر خان امین الدوله کاشانی پس از مختارالسلطنه به وزارت نظمیه و احتسابیه منصوب شد . وی قبل از ریاست نظمیه در مسئولیتهای نظیر وزارت تجارت ، معاونت وزارت عدلیه، کارگزار آذربایجان، کنسول و کارپرداز اول دولت ایران در قفقاز و ... داشت و در اواسط ۱۳۱۴ هجری قمری به ریاست نظمیه منصوب و در اوایل سال ۱۳۱۶ هـ .ق از این سمت استعفاء داد.
گفته شده وی فرد کارآمدی بود که بعدها به سمت وزارت امور خارجه انتخاب شد. ظاهراً معاون الدوله اولین فرد غیر نظامی است که به سمت وزارت نظمیه منصوب شده است. آقابالا خان(سردار افخم) آقابالا خان صاحب لقبهای معین نظام ، وکیل الدوله و سردار افخم است. وی ابتدا سرتیپ فوج کامران میرزا بود که در سال ۱۳۰۳ هـ . ق لقب صارم السلطنه درخواست کرد لاکن در جمادی الثانی سنه ۱۳۰۴ به درجه میر پنجی ارتقاء یافته و به معین نظام ملقب گردید .
گفته شده وی در سال ۱۳۲۷ هجری قمری پس از برکناری از ریاست نظمیه درحالی که حکومت گیلان را بر عهده داشت در شهر رشت به دست مشروطه طلبان و آزادی خواهان کشته شد. آقابالاخان مورد لطف خواص کامران میرزای نایب السلطنه پسر ناصر الدین شاه و پدر زن محمد علی شاه بود . فتح ا... سعید السلطنه فتح ا... سعید السلطنه فرزند میرزا رفیع نظام العلماء تبریزی در سال ۱۲۸۸ قمری در تبریز متولد شد. در دوران سلطنت مظفر الدین شاه مدتی رئیس فوج توپچی مقدم مراغه و سپس رئیس فوج پیاده نه خوی شد . در سال ۱۳۱۳ هجری قمری مدتی معاون استانداری فارس بود و در سال ۱۳۱۵ قمری به پیشکاری حکومت تهران منصوب شد .
در سال ۱۳۲۲ قمری عهده دار ریاست نظمیه تهران بود و در سال ۱۳۲۴ قمری به حکومت بوشهر رسید. در سال ۱۳۲۵ قمری در زمان نخست وزیری ابوالقاسم ناصر الملک رئیس نظمیه تهران شد. انتصاب وی به ریاست مقارن با وضع بسیار آشفته کشور بود و مشروطه طلبان و آزادی خواهان از یک طرف و طرفداران استبداد از طرف دیگر صف آرایی نموده و اوضاع سیاسی کشور به شدت مخشوش بود. در چنین وضعیتی نه تشکیلات نظمیه و نه رئیس نظمیه هیچ یک نمی توانستند عامل مؤثری در استقرار نظم و امنیت عمومی باشند. اعظم السلطنه وزارت نظمیه اعظم السلطنه در تهران مصادف بود با شورشهای پیاپی مردم (در آستانه پیروزی مشروطه طلبان) که دیوانه خانه عدلیه می خواستند تحصن کسبه و دانش آموزان مدرسه دارالفنون در سفارت انگلیس و مهاجر علماء از تهران و ترور میرزا علی اصغر خان اتابک و عزل عین الدوله و صدارت میرزا نصرا... خان مشیرالدوله و صدور فرمان مشروطیت ، گفته شده وی از امور انتظامی اصلاً اطلاع نداشت .
از وقایع مهم دوره ریاست اعظم السلطنه ترور امین السلطان و واقع معروف به توپخانه است. معتضد دیوان معتضد دیوان روز بیست وهشتم ذیقعده ۱۳۲۵ هجری قمری به دستور محمد علی شاه به وزارت نظمیه تهران منصوب شد از وقایع مهم عهد و زمان وزارت معتضد دیوان وکیل واقعه تکیه دولت و دیگری واقعه پرتاب نارنجک به سوی اتومبیل محمد علی شاه، شش نفر مقتول و عده ای مجروح می شوند معتضد دیوان ۳ نفر از جمله حیدر خان عمواوقلی را به اتهام ساختن بمب دستگیر می نماید و همچنین اقدام به علت اعتراضاتی که به عمل آمد باعث عزل معتضد دیوان گشت.
عبدل الحسین خان (سردار سالارالمک گروسی) از دوران ریاست نظمیه عبدل الحسین خان (سردار سالارالمک گروسی ) حسن علی خان امیر نظم و کارهای وی در نظمیه اطلاع چندانی در دست نیست. گفته شده چون دوره کشمکش بین محمد علی شاه و مشروطه طلبان پیش آمد شاه یکی از خاصان خود یعنی (رضا بالا) را به ریاست نظمیه گماشت. رضا بالا وی آخرین رئیس نظمیه دوران استبداد صغیر (زمان محمد علی شاه) می باشد وی از ایادی محمد علی شاه بود و موظف بود که آزادی خواهان و مشروطه طلبان را تحت فشار و شکنجه قرار دهد ولی چون محمد علی شاه از سلطنت خلع شد و قوای مجاهدین در سال ۱۳۰۷ هجری قمری وارد تهران شدند رضا بالا ناچار پست خود را ترک گفت .
یپرم خان اولین رئیس نظمیه تهران در عصر مشروطیت از ارامه قرباق گنچه و از اعضای مرموز حزب ارتجاعی داشناکستیون بود و در ایران تشکیلات داشناک را به وجود آورد او به ظاهر داعیه آزادی خواهی داشت و با عواملی که داشت خود را شبه انقلابی نشان می داد و به هنگام حمله به تهران فرماندهی گروهی از داشناکها را به عهده گرفتن و بعد از سقوط محمد علی میرزا و فتح تهران توسط مجاهدین به ریاست نظمیه تهران برگزیده شد. یپرم خان پلیس های سوار مخصوص گشت شبانه در شهر و دسته جات پیاده پلیس برای مراقبت از نقاط مهم پایتخت به وجود آورد و کلانتری ها را ازخانه کدخدا به مرکز مشخصی به نام کمیساریا انتقال داد و اداره ای به اسم اداره تحقیق که معادل اداره اطلاعات بود تأسیس کرد و عمارت و میدان توپخانه را به محل جدید نظمیه اختصاص داد . روی هم رفته اقدامات وی در زمینه سرو سامان بخشیدن به نظمیه تهران قابل توجه بود . نظم بخشی و سازمان دهی از ویژگی های یپرم است .
یپرم خان یک بار از ریاست نظمیه استعفاء کرد . ولی پس از شکست دادن سالارالدوله به ریاست نظمیه منصوب شد و بعدها در جنگ با سالارالدوله در هشت فرسنگی همدان از پای درآمد گفتنی است یپرم خان بودجه پرسنلی کارکنان نظمیه را از محل درآمد با ندرول مشروبات و تریاک و عوارض قیان تصویب و تأمین نمود و درجه داران نظمیه را به این صورت تأمین کرد. رصد باشی، یوزباشی، کمیسر، سرکمیسر، کلانتر. مظفر اعلم وی یکی از معاونین یپرم خان بود . از کارهای یپرم خان در زمان ریاستش بر نظمیه تشکیل پلیس سوار بود که آن را به مظفر خان اعلم داده بود و برای آنکه بین پلیس سوار و پلیس عادی تفاوتی باشد این گروه را ژاندارم نامید این ژاندارم ها وظایف ژاندارمهای بعدی را که حفظ امنیت در راه ها و روستاها باشد نداشتند و به منزله کلانتری‌سوار سالهای بعد بودند .
پس از استعفای یپرم خان از ریاست نظمیه (دوره اول) مظفر اعلم به ریاست نظمیه برگزیده شد و چون یپرم بازگشت اعلم به ارتش منتقل گردید در زمان ریاست نظمیه اعلم حادثه قتل صنیع الدوله اتفاق افتاد و هر چند قاتلین به وسیله شهربانی دستگیر شدند ولی سفارت روسیه مداخله کرده آنها را از نظمیه ایران گرفت و برای محاکمه و مجازات به روسیه فرستاد. سردار نظام(سردار شوکت) وی از فارغ التحصیلان دارالفنون و از مشروطه خواهان به شمار می رفت و در زمان استبداد صغیر فراری و مخفی بود . او نخستین کسی است که به باسواد کردن افراد پلیس توجه کرد و معتقد بود که پلیس باید آموزش کافی ببیند لذا آموزشگاه هایی برای تربیت افسران تشکیل داد ولی ریاست او زود گذر بود. قاسم پوروالی قاسم پوروالی یا قاسم والی، فرزند علی خان در سال ۱۲۷۱ خورشیدی متولد شد وی تحصیل کرده فرانسه بود و در سال ۱۲۹۱ خورشیدی به ریاست کل نظمیه و درجه سرداری رسید و ملقب به سردار همایون گردید. در دوران ریاست کوتاه وی هیچ تحولی در نظمیه روی نداد تا اینکه سوئدی ها کار نظمیه را بدست گرفتند . قاسم پوروالی سپس به حکومت تهران ، ریاست بریگاد مرکزی ،کفالت وزارت جنگ، ریاست تفتیش قشون، حکومت اراک و در سال ۱۲۹۹ خورشیدی به ریاست دیوزیون قزاق منصوب شد . گفته شده بیشتر سمت هایی که به پوروالی داده شد به اشاره و پشتیبانی بیگانگان بود .
سرهنگ وسته(اهل سوئد) در پی موفقت مجلس دوره دوم با استخدام مستشاران خارجی وسته اهل سوئد با درجه سرهنگی به ریاست نظمیه تهران رسید وی در اولین گام حدود ۶۰ تن افسران شاغل را در نظمیه را اخراج نمود و در گام بعدی پس از پاکسازی نظمیه و بررسی موفقیت به آموزش افسران و افراد پلیس همت گمارد. وستداهل تعدادی از افراد نظمیه را رای اخد تعلیمات به پادگاه های باغشاه و یوسف گسیل داشت و قزوین بر این نقطه دو آموزشگاه اختصاصی پلیس دایر کرد. یکی از این آموزشگاهها به آژان ها (افراد پلیس را آژان می گفتند) سواد خواندن و نوشتن زبان فارسی و شیوه کار پلیس انتظامی را یاد می داد و دیگری که به مدرسه آسپیرانی موسوم بود افراد پلیس را در رشته های آگاهی و کشف جرایم و کارآگاهی تغییر مجرمین سیاسی تعلیم می داد. وستداهل به همراه مشاوران خود تهران را از نظر انتظامی به ده ناحیه تقسیم بندی و در هر ناحیه یک کلانتری که آن روزها کمیساریا خوانده می شد تأسیس نمود . شهربانی وستداهل نقش عمده در دستگیری اعضاء کمیته مجازات بر عهده داشت. وستداهل و هیئت سوئدی همراه وی در پی به قدرت رسیدن رضا خان با دسائس وی از کار برکنار شدند.